Xanh lại "cánh đồng điôxin"

Chiến tranh đã lùi xa trong hàng triệu lớp ký ức của những cựu binh nơi vùng “đất chết” A So (xã Đông Sơn, huyện A Lưới, TT- Huế), nhưng nỗi đau về vùng đất bị nhiễm đioxin vẫn hiển hiện trong từng thớ đất, từng nét mặt người dân vùng chiến địa năm xưa. Có một chàng trai sinh sau năm 1975 đã làm xanh lại những ký ức đau thương với cánh rừng tràm, keo bạt ngàn trên vùng đất ấy. Anh là Hồ Văn Tôi.

HÀNH LANG LỬA

Có một bận, du khách phương Tây hay người dân ở Huế trở lại vùng đất A So đều không khỏi rùng mình bởi nghe trong hơi thở của gió ngàn, đá núi mùi hăng hắc xộc vào mũi. Cái chất độc chết người ấy đã thấm vào trong đất, từng thớ rễ, nơi “rốn” da cam ấy hiếm có thứ cây gì có thể mọc lên nổi chứ đừng nói đến sự sống của con người.

Trong kháng chiến chống Mỹ, Đông Sơn là hành lang của Đoàn vận tải 559 bộ đội Trường Sơn nên Mỹ ngày đêm dùng hỏa lực tàn phá cung đường này nhằm ngăn chặn những chuyến hàng chi viện từ miền Bắc vào miền Nam. Từ tháng 8/1965 đến tháng 12/1970, quân đội Mỹ đã có 256 lần rải chất độc xuống đây với 432.812 lít thuốc diệt cỏ (chứa 11 kg đioxin).

Theo nhiều nhà nghiên cứu, chất da cam ở Đông Sơn không chỉ tồn tại trong lòng đất, trong con người mà có ở trong cả gia súc, gia cầm. Bằng chứng rõ rệt và đau thương nhất là những lớp trẻ con của những người cựu binh năm xưa, sinh ra trong thời bình lại không mang đủ hình hài. Có những nỗi đau chưa thành hình vẫn tồn tại, dai dẳng, khuất lấp sau những bản làng. Ở đó, đau thương hơn, những người dân lặng lẽ sống, nhiều lúc bị lãng quên vì không làm được chế độ. Những con người ấy là “bằng chứng” hiện thực nhất cho nỗi buồn thời hậu chiến.

Sau bao nỗ lực nhằm “xanh hóa” vùng đất chết, năm 2009, Trung tâm Hỗ trợ bảo tồn thiên nhiên và Phát triển cộng đồng - Liên hiệp các Hội Khoa học Kỹ thuật Việt Nam, Ban quản lý rừng phòng hộ A Lưới đã phối hợp cùng chính quyền địa phương tổ chức trồng 10.000 cây bồ kết ở sân bay A So. Với hình thức trồng cuốn chiếu, trồng đến đâu bảo vệ đến đó, tác hại của chất đioxin phần nào được hạn chế.

Từ những nỗ lực không mệt mỏi của người dân, chính quyền, vùng đất chết từng ngày được chế ngự.

KHAI HOANG “RỐN” DA CAM

Đầu những năm 90 (thế kỷ XX), 95 hộ dân đồng bào dân tộc Pa Cô sống quanh đèo PeKe và xã Hồng Thủy được chuyển về vùng đất này, thành lập xã Đông Sơn. Hồ Văn Tôi cũng nằm trong số những gia đình đến chinh phục vùng đất da cam ấy.

Gặp người thanh niên dám bắt tay để khai hoang vùng đất chết với đôi bàn tay trắng, mới biết nghị lực phi phường của lớp “hậu bối” tiếp bước cha anh đến với vùng đất dữ. Quá giờ trưa, đến thôn Loa, xã Đông Sơn, hỏi đường đến nhà Hồ Văn Tôi, anh nông dân bỏ lỡ luống cày bên đường, nhanh nhảu: “Hỏi thằng Tôi hả, giờ này chắc nó trên rẫy keo chứ không ở nhà đâu. Anh đi lên mạn rừng kia sẽ thấy".

Hồ Văn Tôi với kỳ tích dưới tán rừng xanh

Theo hướng chỉ tay người nông dân, trước mắt chúng tôi là cả một cánh rừng tràm, keo xanh mướt. Bên những rừng cây xanh bát ngát, anh kể về chiến tích của mình: “Mình theo gia đình lên đây, hồi đó vùng đất này hoang vu lắm. Đất đai thì có sẵn đó nhưng không có cây gì mọc nổi, qua năm tháng đất cứ trơ ra, chai sần lại cứng như đá. Buổi đầu trở về bà con bắt tay vào làm ăn, vẫn chưa xác định được cây, con gì nuôi để duy trì sinh kế. Tình cờ mình xem trên tivi, thấy nhiều địa phương cũng là chiến khu cũ, người ta trồng được rừng, làm giàu từ rừng, không lẽ mình ở vùng núi lại không trồng được".

