Vùng cát trắng ven biển thuộc huyện Hải Lăng (Quảng Trị) đã từng ám ảnh biết bao thế hệ người dân nơi đây bởi tình trạng cát bay, cát lấp dẫn đến tình trạng hoang hoá đất đai. Tuy nhiên, những năm gần đây, nhờ các chính sách giao đất, giao rừng, cùng với việc khuyến khích phát triển kinh tế rừng đã góp phần thay đổi diện mạo vùng đất này.
Ngăn chặn cát bay, cát lấp
Chỉ chưa đầy 5 năm trồng và chăm sóc, diện tích rừng keo lưỡi liềm rộng gần 15 ha trên vùng đất cát của Hợp tác xã (HTX) Đông Dương, xã Hải Dương, huyện Hải Lăng đã phát huy hiệu quả tích cực.
Phó Giám đốc HTX Đông Dương, ông Trần Xuân Hoành cho biết, cùng với diện tích rừng tự nhiên vốn có, 15 ha rừng trồng này đã góp phần che gió, ngăn cát bay, cát lấp và giữ độ ẩm cho các loại cây trồng khác. Với sự che chắn của diện tích rừng trên cát, người dân có thể canh tác được nhiều loại cây hoa màu, trong đó nổi bật là cây ném, cây mướp đắng, dưa leo…
Trồng rừng trên cát góp phần ngăn chặn tình trạng cát bay, cát lấp. Ảnh: CĐ.
Theo ông Hoành, để hạn chế tình trạng cát bay, cát lấp, chính quyền địa phương đã vận động người dân đẩy mạnh trồng rừng trên cát từ những năm 2000. Đến nay, với hiệu quả kinh tế cũng như vai trò to lớn của trồng rừng trên cát mang lại, hầu hết diện tích đất cát hoang hóa của HTX đã được phủ xanh bằng rừng tràm, phi lao và keo lưỡi liềm.
“Thời gian tới, chúng tôi sẽ tiếp tục vận động, hỗ trợ người dân mở rộng diện tích rừng tràm để tận dụng tối đa diện tích đất cát, góp phần giúp người dân nâng cao thu nhập, cải thiện đời sống”, ông Hoành khẳng định.
Tại xã Hải Quế, địa phương có diện tích rừng trên cát khá lớn của huyện Hải Lăng với gần 300 ha. Ông Hoàng Tấn Thông, Chủ tịch UBND xã Hải Quế cho biết, thực hiện chương trình trồng rừng 661 của Chính phủ, địa phương đã tập trung vận động người dân trồng rừng để phủ xanh những diện tích đất cát hoang hóa.
Các diện tích rừng này đã tạo vành đai chắn gió giúp giảm đáng kể tình trạng cát bay, cát lấp; giữ độ ẩm để hàng năm nhân dân canh tác hiệu quả 150 ha diện tích hoa màu các loại trên vùng cát.
“Nhờ trồng rừng trên cát cùng với việc canh tác các loại hoa màu nên đến nay, đời sống của nhiều hộ dân trở nên khá giả. Diện tích rừng trên cát còn là vành đai bảo vệ thôn xóm làng mạc trước sự tàn phá của thiên tai”, ông Thông cho biết.
Theo thống kê, toàn huyện Hải Lăng có khoảng 850 ha diện tích rừng trên cát, tập trung chủ yếu ở các xã Hải Ba, Hải Dương, Hải Quế, Hải An và Hải Khê. Trong đó có nhiều diện tích rừng tự nhiên có niên đại hàng trăm năm tuổi đang được bảo vệ gần như nguyên vẹn.
Xanh lại vùng cát trắng
Huyện Hải Lăng đã có chính sách giao đất, giao rừng cho hộ gia đình và cộng đồng quản lý. Bên cạnh đó, huyện đã có những quy ước, hương ước bảo vệ rừng của từng địa phương, từng khu dân cư… nên công tác bảo vệ rừng trên cát ở huyện Hải Lăng luôn được thực hiện tốt. Qua đó, đã tạo ra vành đai chắn gió, chống cát bay, cát lấp, chống xâm nhập mặn và giữ độ ẩm cho việc sản xuất các loại hoa màu trên cát.
Theo ông Văn Lợi, Phó Hạt trưởng Hạt Kiểm lâm huyện Hải Lăng, cùng với hiệu quả kinh tế mang lại, hệ thống rừng trên cát đã phát huy vai trò phòng hộ, giảm thiểu ảnh hưởng của biến đổi khí hậu; giảm nhẹ những tác động của thiên tai, chống xói mòn, rửa trôi đất, phòng chống sạt lở và điều tiết nguồn nước.
