Không xoè cây lúa không trổ bông/ Không xoè cây ngô không ra bắp/ Không xoè trai gái không thành đôi/ Không xòe hoa héo tàn…Năm nào cũng vậy, cứ vào mùa lúa chín, TX. Nghĩa Lộ lại mở hội xòe. Xòe không chỉ là sinh hoạt văn hóa của người dân, xòe còn là sản phẩm du lịch độc đáo của vùng đất Mường Lò…
Như đã thành lệ, cứ vào mùa lúa chín khi tiết trời sang thu, TX.Nghĩa Lộ (Yên Bái) lại tổ chức Tuần Văn hóa-Du lịch Mường Lò.
Năm nay mưa nắng thuận hòa, lúa khắp cánh đồng nơi nào cũng tốt, thung lũng Mường Lò rực màu lúa vàng. Hội xòe năm nay mở sớm hơn mọi năm cả chục ngày lại đúng vào mùa gặt. Bởi thế cái không khí náo nhiệt của ngày mùa và sự chờ đón hội xòe càng khiến mỗi người háo hức hơn lên.
Ông Phạm Duy Cường (giữa), bí thư tỉnh Yên Bái cùng bước vào vòng xòe
Dường như nhà nào cũng dậy sớm ra đồng sau mấy ngày mưa dầm dề tranh thủ gặt lúa đợi nắng lên. Gia đình ông Lò Văn May ở thôn Cang Nà cấy hơn 3 sào ruộng bằng giống lúa lai 838 Tân Tân. Lúa tốt trĩu bông, ông phải nhờ hơn chục người trong bản gặt giúp, vừa để tranh thủ trời nắng phơi thóc, vừa lấy đất làm vụ đông. Ông bảo tôi: Năm nay lúa tốt hơn mọi năm, chưa biết mỗi sào được hai tạ hay hai tạ rưỡi, nhưng chắc chắn là thu hơn mọi năm đấy…
Tái hiện cuộc sống của người Thái trên cánh đồng Mường Lò
Gia đình ông không thuê máy tuốt lúa tại ruộng mà thuê xe chở lúa về nhà. Hỏi ra mới hay, việc tuốt lúa tại nhà còn để lấy rơm phơi cho trâu bò ăn vào mùa đông tháng giá. Tôi hỏi mấy người phụ nữ đang thu lúa giúp gia đình ông: Ban ngày đi làm ruộng thế này, tối có đi xòe không? Họ cùng đáp: Có chứ, không xòe cây lúa không ra bông, không xòe cây ngô không ra bắp đâu bác ạ. Năm nay hội xòe mở sớm, nên mọi người vui lắm. Gần chục ngày nay, ban ngày chúng cháu ra đồng làm việc tối lại đi tập múa xòe. Tối thứ bảy bác tới sân vận động xem màn đại xòe của người dân TX. Nghĩa Lộ chúng cháu nhá.
Thật khó hình dung nổi những người phụ nữ đồng quê nơi đây tay chân lấm tay bùn, mặt rám nắng đang ôm những bó lúa vàng kia, khi màn đêm buông xuống họ bước vào vòng xòe đã hóa thành các vũ nữ xinh đẹp, như thể họ vừa lột xác từ người nông dân trở thành các tiên nữ giáng trần, đẹp mê hồn, khiến trăng sao cũng run rẩy.
Vũ nữ trên đồng
Những vũ nữ chuẩn bị bước vào vòng xòe
Tuần Văn hóa-Du lịch Mường Lò năm 2015 do UBND tỉnh Yên Bái tổ chức tại TX.Nghĩa Lộ với những nội dung: Hội chọi trâu, Hội thi đấu và biểu diễn các môn thể thao, Hội chợ Thương mại - Du lịch miền Tây và Hội thi ẩm thực “Hương vị Mường Lò”, Màn đại xòe với 1.500 diễn viên quần chúng từ các thôn bản trình diễn.
