Phát biểu tại Diễn đàn Hợp tác công - tư phát triển giá trị đa dụng của hệ sinh thái rừng, Bộ trưởng Lê Minh Hoan coi việc xây dựng hộ chiếu Vườn quốc gia giống như một cách mang rừng về gần đô thị hơn, trong bối cảnh nhiều người còn xa lạ với rừng.
Báo Nông nghiệp Việt Nam trích đăng tài liệu nghiên cứu của một số chuyên gia, nhằm tham khảo mô hình này từ các nước đã thực hiện, coi như một cách tiếp cận để áp dụng vấn đề hãy còn mới mẻ này tại Việt Nam.
Hộ chiếu Vườn quốc gia ở Mỹ
Hộ chiếu Vườn quốc gia cổ điển bìa mềm 6" x 4", gáy xoắn có 112 trang và đủ nhỏ để bỏ vừa túi của Mỹ. Cuốn hộ chiếu này còn kèm theo một bản đồ gấp có đầy đủ thông tin tất cả các Vườn quốc gia trên cả nước và được chia thành chín vùng được mã hóa bằng màu sắc, giúp du khách dễ dàng sử dụng.
Mỹ là quốc gia tiên phong trong việc áp dụng mô hình hộ chiếu Vườn quốc gia (VQG). Chương trình này được Cục Vườn quốc gia Hoa Kỳ (National Park Service - NPS) triển khai từ năm 1986 với mục đích khuyến khích người dân khám phá hệ thống VQG vô cùng đa dạng của đất nước.
Theo đó, hộ chiếu VQG là một cuốn sổ nhỏ, kích thước tương tự hộ chiếu thông thường. Mỗi trang trong cuốn sổ dành cho một VQG, với thông tin cơ bản và không gian để đóng dấu xác nhận đã tham quan. Du khách có thể mua hộ chiếu này tại hầu hết các VQG hoặc trực tuyến (do NPS quản lý) với giá 9,95 USD.
Khi tham quan một VQG, du khách xuất trình hộ chiếu tại trung tâm thông tin du khách để được đóng dấu xác nhận. Mỗi VQG có con dấu riêng, thường là biểu tượng đặc trưng của VQG đó (logo). Việc sưu tập các con dấu trở thành một hoạt động thú vị, thúc đẩy du khách khám phá nhiều VQG hơn (Mỹ có 423 VQG).
Hộ chiếu Vườn quốc gia tại Thái Lan
Thái Lan là quốc gia Đông Nam Á đầu tiên áp dụng mô hình hộ chiếu VQG, bắt đầu từ năm 2019. Chương trình này do Cục Vườn quốc gia, Động vật hoang dã và Bảo tồn Thực vật Thái Lan quản lý.
Hộ chiếu VQG Thái Lan có thiết kế tương tự như của Mỹ, nhưng được in bằng cả tiếng Thái và tiếng Anh để phục vụ du khách quốc tế. Cuốn sổ bao gồm thông tin về 155 VQG của Thái Lan, cùng với các trang để đóng dấu xác nhận.
Chương trình này không chỉ khuyến khích du lịch mà còn nâng cao nhận thức về bảo tồn thiên nhiên và các giá trị cốt lõi, các hoạt động của các VQG. Du khách được cung cấp thông tin về các loài động, thực vật đặc hữu và tầm quan trọng của mỗi VQG.
Hộ chiếu Vườn quốc gia tại Ấn Độ
Ấn Độ bắt đầu triển khai hộ chiếu VQG vào năm 2020 như một phần của chiến lược phát triển du lịch bền vững. Chương trình do Bộ Du lịch Ấn Độ phối hợp với Cơ quan Bảo tồn Hổ quốc gia (NTCA) quản lý.
Hộ chiếu VQG Ấn Độ có đặc điểm riêng là tập trung vào các khu bảo tồn hổ (55 khu bảo tồn hổ). Cuốn sổ không chỉ có không gian để đóng dấu xác nhận mà còn cung cấp thông tin chi tiết về các loài hổ và nỗ lực bảo tồn của Ấn Độ.
Chương trình này kết hợp giữa mục tiêu phát triển du lịch và bảo tồn động vật hoang dã. Du khách không chỉ được khuyến khích tham quan nhiều VQG mà còn được nâng cao nhận thức về tầm quan trọng của việc bảo vệ hổ và môi trường sống của chúng.
