Người dân Thị trấn Nông trường Trần Phú (huyện Văn Chấn, Yên Bái) những năm trước đây sống chủ yếu dựa vào cây ăn quả, trong đó cây cam là chủ lực. Thị trấn Nông trường Trần phú từng được mệnh danh là “thủ phủ” cam của huyện Văn Chấn với diện tích 450ha.
Tuy nhiên từ năm 2018, bệnh vàng lá thối rễ khiến cam bị chết hàng loạt. Người dân phải tự tìm các loại cây để thay thế cây cam, trong đó có cây bí đao xanh. Đây là cây trồng sinh trưởng và phát triển tốt, mang lại hiệu quả giúp bà con có thu nhập.
Trồng bí đao xanh ở Thị trấn Nông trường Trần Phú. Ảnh: Nguyễn Tuấn Anh.
Hai giống bí đao xanh được trồng là: Giống bí đao xanh WG-9 (bí đốm) quả nhỏ, dài từ 30 - 50cm, trọng lượng 2 - 3kg/quả, quả đặc, ít lõi, ăn ngon và giống bí đao JAVA (bí phấn) quả dài từ 60 - 80cm, trọng lượng từ 4 - 6kg, nhiều lõi. Bí đao xanh chế biến được nhiều món khác nhau như nộm, nấu canh xương, xào… Ngoài thu hoạch trái thì ngọn non, lá có thể dùng như rau, hạt bí đao còn được dùng làm thuốc lợi tiểu.
Phó Chủ tịch UBND Thị trấn Nông trường Trần Phú, ông Dương Hữu Tư cho biết: Đây là vùng cam đặc sản của huyện Văn Chấn, tuy nhiên bệnh vàng lá thối rễ khiến cam chết hàng loạt, ảnh hưởng đến đời sống người dân. Nhiều phương án chuyển đổi cây trồng đã được thử nghiệm. Trong số các giống cây trồng thử nghiệm có bí đao xanh phù hợp với thổ nhưỡng nên sinh trưởng và phát triển tốt.
Trên địa bàn Thị trấn hiện có khoảng 50ha trồng bí đao xanh trên diện tích đất cây ăn quả bị chết, phần còn lại người dân trồng các loại cây khác như mít, ổi, hồng xiêm…, một phần đất người dân trồng cây lâm nghiệp như quế, keo, bồ đề…
Vườn bí đao xanh của gia đình anh Phí Văn Hiếu ở Tổ dân phố Số 7. Ảnh: Nguyễn Tuấn Anh.
Bí đao xanh trồng 2 vụ/năm. Với phương pháp trồng gối vụ, diện tích bí đao xanh bị già cỗi người dân ươm giống trồng xen vào khoảng cách giữa các gốc. Tháng 6 sang đầu tháng 7 là thời điểm thu hoạch chính vụ. Mỗi ngày, Thị trấn Nông trường Trần Phú thu khoảng 40 - 50 tấn bí đao xanh, năm 2022, ước tính đạt 2 nghìn tấn, thu về khoảng 5 tỉ đồng. Năm 2021, trên địa bàn Thị trấn có gia đình thu cả nửa tỉ đồng tiền bán bí đao xanh, trong đó các hộ có thu nhập cao như gia đình ông bà: Thành - Hà, Vân - Thư, Định - Lý… thu từ 200 - 500 triệu đồng.
Đến thăm gia đình anh Phí Văn Hiếu ở Tổ dân phố Số 7 (Thị trấn Nông trường Trần Phú), anh chia sẻ: "Gia đình tôi có 2,5ha đất trồng cam bị chết. Năm 2021, tôi trồng 1ha bí đao xanh, diện tích còn lại tôi trồng tre măng Bát Độ, quế. Bí đao xanh dễ trồng, không kén đất, dễ chăm sóc. Diện tích đất cam bị chết do bệnh vàng lá thối rễ tôi không chặt mà dùng làm giàn để bí đao leo, nên đỡ được một phần chi phí làm giàn".
HTX Quỳnh Anh thu mua bí đao cho nông dân. Ảnh: Nguyễn Tuấn Anh.
Với 1ha, năm 2021, anh Hiếu thu được 30 tấn, bán với giá 7.000đ/kg, gia đình anh thu 210 triệu đồng, năm 2022 gia đình anh trồng thêm 1ha vào diện tích cam bị chết.
"Năm 2022, sản lượng làm ra nhiều nhưng giá lại thấp bằng một nửa năm ngoái. Nguyên nhân do năm nay các hộ gia đình đều mở rộng diện tích trồng tăng gấp đôi, gấp ba năm ngoái, nên giá chỉ còn 3.000đ/kg. Hiện gia đình anh đã thu hái được 50 tấn, tính ra được khoảng 150 triệu đồng", anh Hiếu cho biết.
Ông Phạm Văn Thắng, Chủ tịch HĐQT kiêm Giám đốc HTX Thương mại và Dịch vụ tổng hợp Quỳnh Anh (Thị trấn Nông trường Trần Phú) cho biết: Là HTX thương mại có thị trường ổn định ở các tỉnh và thành phố như Hải Phòng, Hà Nội… nên khi thấy bà con trồng bí đao xanh nhiều, giá cả thấp, ông đã đứng ra thu mua và tận dụng diện tích nhà kho có sẵn để nâng cấp thành kho lạnh thu mua bí đao xanh của người dân về dự trữ chờ xuất bán. Với diện tích kho hiện tại, ông dự tính vụ này sẽ thu mua khoảng 300 - 400 tấn.
HTX Quỳnh Anh thu mua bí đao xanh và đang được bảo quản tại kho. Ảnh: Nguyễn Tuấn Anh.
Nhằm giúp bà con yên tâm sản xuất bí đao xanh, ông Thắng dự tính sang năm 2023 sẽ đứng ra ký hợp đồng với người dân trên địa bàn Thị trấn Nông trường Trần Phú, hỗ trợ bà con tìm nguồn giống bí tốt, sai quả, cung cấp phân bón, hướng dẫn kỹ thuật trồng, chăm sóc và tiến hành thu mua bao tiêu sản phẩm.
Bí đao xanh là giải pháp để giải bài toán chuyển đổi cây trồng trên đất trồng cam bị dịch bệnh ở Thị trấn Nông trường Trần Phú. Tuy nhiên cần có giải pháp liên kết sản xuất, tiêu thụ ổn định, tránh tình trạng rớt giá khi diện tích tăng cao.
