Tổng thống đắc cử Joseph R. Biden Jr. đang thừa hưởng một bối cảnh đầy thách thức và ác ý đối với Hoa Kỳ ở nhiều quốc gia. Ảnh: New York Times.
Tổng thống Trump sẽ đặt lên vai Joseph R. Biden Jr. một hành động dọn dẹp khó khăn trong quan hệ của Mỹ với nhiều nước.
Mối quan hệ của Hoa Kỳ với Trung Quốc là tồi tệ nhất kể từ khi hai nước bình thường hóa quan hệ bốn thập kỷ trước. Các đồng minh của Mỹ ở châu Âu bị xa lánh. Hiệp ước chống phổ biến vũ khí hạt nhân quan trọng nhất sắp hết hạn với Nga. Iran đang tích lũy nhiên liệu hạt nhân làm giàu trở lại, và Triều Tiên đang nâng cao kho vũ khí nguyên tử của mình.
Chưa kể đến sự nóng lên toàn cầu, các cuộc khủng hoảng người tị nạn và nạn đói hoành hành ở một số nơi nghèo nhất trên trái đất, tất cả đều được khuếch đại bởi đại dịch.
Dưới đây là những lĩnh vực chính sách đối ngoại cấp bách nhất mà chính quyền Biden sẽ phải đối mặt:
Thách thức của quan hệ Mỹ - Trung
Theo con mắt của nhiều chuyên gia, không gì cấp bách hơn việc đảo ngược quỹ đạo đi xuống của quan hệ với Trung Quốc, siêu cường kinh tế và đối thủ địa chính trị mà ông Trump đã tham gia vào điều mà nhiều người gọi là Chiến tranh Lạnh mới.
Những tranh chấp về thương mại, Biển Đông, Hồng Kông, Đài Loan và công nghệ đã lan rộng trong nhiệm kỳ của ông Trump, những người chỉ trích ông nói, trở nên tồi tệ hơn bởi những tuyên bố phân biệt chủng tộc của tổng thống rằng Trung Quốc đã lây nhiễm coronavirus cho thế giới và cần phải chịu trách nhiệm.
Orville Schell, Giám đốc Trung tâm Quan hệ Hoa Kỳ-Trung Quốc của Hiệp hội Châu Á cho biết: “Trung Quốc là một hạt nhân phóng xạ trong các vấn đề chính sách đối ngoại của Hoa Kỳ.”
Ông Biden có lẽ sẽ hành động một phần để chống lại những cáo buộc của ông Trump rằng ông sẽ khoan dung đối với Trung Quốc.
Trung Đông: Thay đổi đối với Israel, Ả Rập Saudi và Iran?
Ông Biden đã tuyên bố sẽ đảo ngược điều mà ông gọi là "thất bại nguy hiểm" trong chính sách Iran của ông Trump, vốn từ chối thỏa thuận hạt nhân năm 2015 và thay thế bằng việc thắt chặt các lệnh trừng phạt đã gây ra thiệt hại kinh tế sâu sắc ở Iran và khiến Hoa Kỳ phần lớn bị cô lập.
Ông Biden đã đề nghị tái gia nhập thỏa thuận, vốn hạn chế khả năng hạt nhân của Iran nếu Tehran tuân thủ các điều khoản của mình và cam kết đàm phán thêm. Ông cũng đã cam kết hủy bỏ ngay lập tức lệnh cấm đi lại của ông Trump ảnh hưởng đến Iran và một số quốc gia đa số theo đạo Hồi khác.
Liệu hệ thống phân cấp của Iran có chấp nhận cách tiếp cận của ông Biden hay không vẫn chưa rõ ràng.
Ayatollah Ali Khamenei, nhà lãnh đạo tối cao của Iran, đã nói rằng Hoa Kỳ là không đáng tin cậy bất kể ai ở trong Nhà Trắng. Đồng thời, “Iran đang rất cần một thỏa thuận,” Cliff Kupchan, chủ tịch của Eurasia Group, một công ty tư vấn về rủi ro chính trị cho biết.
