Vùng đất linh thiêng: Chùa trong hang núi

Lục Yên Châu (Yên Bái) xưa là đại bản doanh của anh em Vũ Văn Uyên, Vũ Văn Mật có công giúp vua Lê Anh Tông và Lê Trang Tông chống lại nhà Mạc được phong là Gia quốc công, hay còn gọi là Chúa Bầu. Phần lớn những thành quách đã trở thành phế tích hay chìm dưới lòng hồ Thác Bà. Nơi đây có hệ thống đình chùa dày đặc được xây dựng từ thời Lý, Trần. Một vùng đất linh thiêng nằm dọc bờ sông Chảy...

Ngôi chùa ấy có tên là chùa São, nằm ở thôn São, xã Tân Lập, huyện Lục Yên, nằm trong hang núi mặt hướng ra sông Chảy. Cách đó khoảng hai cây số, là Lục Yên Châu nay đã ngập dưới lòng hồ Thác Bà, thủ phủ của huyện Lục Yên xưa, sau khi nước hồ dâng huyện lỵ Lục Yên chuyển về Yên Thế.

Trái núi có chùa São

Lục Yên Châu một vùng đất trù phú nằm cạnh bờ sông Chảy, từ lâu đã nổi tiếng sầm uất ngày đêm tấp nập cảnh trên bến dưới thuyền.

Đây là mảnh đất giàu có và yên bình bậc nhất dọc sông Chảy, có lẽ vì thế mà người ta mới gọi là Lục Yên Châu. Thế kỷ thứ XIII- XIV thuộc triều Trần, cư dân bản địa đã chọn hang đá nằm ngang sườn núi làm nơi thờ phật với tên gọi là chùa São, tên chữ là chùa Hương Thảo tự.

Theo giải thích của người dân nơi đây, trên núi chùa São xưa cây cối rậm rạp có rất nhiều chim são về trú ngụ trong hang, nên người ta gọi là chùa São. Loài chim são do bị săn bắn nên không còn xuất hiện ở hang chùa São nữa.

Đường lên chùa São chằng chịt dây leo và nhũ đá

Chuyện xưa kể lại rằng: Sau khi Vũ Văn Uyên mất, Vũ Văn Mật nối quyền anh đã dời căn cứ từ thành Nghị Lang (Lương Sơn, Lục Yên) sang xây thành đắp luỹ trên gò Bầu, nên người dân gọi là Chúa Bầu. Những thành quách đó sau này người ta gọi chung là thành nhà Bầu.

Con gái Gia quốc công Vũ Văn Mật là Vũ Thị Ngọc Anh được cha giao lo việc quân lương, luyện tập binh sĩ. Bà đã mang kiến thức canh tác ở miền xuôi dạy cho người dân nơi đây khai khẩn đất hoang làm ruộng nước, trồng bông dệt vải. Chùa São còn là nơi cất trữ lương thực, thực phẩm cho nghĩa quân chiến đấu với nhà Mạc.

Bến Lăn dưới chân núi Hắc Y có chùa Thượng Miện, chùa Vàng, chùa Dõng, chùa Tháp Bảo... đây cũng là nơi Vũ Văn Mật xây dựng võ trường huấn luyện binh sĩ.

Tại nơi này người ta còn thấy nhiều dấu vết thành luỹ, hào sâu. Với sự giúp sức của con gái Vũ Thị Ngọc Anh, Vũ Văn Mật xây dựng thành quách ở Tuyên Quang và dọc sông Chảy. Với công lao đóng góp của bà Vũ Thị Ngọc Anh đã được vua Lê Trang Tông phong làm phó tướng. Nhân dân tôn bà là “Bà chúa lương”, “Bà chúa kho”, “Bà chúa Bầu”, “Bà Anh Thần nông”... Khi bà mất người dân thờ bà trong chùa São.

Những dây leo cổ thụ có tuổi đời hàng trăm năm

Chùa São nằm dưới chân núi được xây dựng từ thời nào thì không ai rõ, sau nhiều năm không được tu sửa ngôi chùa đã sụp đổ, dấu tích còn lại là nền ngôi chùa nằm trong khuôn viên trường tiểu học xã Tân Lập và nhà ông Hoàng Thanh Nghị.

Phía trên là chùa hang, nằm trong hang núi hoàn toàn do thiên tạo. Chùa hang gồm 3 chùa nằm ở ba vị trí khác nhau từ thấp lên cao: Chùa Hạ, chùa Trung và chùa Thượng.

Ông Hoàng Thanh Nghị đưa cho tôi một chiếc đèn pin to, ông giơ chiếc đèn pin nhỏ bảo tôi: Chùa São nằm trong hang núi, lên đó không có đèn pin thì không nhìn thấy gì, ánh sáng của chiếc đèn pin này vào đó chẳng khác gì con đom đóm...

Năm 2002 huyện Lục Yên cho tu sửa lại đường lên chùa São, con đường men theo bờ ruộng và khe núi được xây dựng bằng cột bê tông, lan can và ván lát sàn bằng gỗ tốt, hơn mười năm phơi mưa phơi nắng nên nhiều thanh gỗ đã mục.

