Loay hoay chính sách tiền lương

Theo dự báo của ngành Lao động, nếu điều chỉnh mức lương tối thiểu thì rất nhiều doanh nghiệp (DN), đặc biệt là DN dệt may, da giày, gia công sẽ phá sản.

Vậy, cách tính mức lương tối thiểu hiện nay của Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam vừa công bố có khả thi không? Tại sao lao động nông thôn không phải là đối tượng được đưa vào khảo sát? NNVN đã có cuộc trao đổi với ông Bùi Sỹ Lợi, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Các vấn đề xã hội của Quốc hội về vấn đề này.

Ông Bùi Sỹ Lợi, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Các vấn đề xã hội của Quốc hội

Ông Lợi cho hay: Theo kết quả khảo sát mới đây của Viện Công nhân công đoàn (Tổng Liên đoàn Lao động VN), lương ở khu vực DN hiện chỉ đáp ứng 62 - 69% mức sống tối thiểu của người lao động; lương ở khu vực Nhà nước mới bảo đảm 50% mức sống tối thiểu của công chức. Không chỉ chưa theo kịp mức sống, lương tối thiểu tại Việt Nam cũng chưa tương xứng với tốc độ tăng trưởng kinh tế. Cụ thể, tăng lương tối thiểu những năm gần đây mới bằng 38 - 41% mức tăng GDP bình quân đầu người (trừ năm 2003 và 2006 mức tăng bằng 46%) nhưng chưa có giải pháp khả thi để khắc phục.

Loạn cách tính

Gần 70% lao động nước ta là lao động nông thôn. Thế nhưng trong khảo sát này lại không thấy nhắc đến đối tượng để điều tra. Theo ông tại sao vậy?

Để khảo sát mức thu nhập của người lao động ở khu vực phi chính thức (nông thôn) không hề đơn giản bởi vì ở những vùng này, người lao động làm việc ít có hợp đồng, có quan hệ chủ - thợ rõ ràng nên khó có căn cứ để đánh giá. Ngoài ra, lao động vùng này chủ yếu làm nửa thời gian, không đủ theo ngày, tuần, tháng nên không thể đánh giá chính xác được.

Có nhiều nguyên nhân dẫn tới bất cập này nhưng đến nay vẫn chưa có cuộc điều tra quy mô lớn nào về mức sống tối thiểu cũng như cơ sở xác định mức lương tối thiểu để từ đó hoạch định chính sách về lương tối thiểu.

Những điều ông nói chứng tỏ việc khảo sát, điều tra chỉ mang tính tương đối, không thể đại diện cho số đông người lao động ăn lương?

Cả nước hiện chỉ có 33% số lao động làm công ăn lương và 67% lao động nằm trong nhóm mà tôi và bạn vừa phân tích (chiếm khoảng 11 triệu người). Thế nhưng hiện nay chúng ta không có bất kể biện pháp nào xử lý được. Ngoài ra, chất lượng của người tham gia điều tra cũng rất quan trọng và có tác động lớn đến độ chính xác của kết quả điều tra.

Phải chăng chúng ta đang bị loạn cách xác minh tiền lương tối thiểu của người lao động?

Để đánh giá đúng bản chất của tiền lương phải đánh giá được năng suất lao động. Thêm vào đó, trong khu vực sản xuất kinh doanh, việc xác định tiền lương tối thiểu căn cứ vào 3 yếu tố là nhu cầu sống tối thiểu của người lao động, điều kiện kinh tế xã hội, giá sinh hoạt và phải chia theo các vùng. Khi 3 yếu tố tiền lương thay đổi, ảnh hưởng đến đời sống của người lao động thì Chính phủ phải điều chỉnh mức tiền lương tối thiểu để đảm bảo nhu cầu sống tối thiểu cho người lao động.

Đời sống của người công nhân luôn gặp khó khăn vì mức lương tối thiểu không đủ nuôi sống bản thân (Ảnh minh họa)

Phải điều chỉnh từ năng suất

Chúng ta đang hướng tới mục tiêu là mức lương tối thiểu phải đảm bảo mức sống tối thiểu cho người lao động, song thực tế những năm qua cho thấy khoảng cách này còn quá xa. Cụ thể vấn đề như thế nào, thưa ông?

Hiện nay không điều chỉnh được tiền lương là do năng suất lao động của chúng ta quá thấp. Năng suất lao động từ năm 2000 đến nay có xu thế giảm đi. Năm 2010, năng suất lao động cả xã hội của chúng ta là 4,4; đến 2011 còn có 3,8. Năng suất lao động giảm thì làm sao tiền lương tăng lên được và nhu cầu đời sống tăng lên được. Đây là cái bất hợp lý, cho nên tiền lương của chúng ta luôn luôn chạy theo nhu cầu sống tối thiểu. Khu vực sản xuất kinh doanh dù chúng ta điều chỉnh thêm 17% từ 1/1/2013, nhưng cũng mới chỉ đáp ứng được 62 đến 69% và khu vực hành chính sự nghiệp còn thấp hơn, bằng khoảng 70% lương tối thiểu của khu vực sản xuất kinh doanh. Thế nhưng tiền lương tối thiểu mới chỉ đáp ứng được 69% là cao nhất thì làm sao đáp ứng được nhu cầu, vẫn thiếu 30% nhu cầu sống tối thiểu.

Nhiều nước họ đang tính lương tối thiểu của người lao động như thế nào?

Họ tính lương tối thiểu trên nhu cầu tiền lương đủ sống. Tiền lương tối thiểu phải gắn chặt với mức sống tối thiểu chung của cả xã hội. Mức sống đó phải đáp ứng đủ số calo mà người dân cần được cung cấp trong 1 ngày. Lương cũng phải đáp ứng cả những chi tiêu bên ngoài của cuộc sống.

Tuy nhiên, hạn chế lớn nhất hiện nay của chúng ta là không điều chỉnh được lương tối thiểu (bởi mức sống quá thấp) nên không đáp ứng được yêu cầu sống tối thiểu. Thêm vào đó, chúng ta chưa cải cách tốt bộ máy hành chính nên lương phải gánh trả cả bộ máy quá đông, khó có thể cải cách được tiền lương. Chúng ta chưa xác định được mức chuẩn của đời sống cán bộ công chức trong khi lương vừa thể hiện mức sống hiện tại, vừa thể hiện tái sản xuất, tích lũy... Tiền lương luôn chạy theo nhu cầu sống tối thiểu - đây là những điều bất hợp lý mà chúng ta cần thay đổi trong thời gian tới.

Xin cảm ơn ông!