Đập Grand Coulee tại Washington, Hoa Kỳ. Ảnh: USBR.gov.
Mặc dù cấu trúc kỹ thuật này thường được kết hợp với việc sản xuất năng lượng thủy điện, chúng cũng có thể được sử dụng cho nhiều mục đích khác nhau. Đập có các tác động cả tích cực và tiêu cực trong trước mắt lẫn tương lai.
Ưu điểm
1. Cung cấp năng lượng sạch
Thủy điện cung cấp hơn 3.000 terawatt/năm, tương đương khoảng 19% nguồn cung năng lượng của thế giới.
Hoa Kỳ là một trong những nhà sản xuất thủy điện lớn nhất thế giới hiện nay, ngay cả khi giảm các cơ sở sản xuất thủy điện. Người Mỹ tạo ra hơn 103.000 megawatt điện tái tạo với nguồn tài nguyên này.
2. Giữ lại nguồn cung cấp nước
Khi chúng ta có xây đập trên một con sông, nước sẽ chảy thành một hồ chứa phía sau con đập.
Kết quả này cho phép thu thập nước ngọt trong thời kỳ mưa lớn để sử dụng trong thời gian khô hạn hoặc hạn hán.
Chúng ta cũng sử dụng tuyệt tác kỹ thuật này để kiểm soát nước lũ hoặc để cung cấp một lượng nước cố định phục vụ tưới tiêu nông nghiệp.
Khoảng 10% diện tích đất trồng trọt ở Hoa Kỳ hiện đang được tưới bằng cách sử dụng nước được lưu trữ trong các hồ chứa phía sau một con đập.
Điều đó có nghĩa là một con đập có thể cung cấp một vùng đệm cho toàn bộ khu vực chống lại các sự kiện thời tiết khắc nghiệt hoặc các hình thái mưa bất thường.
3. Giúp… giải trí
Nhiều hồ chứa nước trên khắp Hoa Kỳ mang đến cơ hội đi cắm trại, chèo thuyền và lướt ván.
Những điểm đến này có thể là nơi hoàn hảo để dã ngoại, đi bộ đường dài và dành thời gian nghỉ ngơi cho gia đình.
4. Cung cấp hệ thống vận chuyển ổn định
Chúng ta có thể sử dụng đập trên sông để cung cấp một hệ thống vận chuyển nước nội địa ổn định.
Cài đặt một hệ thống khóa với công nghệ này tạo ra một nơi an toàn để vận chuyển hàng hóa và nhiều lợi ích bổ sung.
5. Bảo vệ môi trường nhờ “Đập đuôi”
Đập đuôi khá khác với đập nước. Những con đập này được sử dụng để lưu trữ chất thải từ các hoạt động khai thác, bảo vệ môi trường các dòng sông dễ tổn thương khỏi bị ô nhiễm.
Nhược điểm
1. Lượng lớn người dân phải di dời
Ước tính 500 triệu người đã bị di dời bởi ảnh hưởng từ các con đập trong hai thế kỷ qua.
Khi các khu vực khô xung quanh bị ngập lụt, các hoạt động nông nghiệp địa phương đương nhiên trải qua một quá trình gián đoạn.
2. Hồ chứa có thể dẫn đến phát thải khí nhà kính cao hơn
Khi thảm thực vật bị nhấn chìm trong nước, chúng cuối cùng sẽ chết. Hậu quả, vật chất hữu cơ chết sẽ giải phóng khí mê-tan vào khí quyển.
Sự gia tăng sản xuất khí nhà kính là rất đáng kể vì khí mê-tan mạnh hơn gấp 20 lần so với carbon dioxide.
Việc sử dụng đập ở một số khu vực nhất định cũng có thể góp phần làm mất rừng. Khi chúng ta mất một số lượng đáng kể các cây cùng một lúc, quá trình quang hợp sẽ giảm mạnh, dẫn dến sự hấp thụ carbon dioxide tăng cao.
3. Phá vỡ hệ sinh thái địa phương
Các con đập tạo ra một vấn đề lũ lụt đằng sau cấu trúc như một cách để hình thành hồ chứa. Điều này không chỉ làm gián đoạn các hoạt động của con người, mà còn phá hủy môi trường sống hoang dã hiện có.
Nhiều hồ chứa cũng lưu trữ các loài xâm lấn, chẳng hạn như tảo hoặc ốc sên, làm suy yếu các cộng đồng tự nhiên của thực vật và động vật sống trên sông trước đây.
Đập Vajont, Venice (Italy) gặp sự cố vào năm 1963, chỉ 4 năm sau khi hoàn thành.
Một trận lở đất trong lần lấp đầy ban đầu đã gây ra sóng thần trong hồ chứa, tạo ra hơn 50.000.000m3 nước lũ. Một số báo cáo nói rằng sóng thần thậm chí cao hơn 820 feet. Gần 2.000 người chết trong thảm họa này.
Một sự cố khác xảy ra tại đập hồ chứa Ban Kiều (Trung Quốc) năm 1975, khiến 171.000 người thiệt mạng.
5. Tác động xấu đến mực nước ngầm
Khi lòng sông nằm sâu sẽ tạo ra một mực nước ngầm thấp hơn dọc theo sông. Điều đó có nghĩa là khó khăn hơn cho rễ cây để đạt được những gì cần thiết cho sự sống.
Các hộ trong vùng lân cận cũng phải đào giếng sâu hơn để lấy nước cho sinh hoạt.
6. Đầu tư tốn kém
Trên khắp thế giới hiện có hơn 57.000 đập cao trên 15m. Trong số đó, có khoảng hơn 300 đập cao hơn 150m. Trung Quốc có nhiều đập quy mô lớn nhất, với hơn 23.000 công trình hoạt động. Hoa Kỳ đứng thứ hai với 9.200, bằng chưa đến một nửa.
Đập lớn được định nghĩa là một cấu trúc cao hơn 15 mét. Chi phí cho một đập lớn hiện nay có thể lên tới hơn 20 tỷ USD và mất từ 7-10 năm để hoàn thành.
7. Đập có thể làm cho nước quá nông để điều hướng
Nếu nước quá cạn để sử dụng trong một dòng sông, thì không có cách nào để sử dụng nó cho lợi ích vận chuyển.
8. Duy trì hồ chứa nước là thách thức
Khi hạn hán là một vấn đề quan trọng đối với một cộng đồng, thì một hồ chứa phía sau đập có thể là một nguồn tài nguyên quan trọng.
Việc duy trì lượng nước mới này đi kèm với một loạt các thách thức của riêng nó bởi vì sự bốc hơi có thể xảy ra trong thời gian khô hạn và dẫn đến sự gia tăng các vấn đề môi trường.
Gần 2/3 các con sông dài nhất thế giới bị con người làm xáo trộn dòng chảy.
Trong một nghiên cứu kéo dài hơn 10 năm, phân tích hơn 300.000 con sông trong bộ dữ liệu toàn cầu, bao gồm kiểm tra thủ công vị trí của 25.000 đập so với hình ảnh vệ tinh, cho thấy chỉ còn 90/246 con sông dài hơn 1.000km vẫn chảy tự do. 8 trong số những con sông chảy tự do dài nhất nằm trong lưu vực sông Amazon.
