Dồn 200 - 300% sức lực để gỡ 'thẻ vàng' IUU

Sau nhiều năm triển khai thực hiện chống khai thác hải sản bất hợp pháp, không khai báo, không theo quy định (IUU) theo khuyến nghị của Ủy ban châu Âu (EC), việc tăng cường quản lý hoạt động nghề cá của nước ta đã ngày càng chặt chẽ. Tuy nhiên, vẫn còn nhiều tồn tại cần gấp rút xử lý trước khi đón Đoàn thanh tra EC lần thứ 5.

Nỗ lực đã được đánh giá cao, cơ hội vẫn mở ra phía trước, nhưng liệu có thể hái “quả ngọt”. Báo Nông nghiệp Việt Nam đã có cuộc trao đổi với ông Nguyễn Quang Hùng, Cục trưởng Cục Kiểm ngư (Bộ NN-PTNT) để hiểu rõ hơn về những cơ hội và thách thức của Việt Nam trong việc tháo gỡ “thẻ vàng” IUU trong đợt thanh tra sắp tới.

Chưa đáp ứng hoàn toàn 4 nhóm khuyến nghị lớn

Chính phủ, các bộ, ban, ngành, địa phương đã quyết tâm thực hiện nhiều giải pháp theo khuyến nghị của EC về chống khai thác IUU, tuy nhiên đến nay sau 6 năm, vì sao EC vẫn chưa đồng ý gỡ “thẻ vàng” cho chúng ta, thưa ông?

Trong hơn 6 năm vừa qua, Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ, các bộ, ngành, địa phương đã vào cuộc rất quyết liệt. EC cũng ghi nhận những nỗ lực, quyết tâm tiến bộ của chúng ta trong kết quả thực hiện triển khai chống khai thác IUU thời gian vừa qua. Tuy nhiên, căn cứ vào 4 nhóm khuyến nghị của EC, phía bạn đánh giá chúng ta vẫn chưa hoàn toàn đáp ứng được hết các yêu cầu của EC, cụ thể:

Thứ nhất, đối với nhóm khung pháp lý, cơ bản chúng ta đã rà soát, hoàn thiện, hiện đang trình Chính phủ xem xét, ban hành Nghị định sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định số 26/2019/NĐ-CP ngày 8/3/2019 của Chính phủ quy định chi tiết một số điều và biện pháp thi hành Luật Thủy sản và Nghị định thay thế Nghị định số 42/2019/NĐ-CP ngày 16/5/2019 của Chính phủ quy định xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực thủy sản.

Thứ hai, nhóm công tác quản lý và theo dõi đội tàu khai thác thủy sản, đây là một trong những nhiệm vụ mà các địa phương đang rất tích cực để kiểm soát số lượng tàu cá cũng như đảm bảo các tàu cá khi xuất bến đi khai thác phải đảm bảo đầy đủ các điều kiện chống khai thác IUU.

Thứ ba, nhóm truy xuất nguồn gốc, hiện nay chúng ta đã làm rất tốt, tuy nhiên vẫn còn xảy ra một số trường hợp hợp thức hóa hồ sơ và phía EC đã phát hiện trong đợt thanh tra lần thứ 4.

Thứ tư, nhóm thực thi pháp luật, dù hiện nay các lực lượng thực thi pháp luật đã ra quân đồng loạt, tích cực hơn trước rất nhiều nhưng số lượng vụ vi phạm so với tỷ lệ xử phạt vi phạm hành chính vẫn còn thấp, không đạt yêu cầu so với khuyến nghị của EC.

Thêm một điều nữa, phía EC cho rằng, việc thực thi pháp luật của chúng ta không đồng đều giữa các địa phương, có địa phương rất quyết liệt, rất tích cực, nhưng có những địa phương lại chưa thực sự vào cuộc.

Bên cạnh đó, việc xử lý vi phạm hành chính cũng còn hạn chế, vẫn còn hiện tượng nể nang, dẫn đến vẫn còn tình trạng tàu cá, ngư dân vi phạm pháp luật thủy sản và các lĩnh vực liên quan.

Chính vì vậy, sau 6 năm triển khai tháo gỡ “thẻ vàng” IUU, EC đánh giá rất cao sự tiến bộ của chúng ta, tuy nhiên chưa đáp ứng hoàn toàn 4 nhóm khuyến nghị lớn của phía EC yêu cầu, do đó chúng ta vẫn chưa gỡ được cảnh báo “thẻ vàng”.

Trong 4 nhóm khuyến nghị mà EC đưa ra, theo ông đâu là nhóm khuyến nghị mà chúng ta gặp nhiều khó khăn nhất để khắc phục?