Ông Lợi dẫn chứng: Những năm gần đây, tại các xã ven biển như Hải An, Hải Khê đã có hiện tượng nước biển xâm nhập ngầm trong đất. Một số giếng nước không thể sử dụng được vì bị nhiễm mặn; tốc độ nhiễm mặn ngầm ngày càng sâu vào đất liền.
Cùng với hiệu quả kinh tế, việc trồng rừng trên cát còn phát huy vai trò phòng hộ ven biển. Ảnh: CĐ.
Điều đó cho thấy, nguồn nước ngọt bị cạn kiệt nên nước mặn đã xâm nhập ngầm vào lòng đất, nguy cơ rất lớn đến biến đổi hóa, lý tính vùng đất cát ven biển. Do vậy, trồng rừng trên cát sẽ giúp cho lượng nước ngọt bề mặt được lưu giữ lại nhờ hệ thống gốc rễ ngăn cản dòng chảy bề mặt và thấm dần vào lòng đất; về lâu dài có thể hạn chế được tình trạng xâm nhập mặn đang diễn ra trên địa bàn.
Phó Chủ tịch UBND huyện Hải Lăng Dương, ông Dương Viết Hải khẳng định, phát triển diện tích rừng trên cát đã giúp ổn định được vùng cát, ổn định đất sản xuất; góp phần tích cực trong việc phân bố lại dân cư, ổn định đời sống cho nhân dân vùng cát ven biển.
Qua đó, đã xuất hiện nhiều mô hình kinh tế mới, trang trại nông lâm nghiệp trên vùng cát thu hút được nhiều lao động, góp phần giải quyết việc làm và thực sự đóng góp tích cực vào công cuộc xóa đói giảm nghèo, xây dựng nông thôn mới của địa phương.
Tuy nhiên, theo đánh giá, độ che phủ của rừng trên cát vẫn còn thấp so với độ che phủ chung toàn huyện. Rừng còn đơn điệu loài cây, chỉ mới tập trung một số loại keo, phi lao, tràm gió. Công tác giao, cho thuê, khoán rừng và đất lâm nghiệp vẫn còn chậm so với yêu cầu; chưa tạo được vùng nguyên liệu tập trung để đáp ứng ổn định nhu cầu thị trường.
Bên cạnh đó, còn chồng chéo trong quy hoạch rừng. Ý thức về quản lý, bảo vệ và phát triển rừng của một bộ phận nhỏ dân cư còn chưa cao nên còn xảy ra hiện tượng lấn chiếm đất rừng để sản xuất nông nghiệp, thủy sản…
Để giữ ổn định diện tích rừng ở vùng cát, huyện Hải Lăng và các cơ quan chức năng đã có nhiều chính sách hỗ trợ trồng cây phân tán để tạo bóng mát, tăng tính năng phòng hộ trong toàn vùng. Đồng thời, đẩy mạnh công tác tuyên truyền để nâng cao nhận thức cho cộng đồng dân cư.
Song song đó, ứng dụng và nhân rộng các mô hình sinh kế bền vững trên vùng cát như trồng rừng sinh kế, sản xuất nông lâm kết hợp; khuyến khích thành lập các tổ, nhóm sản xuất kinh doanh lâm nghiệp như câu lạc bộ trồng rừng, câu lạc bộ chế biến lâm sản… để trao đổi kinh nghiệm sản xuất, kỹ thuật, thị trường và mở rộng quy mô.
Theo ông Dương Viết Hải, trong thời gian tới, huyện Hải Lăng sẽ tiếp tục tăng cường công tác bảo vệ và phát triển rừng trên cát. Qua đó, góp phần giảm nhẹ thiên tai, bảo vệ cơ sở hạ tầng, bảo tồn đa dạng sinh học cũng như tạo việc làm, tăng thu nhập cho người dân.
Cụ thể, sẽ bảo vệ toàn bộ diện tích rừng trên cát hiện có. Tổ chức hợp đồng giao khoán hoặc giao rừng cho cộng đồng, hộ gia đình, cá nhân. Tổ chức trồng mới; trồng bổ sung với những diện tích rừng trồng kém chất lượng, xuống cấp, sinh trưởng xấu, mật độ cây rừng thấp…
