Theo thống kê, toàn vùng hiện có hơn 800 điểm sạt lở với tổng chiều dài gần 1.000km, ảnh hưởng trực tiếp đến đời sống, sinh kế và cơ sở hạ tầng của hàng triệu người dân. Ảnh: Lê Hoàng Vũ.
Nguyên nhân dẫn đến tình trạng sạt lở nghiêm trọng
Tình trạng sạt lở bờ sông đã trở thành thách thức nghiêm trọng đối với ĐBSCL, khu vực vốn được xem là vựa lúa, thủy sản và trái cây của cả nước. Theo thống kê, toàn vùng hiện có hơn 800 điểm sạt lở với tổng chiều dài gần 1.000km, ảnh hưởng trực tiếp đến đời sống, sinh kế và cơ sở hạ tầng của hàng triệu người dân.
Theo ông Lê Tường Minh, Phó Giám đốc Chi nhánh ĐBSCL - Công ty TNHH MTV Khai thác thủy lợi Miền Nam, một trong những nguyên nhân chính của sạt lở bờ sông, rạch là sự suy giảm mạnh lượng phù sa từ thượng nguồn sông Mekong.
Các đập thủy điện trên thượng nguồn đã ngăn chặn dòng chảy tự nhiên, khiến lượng phù sa bồi đắp đồng bằng ngày càng cạn kiệt. Phù sa không chỉ là nguồn bổ sung địa chất mà còn giúp ổn định lòng sông và bờ sông, do đó sự thiếu hụt phù sa làm ĐBSCL dễ bị tổn thương hơn trước tác động của dòng chảy.
Bên cạnh đó, ông Minh cũng nhấn mạnh rằng biến đổi khí hậu đang làm tình trạng này thêm trầm trọng. Các dòng chảy không còn ổn định, mùa lũ yếu hơn, lượng nước mùa khô suy giảm mạnh. Điều này dẫn đến sự thay đổi đột ngột trong dòng chảy, gây ra xói lở ở nhiều khu vực. Thêm vào đó, việc khai thác cát trái phép tại các dòng sông chính đã làm mất đi sự cân bằng tự nhiên của lòng sông, khiến sạt lở ngày càng nghiêm trọng.
Một trong những nguyên nhân chính của sạt lở bờ sông, rạch là sự suy giảm mạnh lượng phù sa từ thượng nguồn sông Mekong. Ảnh: Lê Hoàng Vũ.
Ngoài ra, phát triển đô thị và xây dựng khu dân cư gần bờ sông thiếu quy hoạch đồng bộ cũng được xem là yếu tố góp phần vào vấn đề này. Theo chuyên gia nghiên cứu độc lập về sinh thái ĐBSCL Nguyễn Hữu Thiện, sự phát triển thiếu kiểm soát này không chỉ gây áp lực lên bờ sông mà còn làm giảm khả năng phục hồi tự nhiên của vùng.
Trước thách thức lớn này, các tỉnh thành trong khu vực ĐBSCL đã triển khai nhiều giải pháp nhằm ứng phó và hạn chế tình trạng sạt lở. Ông Mai Hoàng Tâm, Phó Chi cục trưởng Chi cục Thủy lợi tỉnh Hậu Giang, cho biết: Tỉnh đang tập trung thực hiện các biện pháp như xây dựng kè chống sạt lở, di dời dân cư khỏi khu vực nguy hiểm và trồng cây chắn sóng. Tuy nhiên, ông cũng nhận định rằng các giải pháp này chỉ mang tính ngắn hạn nếu không có sự quản lý tổng thể từ cấp vùng và sự hỗ trợ mạnh mẽ từ Trung ương.
Khó giải ngân hết 4.000 tỷ Trung ương hỗ trợ trước ngày 31/12/2024
Về phía Trung ương, Quyết định số 1162/QĐ-TTg ngày 8/10/2023 đã bổ sung 4.000 tỷ đồng từ nguồn vốn dự phòng ngân sách trung ương năm 2023 để thực hiện 21 dự án phòng, chống sạt lở bờ sông, bờ biển tại ĐBSCL. Các địa phương được phân bổ nguồn vốn bao gồm Long An, Tiền Giang, Bến Tre, Vĩnh Long, An Giang, Kiên Giang và nhiều tỉnh khác. Mục tiêu là giải ngân toàn bộ số vốn này trước ngày 31/12/2024 nhằm khắc phục cấp bách các điểm sạt lở nghiêm trọng.
