Hệ sinh thái của dòng sông có ý nghĩa quan trọng bậc nhất châu Á đang bị ở mức báo động bắt nguồn từ “nhu cầu không đáy” của con người đối với nguồn tài nguyên cát. Campuchia và Việt Nam được coi là những mỏ cát khổng lồ đang bị tận thu một cách quá mức gây ra những hệ lụy khôn lường.
 |
| Trung Quốc là quốc gia tiêu thụ cát khủng khiếp nhất giai đoạn 2011-2013 |
Ước tính trên quy mô toàn cầu, mỗi năm có tới 50 tỷ tấn cát bị nạo vét và trở thành ngành công nghiệp khai khoáng lớn nhất hành tinh. "Tình trạng khai thác cát đang diễn ra ở tốc độ khủng khiếp làm biến dạng cả hành tinh", nhà khoa học Stephen Darby tại Đại học Southampton nói.
Các nghiên cứu của ông Darby ở vùng hạ lưu sông Mekong cho thấy, lòng sông đã bị xô lệch và hạ thấp vài mét chỉ trong vài năm do hàng trăm km sông Mekong tại khu vực này nằm trong tâm điểm của nạn khai thác cát.
 |
| Dòng Mekong có chiều dài 4.500km từ cao nguyên Thanh Tạng (Trung Quốc) tới ĐBSCL của Việt Nam |
Theo thống kê của LHQ, cát được khai thác để làm đường cao tốc, xây bệnh viện, nhà cửa cho đến sản xuất mỹ phẩm, điện tử, phân bón, thép và đặc biệt là xi măng. Trong hai thập kỷ qua, nhu cầu cát thế giới đã tăng gấp ba lần để phục vụ cho cuộc đua mang tên xây dựng.
Trung Quốc chính là nước tiêu thụ nhiều cát nhất trong giai đoạn từ năm 2011 đến 2013, nhiều hơn cả sản lượng của Mỹ trong thế kỷ 20 để tiến hành công cuộc biến nông thôn thành đô thị.
"Hàng năm chúng ta khai thác một lượng cát đủ để xây một bức tường cao 35m và rộng 35m chạy vòng quanh thế giới", chuyên gia Pascal Peduzzi thuộc Chương trình Môi trường LHQ cho biết.
 |
| Nạn sụp lở bờ sông xảy ra như cơm bữa ở phía hạ nguồn sông Mekong |
Và đó chính là lý do cát được tìm kiếm ở khắp mọi nơi, từ các hầm mỏ bị lãng quên- được khai thác tĩnh cho đến trên biển và sông-được khai thác động, tương tự như dòng Mekong hiện nay. Ông Peduzzi cho rằng: “Việc khai thác động có thể gây ra những nguy hại rất lớn do cát là một phần của hệ sinh thái và có vai trò quan trọng, nếu bị mất sẽ ảnh hưởng đến đa dạng sinh học, xói mòn và tăng nhiễm mặn".
Theo Quỹ Bảo tồn thiên nhiên Thế giới (WWF) và Ủy hội sông Mekong, hiện nay lòng của hai dòng sông Tiền và sông Hậu ở đồng bằng sông Cửu Long của Việt Nam đã bị sụt lún tới 1,4m chỉ trong vòng 10 năm, từ 1998 đến 2008, và từ 2 đến 3 m kể từ năm 1990.
 |
| Cát cần phải được công nhận là vật liệu chiến lược và không phải là nguồn tài nguyên vô tận |
Nghiên cứu của chuyên san Nature vừa công bố hồi tháng trước cho biết, nạn khai thác cát trên sông Mekong không những là mối đe dọa đối với con người mà còn phá hủy hệ sinh thái cũng như xóa sổ vựa cá lớn nhất thế giới, sinh kế của 60 triệu ngư dân trong khu vực.
WWF ước tính có tới 800 loài cá sinh sống trên dòng Mekong và dòng sông này cũng là nơi lưu giữ những giống loài bản địa quý hiếm đang có nguy cơ tuyệt chủng.
| "Hiện khai thác cát sỏi được coi là một vấn đề toàn cầu nhưng nó lại đang diễn ra tràn lan ở quy mô địa phương nên hầu như nó ít được thu hút sự quan tâm. Nếu bạn không thực sự nắm được những gì đang xảy ra thì việc đưa ra quyết định sáng suốt là vô cùng khó khăn”, chuyên gia môi trường Mark Russell lên tiếng. |