Tối 12/9 khai mạc Tuần văn hóa-Du lịch Mường Lò năm 2015, đã tái hiện lại cuộc thiên di của dân tộc Thái đã tới cánh đồng Mường Lò, trải qua hàng trăm năm khai mở đất đai, chinh phục thiên nhiên để xây dựng cánh đồng màu mỡ như hôm nay. Những phong tục tập quán từ đó được hình thành, nhất là 6 điều xòe cổ với những giá trị nhân văn sâu sắc. Xòe Thái còn là nếp sinh hoạt văn hóa cộng đồng không thể thiếu được của các dân tộc nơi đây.
Tại lễ khai mạc, bà Phạm Thị Thanh Trà, Chủ tịch UBND tỉnh Yên Bái đã trao bằng chứng nhận Nghệ thuật xòe Thái Mường Lò- Nghĩa Lộ là di sản văn hóa phi vật thể quốc gia.
Chiêng trống xòe nổi lên, với những âm thanh rộn ràng, náo nức của 6 loại nhạc cụ như quấn quyện vào nhau, khiến tất cả mọi người như muốn bước vào vòng xòe.
Trống xòe bắt đầu nổi lên
Sáu điệu xòe cổ: Xé vóng (xòe vòng), Ỏm lọm tốp mư (vòng tròn vỗ tay), Phá xí (Bổ bốn), Đổn hôn (tiến lùi), Khắm khăn mơi lảu (nâng khăn mời rượu) Nhôm khăn (tung khăn). Mỗi điệu xòe đều chứa đựng những giá trị nhân văn của cuộc sống con người gắn với thiên nhiên và vũ trụ.
Điệu xòe Phá xí
Điệu xòe Nhôm khăn
Mở đầu là điệu xòe Xé vóng, tay nắm tay không phân biệt trai gái, già trẻ bước vào vòng xòe. Vòng xòe chuyển động theo vòng quay của trái đất, mọi người nhìn nhau cười thân ái.
Điệu xòe Ỏm lọm tốp mư (vòng tròn vỗ tay). Các vũ công khăn piêu vắt trên vai bước theo vòng tròn từ trái sang phải và ngược lại, vỗ tay theo tiếng nhạc. Điệu xòe thể hiện niềm vui chung và khát vọng chinh phục thiên nhiên cùng chung tay chống mọi kẻ thù.
Điệu Khắm khăn mơi lảu, các thiếu nữ nâng chiếc khăn piêu trên lòng hai bàn bàn tay, chân chống chân quỳ như mời khách nâng chén rượu. Đó là chén rượu của chính phụ nữ nơi đây chưng cất từ gạo Mường Lò ủ men lá cây rừng. Khách không thể từ chối chén rượu nồng nàn thơm lừng hương lúa như tấm lòng người dân Mường Lò hiếu khách: “Mí ké lảu hứ dom thả khé” (có rượu ngon để dành tiếp khách).
Người dân cùng xòe
Điệu “Nhôm khăn”, những chiếc khăn piêu được tung lên bầu trời như muôn cánh hoa rừng nở rực rỡ trong đêm hội xòe. Điệu xòe muốn nói về bàn tay khéo léo của phụ nữ nơi đây đã dệt nên cây cỏ hoa lá tô điểm cho cuộc sống đẹp muôn màu. “Úp bàn tay đã thành hoa văn/Ngửa bàn tay đã thành hoa lá (dân ca Thái).
Xòe trên đường phố
Về khuya vòng xòe càng được mở rộng, sao trời như tụ hội về đây rơi trên bàn tay của mỗi vũ nữ, ánh mắt long lanh như mời gọi tôi và du khách cùng bước vào xòe. Rượu đã ngấm khiến lòng ta ngây ngất, hơi ấm từ bàn tay các thiếu nữ cho lòng tôi rạo rực. Nào ta xòe cho đất trời nở hoa, cho lúa ngô đầy đồng…