Tuy nhiên, ông Kupchan cho biết, ông Biden sẽ phải đối mặt với những khó khăn to lớn trong bất kỳ cuộc đàm phán nào với Iran nhằm tăng cường các hạn chế đối với các hoạt động hạt nhân của nước này - những điểm yếu mà ông Trump đã nêu ra để biện minh cho việc từ bỏ hiệp định hạt nhân.
Chính sách Iran của ông Biden có thể khiến Thủ tướng Benjamin Netanyahu của Israel xa lánh, người đã tận dụng cách tiếp cận đối đầu của ông Trump để giúp tăng cường quan hệ của Israel với các nước Ả Rập vùng Vịnh, đặc biệt là bình thường hóa quan hệ ngoại giao với Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất và Bahrain. Làm thế nào ông Biden quản lý quan hệ với Ả Rập Saudi, vốn coi Iran là kẻ thù, cũng sẽ là một thách thức.
Ông Biden đã nói rằng ông sẽ không đảo ngược việc ông Trump chuyển Đại sứ quán Mỹ tại Israel từ Tel Aviv đến Jerusalem - một việc di dời khiến người Palestine vô cùng tức giận.
Sửa chữa quan hệ với châu Âu và điều hướng Brexit
Trong khi ông Trump thường xuyên chê bai Liên minh châu Âu và khuyến khích mạnh mẽ việc Anh rút khỏi khối, ông Biden đã bày tỏ quan điểm ngược lại.
Giống như cựu Tổng thống Barack Obama, ông ủng hộ mối quan hệ thân thiết của Mỹ với các nhà lãnh đạo khối và phản đối Brexit.
Việc đắc cử của ông Biden có thể tỏ ra đặc biệt khó xử đối với Thủ tướng Boris Johnson của Anh, người đã chấp nhận ông Trump và đã tính đến việc đạt được một thỏa thuận thương mại với Hoa Kỳ trước khi việc "ly hôn" của đất nước ông với khối có hiệu lực đầy đủ. Ông Biden có thể không vội vàng để hoàn thành một thỏa thuận như vậy.
Trong khi nhiều người châu Âu sẽ vui mừng khi thấy ông Trump ra đi, những thiệt hại mà họ nói rằng ông đã gây ra cho độ tin cậy của Mỹ sẽ không dễ dàng bị xóa bỏ.
Gro Harlem Brundtland, cựu Thủ tướng Na Uy, nói với The New York Times vào tháng trước: “Chúng tôi có những khác biệt, nhưng không bao giờ có sự ngờ vực cơ bản về việc có những quan điểm chung về thế giới".
Bà nói, trong bốn năm qua, các nhà lãnh đạo châu Âu đã học được rằng họ “không còn có thể coi thường rằng họ có thể tin tưởng Mỹ, ngay cả trên những điều cơ bản”.
Đối mặt với mối đe dọa hạt nhân của Triều Tiên
Ông Trump đã mô tả tình bạn của ông và ba cuộc gặp với Kim Jong-un, nhà lãnh đạo Triều Tiên, là một thành công trong việc ngăn chặn chiến tranh với đất nước vũ trang hạt nhân.
Nhưng những người chỉ trích nói rằng cách tiếp cận của ông Trump không chỉ không thuyết phục được ông Kim từ bỏ kho vũ khí hạt nhân và tên lửa mà còn khiến ông Kim có thời gian để củng cố chúng. Tháng trước, Triều Tiên đã tiết lộ tên lửa đạn đạo xuyên lục địa lớn nhất từ trước đến nay của họ.
Evans J.R. Revere, cựu quan chức Bộ Ngoại giao và chuyên gia về Triều Tiên cho biết: “Theo quan sát của Trump, chương trình vũ khí hạt nhân của Triều Tiên đã phát triển vượt bậc, khả năng tên lửa của nước này đã được mở rộng và Bình Nhưỡng hiện có thể nhắm mục tiêu vào Hoa Kỳ bằng ICBM”. "Đó là di sản mà Trump sẽ sớm truyền lại cho Biden, và nó sẽ là một gánh nặng to lớn".