Chùa Hạ nằm phía dưới rộng hơn 10 m2, ông Nghị kể rằng, những năm chiến tranh phá hoại của giặc Mỹ, đây là nơi đặt lớp học để tránh máy bay ném bom. Chùa Trung nằm cao hơn chùa Hạ chừng chục mét, trần hang chùa Trung có nhiều thạch nhũ rủ xuống, ngoài cửa hang rất nhiều thân dây leo chằng chịt, to bằng bắp đùi lực sĩ cử tạ bám vào vách đá leo vút tận đỉnh núi.

Ông Nghị cho biết: Hồi tôi học lớp hai, lớp ba mỗi lần nghe tiếng máy bay là chạy vào trong hang. Tôi thấy những dây leo đã to như thế này. Không biết chúng đã bao nhiêu tuổi, phải mấy trăm năm mới to như vậy...

Nhìn những thân dây leo cổ thụ buông từ trên cao xuống bám chặt vào các vách đá, tôi có cảm giác nhờ các dây leo cổ thụ này mà nhiều tảng đá không lăn xuống chân núi phá nát nhà cửa của người dân như nhiều nơi từng xảy ra. Vì thế, dân thôn São không ai chặt phá các cây thân leo mọc ken dày trên sườn núi.

Con đường lên chùa Thượng hẹp chỉ vừa một người đi với rất nhiều nhũ đá rủ xuống, mùa mưa cây cối rậm rạp, ông Nghị phải dùng dao phát bớt cỏ dọc lối đi. Chùa Thượng nằm cao hơn mặt ruộng chừng 150m, cửa hang hẹp có một tảng đá rất lớn chắn ngoài cửa hang. Khi vào người ta phải nghiêng người mới lách qua được.

Chùa Thượng có hai hang, hang trên có đường thông lên trời còn gọi là Tiền Đường, hang dưới tối đen như mực dài gần 80m, rộng hơn 20m, trần cao từ 15-18m, diện tích hang 1.216m.

Ông Nguyễn Đức Chính, Trưởng Ban Văn hoá - Xã hội xã Tân Lập, cầm một hòn đá gõ vào chiếc chuông đá ngoài cửa hang, tiếng chuông âm sâu vào trong hang rồi dội lại nghe như tiếng chuông chùa binh boong, khiến tôi vô cùng kinh ngạc. Ông Chính bảo: Mình gõ chuông để trình diện với Thần núi và các vị Phật trong chùa...

Gõ vào chuông đá đánh thức thần núi và báo cho các Phật trong chùa

Trong ánh sáng của hai chiếc đèn pin, nhưng vẫn không đủ sáng chúng tôi phải đi dò dẫm giữa các tảng đá và nhũ đá âm ẩm lạnh toát. Trên trần hang dơi bay loạn xạ, nhiều như vãi trấu. Trước đây người dân vẫn vào hang hót phân dơi về chế thuốc súng kíp và làm phân bón.

Nhũ đá buông từ trần hang xuống với muôn hình vạn trạng, vách hang là những tác phẩm điêu khắc kỳ công của tạo hoá, tuỳ theo trí tưởng tượng của mỗi người về một thế giới phiêu diêu đầy cảm xúc. Nào là nơi hổ phục, voi quỳ, cây vàng cây bạc, cánh đồng mây, trái tim khổng lồ...

Chuông đồng đặt trong chùa

Nơi thờ Phật nằm ở giữa hang có toà Tam bảo, từ đó nhô lên những nhũ đá giống như bàn thờ Tiên với rất nhiều hình khối như các tượng phật cao thấp khác nhau, tất cả đều quay ra phía cửa hang.

Tại đây người ta xây một bệ để đặt quả chuông đồng có đường kính chừng 25cm cao 40-50cm, và cũng là nơi để phật tử bày mâm lễ còn các bát hương thì đặt trên các nhũ đá phía sau. Trên vách đá cao chừng 3m, có ba pho tượng phật Di Đà do thiên tạo to gần bằng cái phích nước.

Người nhà đi xem bói, người ta cho biết trong nhà có người mang tượng Phật về chơi, khiến cả dòng họ liên luỵ. Hỏi ra mới biết trong nhà có người lấy tượng Phật ở chùa São, thế là họ vội vàng sắm lễ tạ mang tượng Phật gắn trả lại chùa.

Ông Chính cũng cho hay năm ngoái có hai thanh niên trong xã lấy trộm quả chuông đem bán, khi vừa mang ra ngoài cửa hang thì gặp một đôi nam nữ lên chùa vãn cảnh, hai người này sợ quá vứt quả chuông lại chạy thoát thân.

Ao của các vị Thần Nông

Sự việc được báo lên xã, gia đình hai thanh niên này phải mổ gà sắm lễ mời sư trụ trì chùa Tháp Bảo là Thích Đàm Hạnh Thường về làm lễ mới không bị tai hoạ.

Trong chùa São có ao Tiên để giải oan, động ngũ sắc, tảng đá cầu tự, ao Thần Nông...

Ao Tiên để giải oan

Ông Hoàng Thanh Nghị cho hay: Người dân chúng tôi qua nhiều theo dõi, năm nào ao Thần Nông nước tràn trề thì năm đó mưa nhiều, lụt lội khắp nơi, năm nào nước vừa đủ xăm xắp là năm mưa thuận gió hoà, còn năm nào ao cạn như năm nay thì ít mưa, nhiều nơi hạn hán...