Chuyện tình khó quên của tác giả ca khúc ‘Nhớ về Hà Nội’

Chuyện tình khó quên của nhạc sĩ Hoàng Hiệp (1931-2013) chính là mối tình son sắt kéo dài hơn nửa thế kỷ với diễn viên Diễm Lan (1933-2018). Chính chuyện tình khó quên ấy, đã làm chất liệu cho ca khúc “Nhớ về Hà Nội” ra đời năm 1984.

Nhạc sĩ Hoàng Hiệp có tên thật Lưu Trần Nghiệp, sinh ra và lớn lên ở Cù lao Giêng, huyện Chợ Mới, tỉnh An Giang. Năm 14 tuổi, chàng thiếu niên Lưu Trần Nghiệp rời gia đình đi theo cách mạng, ban đầu ở đội tuyên truyền lưu động Long Xuyên, sau đó về đoàn văn công Long Châu Hà. Trong chiến khu, Lưu Trần Nghiệp được học đàn mandolin và lấy nghệ danh là Hoàng Hiệp khi biểu diễn hòa tấu.

Năm 1954, Hoàng Hiệp tập kết ra Bắc. Hoàng Hiệp đinh ninh tạm xa cách miền Nam khoảng 2 năm, và sẽ trở lại quê nhà sau tổng tuyển cử vào tháng 7/1956. Thế nhưng, tinh thần Hiệp định Geneve đã không được thực hiện, nên Hoàng Hiệp theo học khóa đào tạo sáng tác đầu tiên ở Trường Âm nhạc Việt Nam cuối năm 1956. Từ lớp giảng dạy của giáo sư Tô Vũ về thể loại ca khúc cấu trúc hai đoạn, Hoàng Hiệp đã trả bài bằng tác phẩm “Câu hò bên bờ Hiền Lương” dựa theo lời thơ Đằng Giao.

Sau khi tốt nghiệp hạng ưu ở Trường Âm nhạc Việt Nam, nhạc sĩ Hoàng Hiệp làm biên tập viên Nhà xuất bản Âm nhạc. Khi ấy, nhạc sĩ Hoàng Hiệp đã 30 tuổi, nên nhiều người giục ông lấy vợ. Nhà thơ Thế Lữ (1907-1989) đã mai mối cho nhạc sĩ Hoàng Hiệp làm quen với một học trò kịch nghệ của mình ở Đoàn kịch nói Trung ương là diễn viên Diễm Lan.

Diễn viên Diễm Lan tên thật Nguyễn Thu Vĩnh, sinh ngày 15/11/1933, quê quán Quảng Trị. Diễn viên Diễm Lan thuộc thế hệ nghệ sĩ đầu tiên của Đoàn kịch nói Trung ương, cùng thời với Đào Mộng Long, Song Kim, Bích Châu, Hồ Kiểng…

Năm 1962, nhạc sĩ Hoàng Hiệp và diễn viên Diễm Lan làm đám cưới. Tại căn hộ của họ ở khu tập thể Kim Liên, hai đứa con trai lần lượt chào đời. Con trai đầu, sinh năm 1964, đặt tên là Lưu Nguyễn, ghép từ họ của cha và họ của mẹ. Con trai thứ, sinh năm 1971, đặt tên là Lưu Hà Xuyên, ghép từ hai địa danh Hà Nội và Long Xuyên.

Từ “chuyện tình khó quên” với diễn viên Diễm Lan, nhạc sĩ Hoàng Hiệp bùng nổ khả năng sáng tạo. Chỉ tính khoảng thời gian chào đời giữa đứa hai con trai Lưu Nguyễn và Lưu Hà Xuyên, nhạc sĩ Hoàng Hiệp đã có một loạt ca khúc lừng lẫy, gồm “Ngọn đèn đứng gác” phổ thơ Chính Hữu, “Đất quê ta mênh mông” phổ thơ Bùi Minh Quốc, “Cô gái vót chông” phổ thơ Mô Chô Y Loi, và “Trường Sơn đông, Trường Sơn tây” phổ thơ Phạm Tiến Duật.  

Tháng 4/1975, nhạc sĩ Hoàng Hiệp mang theo ca khúc “Lá đỏ” phổ thơ Nguyễn Đình Thi, cùng đoàn quân giải phóng tiến đến đại thắng mùa xuân thống nhất đất nước. Bắc Nam sum họp một nhà, nhưng gia đình nhạc sĩ Hoàng Hiệp lại chia cách hai miền.

Từ Sài Gòn, nhạc sĩ Hoàng Hiệp viết thư cho diễn viên Diễm Lan để thông báo ông đang bề bộn nhiệm vụ, chưa thể quay ra Hà Nội để đón vợ con. Quan niệm “thuyền theo lái, gái theo chồng”, diễn viên Diễm Lan xin phép rời khỏi Đoàn kịch nói Trung ương, để đưa hai con vào Sài Gòn đoàn tụ với chồng.