Đối với 4 nhóm khuyến nghị của EC, về cơ bản chúng ta phải triển khai một cách đồng bộ. Tuy nhiên đến thời điểm hiện nay, nhóm khuyến nghị mà chúng ta gặp nhiều khó khăn nhất là kiểm soát tàu cá và giám sát đội tàu khi hoạt động khai thác trên biển.

Chúng ta có một đội tàu khai thác rất lớn, khoảng hơn 86.000 tàu cá, trong đó tàu cá khai thác xa bờ khoảng hơn 29.000 tàu, đứng thứ 2 về số lượng tàu cá trong khu vực biển Đông. Đây là trở ngại rất lớn trong quá trình quản lý và giám sát hoạt động của đội tàu.

Đặc biệt nước ta còn có rất nhiều cửa sông, cửa lạch ven biển và cảng cá tư nhân. Các đội tàu khai thác thường ra vào đây nên không kiểm soát hết được.

Một điều nữa là về nguồn lực, các cán bộ thực thi pháp luật cũng như quản lý thủy sản ở địa phương rất thiếu, không đủ để kiểm soát hết số lượng tàu cá cũng như các cửa sông ven biển. Đây là thách thức lớn nhất mà các địa phương đang gặp phải trong thời gian vừa qua.

Hiện nay, Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ cũng đã chỉ đạo các tỉnh quyết liệt việc rà soát, kiểm đếm cũng như quản lý chặt chẽ các đội tàu.

Vẫn còn một bộ phận ngư dân cố tình vi phạm khai thác IUU

Việc bị EC cảnh báo “thẻ vàng” đã có tác động như thế nào đến ngành thủy sản nước ta, cũng như đối với đời sống của bà con ngư dân trong thời gian vừa qua, thưa ông?

Phải nói rằng, cảnh báo “thẻ vàng” IUU của EC cũng là một cơ hội tốt cho ngành thủy sản trong việc tái cơ cấu nghề khai thác thủy sản. Đây cũng là định hướng và chiến lược của chúng ta để phát triển nghề cá bền vững, có trách nhiệm và hội nhập quốc tế trong thời gian tới. 

“EC ghi nhận những nỗ lực, quyết tâm và tiến bộ của chúng ta trong kết quả thực hiện triển khai chống khai thác IUU thời gian vừa qua. Tuy nhiên căn cứ vào 4 nhóm khuyến nghị của EC, phía bạn đánh giá chúng ta vẫn chưa hoàn toàn đáp ứng được hết các yêu cầu của EC”, Cục trưởng Cục Kiểm ngư Nguyễn Quang Hùng nhấn mạnh.

Tuy nhiên trong thời gian bị cảnh báo “thẻ vàng”, ngành thủy sản Việt Nam bị ảnh hưởng rất nhiều. Ảnh hưởng đến uy tín, hình ảnh, vị thế của ngành thủy sản trong nước cũng như đối với các nước trong khu vực và quốc tế. Tác động rất lớn đến lĩnh vực xuất khẩu thủy sản.

Xuất khẩu thủy sản của Việt Nam có chiều hướng sụt giảm trong những năm vừa qua. Đối với các doanh nghiệp khi xuất khẩu sang các thị trường châu Âu sẽ bị phía EC kiểm soát 100% hồ sơ, gây thiệt hại lớn về chi phí trong quá trình lưu kho, lưu bãi.

Đối với ngư dân, trong giai đoạn bị cảnh báo “thẻ vàng”, bà con ngư dân là những người trực tiếp bị ảnh hưởng lớn nhất. Một bộ phận ngư dân khai thác bất hợp pháp đã ảnh hưởng đến những ngư dân khai thác hợp pháp trong quá trình khai thác cũng như bán sản phẩm.

Như ông chia sẻ, công tác thực thi pháp luật, xử lý vi phạm IUU vẫn còn tình trạng thiếu quyết liệt, không đồng đều giữa các địa phương. Cục Kiểm ngư thời gian qua cũng đã có những chỉ đạo sát sao trong vấn đề này, tuy nhiên thực tế vẫn còn nhiều bất cập. Theo ông, nguyên nhân dẫn đến tình trạng này là gì?

Trong triển khai nhiệm vụ chống khai thác IUU, thực thi pháp luật là một trong những nhiệm vụ rất quan trọng. Bên cạnh việc tuyên truyền phổ biến, giáo dục, vận động ngư dân khai thác hợp pháp, vẫn còn một bộ phận ngư dân tiếp tục cố tình vi phạm khai thác bất hợp pháp. Chính vì vậy, việc xử phạt vi phạm hành chính là một trong những biện pháp nhằm đảm bảo tính răn đe, từ đó giúp bà con ngư dân nâng cao ý thức, không có ý định vi phạm khai thác bất hợp pháp.