Tuy nhiên, việc triển khai các dự án này cũng gặp không ít khó khăn. Tại An Giang, hai dự án tuyến kè bảo vệ khu dân cư xã Châu Phong và kè chống sạt lở đường Bắc Kênh Mới được phân bổ 250 tỷ đồng nhưng đến tháng 7/2024, tỷ lệ giải ngân lần lượt chỉ đạt 0,21% và 1,68%.
Ông Phạm Minh Tâm, Giám đốc Sở Kế hoạch và Đầu tư tỉnh An Giang, lý giải rằng nguyên nhân chậm trễ là do quá trình lựa chọn nhà thầu còn kéo dài. Để khắc phục, tỉnh đang phối hợp với các chủ đầu tư nhằm đẩy nhanh tiến độ triển khai.
Việc khai thác cát trái phép tại các dòng sông chính đã làm mất đi sự cân bằng tự nhiên của lòng sông, khiến sạt lở ngày càng nghiêm trọng. Ảnh: Lê Hoàng Vũ.
Tại Kiên Giang, hai dự án xử lý sạt lở bờ biển đoạn Thứ Hai - Xẻo Bần và bờ biển huyện Hòn Đất được bổ sung 250 tỷ đồng mỗi dự án, đạt tỷ lệ giải ngân lần lượt 30,85% và 30,87% tính đến cuối tháng 7/2024.
Theo ông Nguyễn Văn Tư, Giám đốc Ban Quản lý dự án đầu tư xây dựng các công trình nông nghiệp và phát triển nông thôn tỉnh Kiên Giang, các dự án này có tính chất cấp thiết nên đã được triển khai đồng loạt nhiều mũi. Tuy nhiên, thời gian còn lại không nhiều, trong khi khối lượng thi công vẫn lớn, gây áp lực lớn cho các đơn vị thi công.
Giải pháp lâu dài để bảo vệ ĐBSCL
Theo ông Nguyễn Hữu Thiện, chuyên gia nghiên cứu độc lập về sinh thái ĐBSCL, các giải pháp ứng phó với sạt lở cần được xem xét trong bối cảnh tổng thể, bao gồm việc quản lý toàn diện lưu vực sông Mekong và kiểm soát chặt chẽ các hoạt động khai thác tài nguyên.
Việc xây dựng các công trình kè chống sạt lở cần được kết hợp với giải pháp tự nhiên, như phục hồi rừng ngập mặn và trồng cây bảo vệ bờ. Đồng thời, cần tăng cường giám sát và xử lý nghiêm các hành vi khai thác cát trái phép.
Việc xây dựng các công trình kè chống sạt lở cần được kết hợp với giải pháp tự nhiên, như phục hồi rừng ngập mặn và trồng cây bảo vệ bờ. Ảnh: Lê Hoàng Vũ.
Ngoài ra, ông Thiện nhấn mạnh rằng cần có sự hợp tác chặt chẽ giữa các quốc gia trong lưu vực sông Mekong nhằm đảm bảo chia sẻ tài nguyên nước và phù sa công bằng. Biến đổi khí hậu là một thách thức toàn cầu, nhưng sự suy giảm phù sa lại là vấn đề có thể giải quyết thông qua các biện pháp chính trị và kỹ thuật.
Tình trạng sạt lở bờ sông ở ĐBSCL không chỉ đòi hỏi các giải pháp kỹ thuật mà còn cần sự phối hợp đồng bộ giữa các địa phương, sự hỗ trợ từ Trung ương và hợp tác quốc tế. Để bảo vệ vùng đồng bằng này, không chỉ là bảo vệ một vùng đất mà còn là bảo vệ sinh kế của hàng triệu người dân và sự bền vững của nền kinh tế quốc gia.
