Nguyên nhân bùng dịch khảm lá sắn
Theo Cục BVTV, ngay từ tháng 3/2020, cả nước ghi nhận 22 tỉnh, thành phố có sự xuất hiện và gây hại của bệnh khảm lá sắn, với diện tích nhiễm hơn 54.444 ha. Sang tháng 5, khảm lá sắn từ miền Nam đi ngược ra Bắc, lây lan tại 2 tỉnh Hòa Bình và Lào Cai. Đến nay, cả nước có 24 tỉnh đã từng bị nhiễm bệnh khảm lá, với diện tích gần 52.180 ha; tăng gần 22.964 ha so cùng kỳ.
Anh Huỳnh Trung Hiếu bên ruộng sắn của gia đình. Ảnh: Trần Trung.
Anh Huỳnh Trung Hiếu (xã Suối Đá, huyện Dương Minh Châu, Tây Ninh) là một trong những nông dân có thâm niên canh tác cây sắn hàng chục năm qua cho biết, dịch bệnh khảm lá sắn khiến nông dân lao đao do năng suất, sản lượng giảm. Bản thân anh, sau 2 mùa trồng sắn đều bị bệnh khảm lá, để “sống chung với lũ”, anh tìm mua cây giống ở những địa phương chưa bị bệnh, đồng thời, chọn những giống mì dù khi trồng vẫn nhiễm bệnh nhưng cho năng suất cao để canh tác.
Cũng theo anh Hiếu, hiện nay củ sắn tươi có giá dao động khoảng 3.000 đồng/kg, 1 ha sắn dù bị bệnh khảm lá vẫn cho năng suất khoảng 30 tấn khi thu hoạch, sau khi trừ các chi phí chăm sóc, thu hoạch, vận chuyển... người trồng vẫn còn lãi khoảng hơn 30 triệu đồng/ha. Do đó, anh cũng như nhiều người khác vẫn chọn trồng mì.
Cây sắn là cây trồng chủ lực của bà con nông dân tỉnh Tây Ninh. Ảnh: Trần Trung.
Ông Đỗ Văn Vấn – Giám đốc Trung tâm BVTV phía Nam cho biết thêm, nguyên nhân khác khiến cho bệnh khảm lá trên cây sắn thời gian qua chủ yếu là do mùa vụ sản xuất của cây sắn diễn ra liên tục, tạo thuận lợi cho việc lây nhiễm chéo dịch bệnh. Bên cạnh đó, có tình trạng khan hiếm nguồn giống sạch bệnh cung cấp cho sản xuất đại trà, trong khi người dân có thói quen tái sử dụng giống đã trồng cũng làm tăng nguy cơ lây lan.
Quyết liệt tìm giống mới
Theo ông Vấn, từ lúc dịch bệnh xuất hiện tới nay, hầu hết các tỉnh đều có ban chỉ đạo phòng chống khảm lá cũng như nhiều mô hình sản xuất bằng giống sắn sạch bệnh được xây dựng. Tuy nhiên, kết quả vẫn không như mong muốn.
Đơn cử, tại Quảng Ngãi, Công ty Chế biến nông sản tỉnh Quảng Ngãi đã hỗ trợ nông dân 1 tỷ đồng mua giống sắn trồng tại huyện Sơn Hà với diện tích 6.000 ha. Tuy nhiên, do không kiểm soát được đầu vào nên vẫn bị bệnh gây hại. Còn tại Quảng Trị, mô hình theo dõi các vườn sắn tại HTX Tích Tường (TX Quảng Trị) bằng giống KM94 và KM140 có tỷ lệ nhiễm bệnh từ 30 - 90%, cục bộ 100%. Còn tại thủ phủ sắn Tây Ninh, rất nhiều mô hình cũng đã triển khai từ năm 2018 đến nay trên các giống KM94, KM140 nhưng đều cho tỷ lệ nhiễm bệnh rất cao, không thu hồi và sử dụng cây sắn trên ruộng để làm giống.
Biểu hiện bệnh khảm lá trên cây sắn. Ảnh: Trần Trung.
Ông Đỗ Văn Vấn chia sẻ thêm, nỗ lực xây dựng mô hình phòng chống dịch bệnh thời gian qua thực tế không phải không mang lại kết quả. Đơn cử như 2 mô hình quản lý giống sắn sạch bệnh ở huyện Xuân Lộc (Đồng Nai) đang triển khai rất tốt việc quản lý tốt bọ phấn, cây sắn không nhiễm bệnh. Hai mô hình này sử dụng giống KM140 với diện tích là 70ha đã cho thu hoạch với năng suất đạt 25 - 30 tấn/ha, chữ bột củ sắn tươi đạt từ 27 - 28%, không bị nhiễm khảm lá. Mô hình đã có nguồn giống để lại cho vụ Hè Thu năm 2020 với diện tích hơn 300 ha.
Những tín hiệu khả quan
Đặc biệt mới đây, qua khảo nghiệm trên tổng số 157 dòng giống sắn nhập nội và hơn 250 dòng giống sắn trong nước, Viện Di truyền Nông nghiệp Việt Nam đã thu được 8 dòng/giống có sức kháng bệnh khá, năng suất và tinh bột đều vượt trội so với các giống đối chứng tốt nhất hiện nay.
Theo đó, tám dòng giống mới này gồm: C4, C9, C36, C48, C97, HN3, HN4, HN5; năng suất ước đạt từ 38 - 64 tấn/ha, hàm lượng tinh bột đạt từ 26 - 30%. Đáng chú ý, có một dòng C97 đạt cao ở cả ba chỉ tiêu: năng suất (54 tấn/ha), tinh bột (27,5%), kháng bệnh (100%).
Thứ trưởng Bộ NN&PTNT Lê Quốc Doanh kiểm tra các giống sắn sạch bệnh được khảo nghiệm tại Tây Ninh. Ảnh: Trần Trung.
Giáo sư Lê Huy Hà, nguyên Viện trưởng Viện Nông nghiệp Việt Nam cho biết, trong bối cảnh các giống đều bị nhiễm khảm lá thì việc tìm ra các giống mới là thông tin rất mừng cho nông dân trồng sắn trên cả nước.
Phát biểu tại cuộc họp ban chỉ đạo quốc gia về phòng chống bệnh khảm lá sắn được diễn ra tại tỉnh Tây Ninh vừa qua, Phó Chủ tịch UBND tỉnh Tây Ninh Trần Văn Chiến cho rằng, sắn là cây chủ lực của tỉnh Tây Ninh. Hiện hơn phân nửa các doanh nghiệp, nhà máy sản xuất chế biến sắn của cả nước nằm trên địa bàn tỉnh, giải quyết việc làm cho 15.000 lao động địa phương, đóng góp không nhỏ vào phát triển kinh tế và an ninh nông thôn.
Trong lúc các nông sản khác như mía, cao su xuống giá thì cây sắn vẫn là lựa chọn tối ưu. Chính vì vậy, bên cạnh sự vào cuộc của ngành chức năng, ông Chiến kêu gọi toàn thể các doanh nghiệp cũng phải có trách nhiệm đồng hành cùng nông dân trong việc kiểm soát dịch bệnh.