Trong giai đoạn vừa qua, các lực lượng thực thi pháp luật trên biển, nhất là lực lượng kiểm ngư, cảnh sát biển, biên phòng và các lực lượng thực thi pháp luật ở địa phương, kiểm ngư địa phương đã rất tích cực tăng cường công tác tuần tra, kiểm tra, kiểm soát, xử lý vi phạm hành chính và phối hợp chặt chẽ giữa các lực lượng.

Tuy nhiên hiện nay tỷ lệ xử phạt vẫn còn rất thấp. Việc xử lý, đặc biệt xử lý các vụ việc vi phạm khai thác ở vùng biển nước ngoài gần như rất ít. Các xử phạt vi phạm hành chính đối với các hành vi mất kết nối giám sát hành trình tàu cá (VMS) cũng chỉ đạt khoảng 10 - 15%. Đối với các hành vi khác, số lượng vi phạm và số quyết định xử phạt cũng còn hạn chế. Đây là một trong những tồn tại thời gian vừa qua.

Có nhiều nguyên nhân dẫn đến tình trạng này. Thứ nhất, một bộ phận ngư dân cũng vì sinh kế mà cố tình vi phạm khai thác bất hợp pháp. Đây là một trong những vấn đề vướng nhất. Thứ hai, các lực lượng thực thi pháp luật không thể đủ nguồn lực, cũng như không thể dàn trải ra các vùng biển để kiểm soát hết được.

Quan trọng nhất vẫn là ý thức, trách nhiệm của người dân trực tiếp tham gia khai thác thủy sản trên biển. Thêm vào đó, ngoài công tác tuyên truyền, các lực lượng thực thi pháp luật địa phương cần tăng cường hơn nữa, quyết liệt hơn nữa trong xử phạt vi phạm hành chính để đảm bảo tính răn đe, ngăn chặn các hành vi vi phạm khai thác bất hợp pháp.

Cơ hội lớn và cơ hội tốt

Phó Thủ tướng Chính phủ Trần Lưu Quang khẳng định, đợt thanh tra lần thứ 5 là cơ hội lớn để Việt Nam gỡ “thẻ vàng” trước khi EU bầu cử. Nếu không gỡ được, Việt Nam sẽ mất thêm nhiều thời gian. Ông nhìn nhận cơ hội lần này như thế nào?

Đợt thanh tra lần thứ 5 sắp tới là cơ hội lớn và cơ hội tốt nếu chúng ta quyết liệt hơn nữa để khắc phục 4 nhóm khuyến nghị của EC, tiến tới gỡ cảnh báo “thẻ vàng”.

Phía châu Âu có sự ủng hộ rất cao, cũng có sự phối hợp và trao đổi rất kỹ với phía Việt Nam. Phía EC cũng rất thiện chí trong việc giúp chúng ta gỡ cảnh báo “thẻ vàng”, hướng tới phát triển nghề cá bền vững.

Hiện nay, Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ đã chỉ đạo rất sát những nhiệm vụ, giải pháp và trách nhiệm của từng bộ, ban, ngành, địa phương liên quan trong việc triển khai khắc phục những tồn tại đến thời điểm này trong 4 nhóm khuyến nghị lớn. Các nhiệm vụ, giải pháp đã được Phó Thủ tướng Chính phủ Trần Lưu Quang, Trưởng ban Chỉ đạo Quốc gia về IUU chỉ ra rất rõ.

Tuy nhiên kết quả thực hiện tốt hay không còn phụ thuộc lớn ở sự vào cuộc quyết liệt, thường xuyên, liên tục của các địa phương, đặc biệt là vai trò của người đứng đầu địa phương, các đơn vị quản lý thủy sản (sở thủy sản, chi cục thủy sản) và các ban quản lý cảng cá. Nếu vào cuộc tích cực, chúng ta sẽ khắc phục được những tồn tại, hạn chế. Hy vọng với quyết tâm như vậy, trong 2 tháng tới chúng ta sẽ rút ngắn dần những tồn tại.

Cơ hội gỡ cảnh báo “thẻ vàng” của chúng ta trong đợt thanh tra lần thứ 5 vẫn có, tuy nhiên cần phải tích cực 200 - 300% và thường xuyên, liên tục, gần như xem đó là công việc hằng ngày cần phải làm.