Bài học từ ba quốc gia
Hai trang dày đặc con dấu trong cuốn hộ chiếu Vườn quốc gia của một người Mỹ.
Theo các chuyên gia, thức nhất là tính linh hoạt: Mỗi quốc gia đã điều chỉnh mô hình hộ chiếu VQG để phù hợp với đặc điểm và mục tiêu riêng của mình. Thứ hai, việc kết hợp du lịch và bảo tồn: Cả ba quốc gia đều sử dụng hộ chiếu VQG như một công cụ để thúc đẩy du lịch bền vững và nâng cao nhận thức về bảo tồn. Thứ ba là tính giáo dục: Tấm hộ chiếu này không chỉ là công cụ sưu tập mà còn cung cấp thông tin giáo dục về thiên nhiên và môi trường. Cuối cùng là sự tham gia của nhiều bên: Sự thành công của chương trình phụ thuộc vào sự hợp tác giữa các cơ quan chính phủ, tổ chức bảo tồn, các VQG, du khách và cộng đồng địa phương.
Những bài học này có thể được áp dụng ở Việt Nam, khi xem xét triển khai mô hình hộ chiếu VQG, đảm bảo rằng chương trình sẽ phù hợp với bối cảnh và mục tiêu cụ thể của đất nước.
Hộ chiếu VQG thường được thiết kế với kích thước nhỏ gọn, dễ mang theo. Kích thước phổ biến là 14.5 x 10.5 cm, tương tự như hộ chiếu thông thường. Điều này giúp du khách dễ dàng mang theo trong túi hoặc ba lô khi đi du lịch.
Bìa của hộ chiếu thường được làm bằng chất liệu bền, chống thấm nước như giấy cứng hoặc nhựa mềm hoặc da kháng nước. Thiết kế bìa thường bao gồm logo của cơ quan quản lý, hình ảnh đại diện của hệ sinh thái đặc trưng hoặc loài đặc hữu của quốc gia và tên của chương trình “Hộ chiếu Vườn quốc gia”.
Màu sắc của hộ chiếu thường được chọn để phản ánh chủ đề tự nhiên, như xanh lá cây, nâu đất hoặc xanh dương đại diện cho rừng, đất và nước. Điều này tạo ra một ấn tượng trực quan về mục đích của hộ chiếu.
Nội dung của hộ chiếu VQG thường được cấu trúc gồm: Thông tin cá nhân: Nơi du khách có thể điền thông tin liên hệ của mình; Giới thiệu: Mô tả ngắn gọn về mục đích và cách sử dụng hộ chiếu; Bản đồ: Thể hiện vị trí của các vườn quốc gia tham gia chương trình; Trang dành cho từng vườn quốc gia: Mỗi vườn quốc gia có một hoặc hai trang riêng; Phần ghi chú: Nơi du khách có thể ghi lại những trải nghiệm cá nhân.
Thông tin về các vườn quốc gia thường bao gồm các thông tin sau: Tên và logo của vườn quốc gia; vị trí địa lý và diện tích; Năm thành lập; Đặc điểm nổi bật về sinh thái và đa dạng sinh học; Các loài động thực vật đặc hữu hoặc quý hiếm; Các điểm tham quan chính; Không gian để đóng dấu xác nhận đã tham quan…
Ngoài những thông tin cơ bản, hộ chiếu VQG còn có thể bao gồm: Mã QR: Liên kết đến trang web với thông tin chi tiết hơn về mỗi vườn quốc gia; Khuyến cáo bảo vệ môi trường để hướng dẫn du khách cách thức tham quan có trách nhiệm; Thông tin về các chương trình bảo tồn: Giới thiệu ngắn gọn về các dự án bảo tồn đang diễn ra tại mỗi vườn quốc gia và không gian cho nhãn dán: Một số hộ chiếu cung cấp nhãn dán thay vì hoặc bổ sung cho con dấu.
Bằng cách thiết kế hộ chiếu VQG với những yếu tố trên, hộ chiếu VQG sẽ trở thành một kỷ vật quý giá, ghi lại hành trình khám phá vẻ đẹp tự nhiên của đất nước và truyền cảm hứng cho du khách tiếp tục khám phá các vườn quốc gia khác.