Quyết định của diễn viên Diễm Lan được nhà thơ Thế Lữ ủng hộ. Bằng quan hệ cá nhân từng dọc ngang ở Hải Phòng, nhà thơ Thế Lữ đã tìm cách cho diễn viên Diễm Lan và hai con trai được đi ké tàu hải quân từ thành phố cảng vào Đà Nẵng, rồi từ Đà Nẵng đi xe đò vào Sài Gòn cuối năm 1975.

Gia đình nhạc sĩ Hoàng Hiệp bước vào cuộc sống mới ở TP.HCM với ngôi nhà trên đường Phan Kế Bính, quận 1. Thấu hiểu tâm trạng bỡ ngỡ của diễn viên Diễm Lan làm dâu phương Nam, cũng giống mình giai đoạn làm rể đất Bắc, nhạc sĩ Hoàng Hiệp viết ca khúc “Nơi anh gặp em” để tặng vợ.

Năm 1980, khi thực hiện bộ phim “Nơi gặp gỡ của tình yêu” với cặp tài tử Thế Anh và Thẩm Thúy Hằng, đạo diễn Long Vân đã lấy ca khúc “Nơi anh gặp em” làm bài hát chủ đề: “Nơi anh gặp em có hoa vàng rực rỡ/ Có khung trời mộng mơ/ Biển xanh bao la triền miên sóng vỗ/ Nơi anh gặp em nắng xua tan mù sương/ Gió thôi mang mùi đạn bom/ Vết thương đang lành trên thân mình”.

Vốn là một diễn viên tài ba tại Hà Nội, nhưng khi định cư TP.HCM, bà Diễm Lan không còn cơ hội đứng trên sân khấu. Bà nhận công tác ở Trung tâm văn hóa TP.HCM và đi học đạo diễn để dàn dựng các tác phẩm cho phong trào văn nghệ quần chúng. Nhạc sĩ Hoàng Hiệp biết ơn sự hy sinh của vợ, nên ông luôn tìm cách hỗ trợ bà tiếp tục gắn bó nghệ thuật. Đó cũng là lý do để nhạc sĩ Hoàng Hiệp dành không ít thời gian viết nhạc cho các vở kịch có sự tham gia của vợ mình.

Mùa xuân Giáp Tý 1984, nhạc sĩ Hoàng Hiệp dự định đưa vợ con ra Hà Nội đón tết cổ truyền, để diễn viên Diễm Lan thỏa lòng mong nhớ người thân sau 9 năm vào miền Nam sinh sống. Tuy nhiên, điều kiện giao thông bấy giờ khó khăn, không thể nào mua được vé tàu lửa hay vé máy bay cho cả hai vợ chồng và hai đứa con, gia đình nhạc sĩ Hoàng Hiệp đành gác lại một kế hoạch đầy hân hoan. Nhìn nét bùi ngùi trên khuôn mặt diễn viên Diễm Lan những ngày tết năm ấy, nhạc sĩ Hoàng Hiệp viết ca khúc “Nhớ về Hà Nội” như món quà an ủi vợ.

Ca khúc “Nhớ về Hà Nội” nhắc đến những kỷ niệm của họ, từ phố Nguyễn Du hẹn hò đến sự gian khó từng cùng nhau trải qua “lúc bom rơi thời chiến tranh, đất rung ngói tan gạch nát, em vẫn đạp xe ra phố, anh vẫn tìm âm thanh mới”. Ca khúc “Nhớ về Hà Nội” vang lên trong lễ kỷ niệm 30 năm tiếp quản Hà Nội, ngày 10/10/1984, và nhanh chóng được công chúng khắp nơi yêu thích suốt bốn thập niên qua: “Nhớ những con đê thành lối xe, bước chân năm tháng đi về/ Về nhớ tiếng leng keng tàu sớm khuya, hướng ra Đống Đa, Cầu Giấy”.

Hơn nửa thế kỷ ân nghĩa phu thê, nhạc sĩ Hoàng Hiệp chẳng mấy khi gọi vợ mình bằng tên thật Nguyễn Thu Vĩnh, mà ông luôn gọi bà là Diễm Lan, để giữ nguyên hình ảnh một nữ diễn viên xinh đẹp mà ông may mắn hạnh ngộ có được “chuyện tình khó quên” trên phố phường Hà Nội thuở nào.

Ngày 9/1/2013, nhạc sĩ Hoàng Hiệp trút hơi thở cuối cùng ở tuổi 82. Diễn viên Diễm Lan lủi thủi nhớ thương chồng hơn 5 năm, rồi bà cũng lặng lẽ rời xa nhân gian vào ngày 10/2/2018, ở tuổi 85.

Nhân dịp 70 năm tiếp quản Thủ đô (10/10/1954-10/10/2024) chuyên mục “Chuyện tình khó quên” giới thiệu câu chuyện “Nhạc sĩ Hoàng Hiệp một thời Hà Nội có bài hát đôi ta” trên Nông nghiệp Radio lúc 20h ngày 5/10.