Nghĩ là thế nhưng tiền ở đâu ra mà mua giống, trồng cây gì có phù hợp bây giờ? Với “vốn liếng” chữ nghĩa học được thời THPT, Tôi lao vào tìm đọc các giống cây, miệt mài chọn các loại cây, con nuôi phù hợp. Năm 2004, mới 22 tuổi đầu, chàng trai bắt tay khai hoang “cánh đồng đioxin” để trồng rừng.

Những nhát cuốc đầu tiên, anh suýt ngất đi vì mùi hăng nồng nặc bốc lên từ đất. Rồi sau đó là những tháng ngày vừa khai hoang, dọn bom mìn còn sót lại sau chiến tranh. Cứ ròng rã suốt nhiều tháng liền vững tay cuốc khai khẩn, mặt cứ nhắm thẳng lên phía đồi mà chặt, phát, đốt. Một buổi chiều, ngồi nghỉ bên triền đồi, phóng tầm mắt xuống chặng đường sau lưng mình đã nhọc công đi qua, anh chợt ứa nước mắt vui mừng cả một vùng đất đã dọn dẹp xong, chờ ngày ươm cây giống.

Ngày anh đặt nhát cuốc đầu tiên, dân bản “chẳng tin mấy thằng Tôi làm nên được trò trống gì”. Họ bảo ai lại trồng rừng chỗ này. Cả 7 thành viên trong gia đình anh ai nấy đều ra sức can ngăn, hết nhỏ nhẹ lại quay sang nạt nộ, cấm đoán, nhưng anh đều mặc. Những tháng ngày đó dân bản Loa thường thấy chàng thanh niên Hồ Văn Tôi, dáng người mảnh khảnh hết chạy lên Phòng Nông nghiệp huyện lại chạy về Cty giống. Dành dụm được ít tiền mua cây giống, những ngày đầu cắm cây xuống đất, anh hồi hộp chờ đợi...

Nhưng đất chẳng phụ lòng người. Những mầm xanh đầu tiên giữa hoang hoải núi đồi đã mọc lên, cái màu xanh le lói đã xua đi màu xám cùng mùi hắc đến ngột thở của vùng đất chết! Năm 2005, 15 ha rừng tràm được anh trồng đã lên xanh tốt. Cuối năm này, anh vay mượn của bà con được gần 30 triệu đồng để đầu tư làm vườn ươm cây giống.

Khi Nhà nước có chủ trường trồng rừng kinh tế, anh liền đăng ký tham gia. Thấm thoát mười mấy năm trôi qua, biết bao giọt mồ môi, nước mắt anh đổ giữa rừng hoang. 50 ha rừng keo, tràm hoa vàng của anh đã sinh trưởng tốt, được chính quyền cấp sổ đỏ. Màu xanh của nó đã thành màu xanh hy vọng.

Ngoài trồng rừng, anh Hồ Văn Tôi còn xây dựng mô hình chăn nuôi, giúp dân bản làm giàu

NHÂN NHỮNG MẦM XANH

Từ những người trồng rừng đầu tiên như anh Hồ Văn Tôi, đến nay toàn xã Đông Sơn có gần 100% hộ dân trồng rừng với hơn 500 ha rừng kinh tế. Bình quân mỗi hộ dân có từ 2-3 ha rừng tràm, keo. Từ vùng đất được mệnh danh là “rốn” da cam năm xưa, trải qua mấy chục năm yên bình, với chính sách di dân, không ai ngờ rằng giờ đây màu xanh núi rừng đã trở lại. Tôi nhẩm tính: “Với mỗi ha rừng keo, tràm, mỗi năm mình thu được từ 70- 80 triệu đồng. Trừ chi phí, mình lãi được 40- 50 triệu đồng”.

Dù nguồn thu chưa phải là lớn, những với một vùng đất khắc nghiệt, nhiễm độc nặng như Đông Sơn, đó là con số đáng tự hào. Có kinh phí trong tay, Tôi mạnh dạn đầu tư thêm hàng chục con trâu, bò, dê thả dưới tán rừng. Tôi chia sẻ: "Mình có ước muốn lớn nhất là được cùng thanh niên trong xã, xây dựng mô hình trang trại, nhằm góp phần cải thiện môi trường nơi vùng đất bị nhiễm độc Đông Sơn".