Phương thức vận hành
Quy trình mua và sử dụng hộ chiếu VQG thường được thiết kế để đơn giản và thuận tiện cho du khách. Dưới đây là một quy trình điển hình: Mua hộ chiếu tại các trung tâm thông tin du khách của VQG (trực tuyến thông qua website chính thức của chương trình hoặc tại các đại lý du lịch được ủy quyền)
Khi đến một vườn quốc gia, du khách xuất trình hộ chiếu tại trung tâm thông tin, nhân viên sẽ đóng dấu xác nhận hoặc cung cấp nhãn dán cho trang tương ứng hoặc du khách sẽ tự mình đóng dấu để có sự tự hào đã vượt qua chính mình. Du khách có thể sử dụng hộ chiếu để tham quan các điểm du lịch trong vườn quốc gia (có thể đóng dấu logo lên từng điểm tham quan trong VQG đó nếu có trang sơ đồ tham quan các điểm/tuyến của VQG).
Để đảm bảo hoạt động thuận tiện và thông suốt của chương trình hộ chiếu VQG, cần thiết lập một hệ thống quản lý và vận hành hiệu quả. Các hoạt động quan trọng bao gồm: Theo dõi số lượng hộ chiếu được phát hành và sử dụng để đảm bảo tính minh bạch và công bằng, thông qua thứ tự số hộ chiếu; Bảo dưỡng hệ thống đóng dấu và nhãn dán để đảm bảo chất lượng in ấn và sự bền vững; Tổ chức các chương trình giáo dục và tuyên truyền để nâng cao nhận thức về vấn đề bảo tồn môi trường và sinh thái; Định kỳ cộng điểm và tuyên dương, trao thưởng (vào dịp cuối năm) cho du khách có số lượt cao nhất đến thăm các VQG trong năm; Hợp tác với các tổ chức lữ hành uy tín, có thương hiệu để lồng ghép các chương trình khuyến mãi cho khách có số lượt đến thăm các VQG theo nhiều mức khuyến mãi khác nhau…
Theo các chuyên gia, một trong những yếu tố quan trọng nhất đối với việc triển khai thành công chương trình hộ chiếu VQG là sự hợp tác giữa các bên: cơ quan chính phủ, tổ chức bảo tồn, các đơn vị du lịch, các VQG, du khách và cộng đồng địa phương.
Sự thành công của chương trình phụ thuộc vào việc mỗi bên đóng góp và hỗ trợ nhau trong quá trình triển khai, không chỉ có quyền lợi, mà còn có sự tự nguyện và trách nhiệm chung.
Tiếp đến, việc chia sẻ kiến thức và kinh nghiệm giữa các quốc gia có chương trình hộ chiếu VQG là rất quan trọng để mỗi nước có thể học hỏi và áp dụng những phương pháp tốt nhất. Việc tổ chức các hội thảo, buổi hội thảo hoặc đào tạo chuyên gia là cách hiệu quả để tạo ra một môi trường học tập và phát triển chung.
Việc đánh giá hiệu quả của chương trình hộ chiếu VQG định kỳ và đề xuất các điều chỉnh cần thiết là yếu tố quan trọng để đảm bảo chương trình luôn phát triển và đáp ứng được nhu cầu của du khách và cộng đồng. Việc lắng nghe ý kiến phản hồi và thực hiện các cải tiến là chìa khóa để duy trì sự hấp dẫn của chương trình.
Theo các chuyên gia, bài học của các nước đi trước là một tham chiếu có giá trị khi Việt Nam xem xét triển khai mô hình hộ chiếu VQG, đảm bảo rằng chương trình sẽ phù hợp với bối cảnh và mục tiêu cụ thể của đất nước.
Đặc biệt là Việt Nam với vẻ đẹp tự nhiên đa dạng và phong phú, có tiềm năng lớn để triển khai chương trình hộ chiếu VQG sẽ giúp bảo tồn và quảng bá giá trị của những vùng đất này, đồng thời tạo ra nguồn thu nhập bền vững cho VQG và cộng đồng địa phương. Chương trình hộ chiếu VQG không chỉ tạo ra cơ hội cho du khách khám phá vẻ đẹp tự nhiên mà còn khuyến khích hành vi du lịch bền vững.