Ông Biden, người được hãng thông tấn chính thức của Triều Tiên mô tả là một con chó dại “phải dùng gậy đánh đến chết”, đã chỉ trích cách tiếp cận của ông Trump với Triều Tiên là sự xoa dịu một nhà độc tài.
Ông Biden đã nói rằng ông sẽ thúc đẩy phi hạt nhân hóa và “đứng về phía Hàn Quốc”, nhưng không nói rõ ông sẽ đối phó với sự hiếu chiến của Triều Tiên như thế nào.
Một cách tiếp cận có thể cứng rắn hơn với Nga và Putin
Ông Biden từ lâu đã khẳng định rằng ông sẽ có quan điểm cứng rắn hơn với Nga so với ông Trump, người đặt câu hỏi về tính hữu dụng của NATO, nghi ngờ cảnh báo tình báo về việc Nga can thiệp bầu cử Mỹ, ngưỡng mộ Tổng thống Vladimir Putin và nói rằng việc cải thiện quan hệ của Mỹ với Điện Kremlin sẽ được hưởng lợi tất cả.
Ông Biden, với tư cách là Phó Tổng thống đã thúc đẩy các lệnh trừng phạt chống lại Nga vì sáp nhập bán đảo Crimea của Ukraine vào năm 2014 - vụ chiếm giữ đất bất hợp pháp lớn nhất ở châu Âu kể từ Thế chiến thứ hai - có thể tìm cách gia hạn các lệnh trừng phạt đó và thực hiện các bước trừng phạt khác.
Trong khi căng thẳng với Nga có thể sẽ gia tăng, kiểm soát vũ khí là một lĩnh vực mà ông Biden và ông Putin có chung mong muốn tiến bộ. Ông Biden sẽ tuyên thệ chỉ trong vài tuần trước khi Hiệp ước Cắt giảm Vũ khí Chiến lược Mới 2010 dự kiến hết hạn. Ông nói rằng ông muốn đàm phán gia hạn hiệp ước mà không cần điều kiện tiên quyết.
Trở lại Hiệp định Paris và các cam kết quốc tế
Ông Biden cho biết một trong những hành động đầu tiên của ông trên cương vị Tổng thống là sẽ tái gia nhập Hiệp định Khí hậu Paris nhằm hạn chế sự nóng lên toàn cầu, mà Hoa Kỳ đã chính thức rời bỏ dưới thời ông Trump chỉ một ngày sau khi kết thúc bầu cử.
Ông Biden cũng đã nói rằng ông sẽ khôi phục tư cách thành viên của Hoa Kỳ trong Tổ chức Y tế Thế giới, tổ chức mà ông Trump đã từ chối giữa đại dịch coronavirus, mô tả WHO là tay sai của Trung Quốc.
Nói rộng hơn, ông Biden dự kiến sẽ đảo ngược nhiều bước đi của chủ nghĩa biệt lập và chống người nhập cư được thực hiện trong chính quyền Trump, vốn bị nhiều người chỉ trích ông Trump coi là vết nhơ đáng xấu hổ đối với vị thế của người Mỹ trên thế giới.
Ông Biden đã nói sẽ giải tán các hạn chế nhập cư của ông Trump, ngừng xây dựng bức tường biên giới của ông với Mexico, mở rộng nguồn lực cho người nhập cư và cung cấp con đường trở thành công dân cho những người sống ở Hoa Kỳ bất hợp pháp.
Tuy nhiên, nhiều chính sách của ông Trump đã nhận được sự ủng hộ đáng kể ở Hoa Kỳ và vẫn còn phải xem ông Biden có thể thay đổi chúng nhanh chóng hoặc hiệu quả như thế nào.