Sức nóng đón tiếp Đoàn thanh tra EC lần thứ 5 đã đến rất gần, ông có thể chia sẻ cụ thể hơn về những nhóm giải pháp tổng lực từ nay đến lúc đó mà chúng ta sẽ tiếp tục thực hiện để tạo chuyển biến thực chất trong công tác chống IUU, từ đó gỡ được cảnh báo “thẻ vàng”?

Đầu tiên chúng ta phải chấm dứt được tình trạng tàu cá vi phạm vùng biển nước ngoài. Đối với nhóm giải pháp này, Phó Thủ tướng Chính phủ đã giao Bộ Quốc phòng là đơn vị chủ trì, phối hợp với Bộ NN-PTNT và các tỉnh có giải pháp hiệu quả hơn nữa, quyết liệt hơn nữa. Đây là một trong những điều kiện tiên quyết để chúng ta có cơ hội gỡ “thẻ vàng”.

Nhóm thứ hai là về quản lý tàu cá, từ nay đến tháng 4/2024, chúng ta phải quản lý, kiểm đếm được chính xác số lượng tàu cá của các tỉnh. Trên cơ sở đó sẽ phải kiểm soát được những tàu cá “3 không”, đảm bảo những tàu cá này không đi khai thác bất hợp pháp ngoài vùng biển của chúng ta.

Đối với nhóm thứ ba, chúng ta hiện nay đang tăng cường công tác kiểm soát; truy xuất nguồn gốc; kiểm soát chặt chẽ công tác xác nhận nguồn gốc tại cảng; công tác chứng nhận tại chi cục; và kiểm soát hàng nguyên liệu thủy sản nhập khẩu vào các cửa biển, đặc biệt là hàng container. Chúng ta đang rất tích cực thực hiện để cố gắng không có sự việc, vụ việc nào vi phạm liên quan đến hợp thức hóa hồ sơ hoặc vi phạm công tác truy xuất nguồn gốc, đảm bảo tính pháp lý.

Cuối cùng là nhóm thực thi pháp luật, từ nay đến tháng 4/2024, chúng ta phải tăng cường công tác tuần tra; tăng cường số lượng xử phạt vi phạm hành chính đối với tàu cá vi phạm vùng biển nước ngoài; mất kết nối VMS; hoạt động sai vùng, sai tuyến và các hành vi vi phạm pháp luật thủy sản khác… từ đó để phía EC ghi nhận, chúng ta đã rất quyết tâm và nghiêm túc trong vấn đề “nói không với IUU”.

Theo ông, làm sao để việc thực thi chủ trương, chỉ đạo của Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ, Bộ NN-PTNT, các bộ, ban, ngành liên quan đạt hiệu quả cao nhất khi về đến các địa phương và bà con ngư dân?

Trên thực tế trong hơn 6 năm qua chúng ta triển khai gỡ cảnh báo “thẻ vàng” IUU của EC, các văn bản chỉ đạo của Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ cũng như của Bộ NN-PTNT đã hướng dẫn rất kỹ càng. Hiện nay, gần như tất cả hệ thống, đặc biệt bà con ngư dân, các cơ quan quản lý thủy sản địa phương đều nắm rất rõ. Bây giờ chúng ta chỉ triển khai tổ chức thực hiện một cách hiệu quả.

Vai trò của các cơ quan báo chí truyền thông rất quan trọng. Cần biểu dương những gương tốt, gương điển hình, bà con ngư dân chấp hành tốt. Truyền thông những trường hợp bà con ngư dân vi phạm khai thác bất hợp pháp hoặc cố tình vi phạm. Hoặc truyền thông những vụ việc mà chúng ta đã xử lý, tiêu biểu như vụ Kiên Giang, tỉnh đầu tiên đã tiến hành xét xử vụ án môi giới, móc nối đưa tàu cá, ngư dân đi khai thác bất hợp pháp ở vùng biển nước ngoài để bà con truyền tai nhau xem đó như một bài học để tránh không vi phạm khai thác bất hợp pháp. 

Đối với chỉ đạo của Thủ tướng, Phó Thủ tướng Chính phủ, các cấp xã, cấp huyện và các lực lượng cần phải quyết liệt vào cuộc trong công tác chống khai thác IUU. Với quyết tâm như vậy, chúng ta có thể triển khai những chỉ đạo của Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ xuống tận cơ sở, tận bà con ngư dân và đến các cảng cá - nơi trực tiếp có các hoạt động khai thác thủy sản và các hoạt động chống khai thác IUU.

Thời gian tới, Cục Kiểm ngư có những định hướng gì để góp phần trong việc tháo gỡ “thẻ vàng” IUU, thưa ông?

Cục Kiểm ngư được Bộ NN-PTNT giao nhiệm vụ thường trực, giúp Bộ trưởng Bộ NN-PTNT thực hiện công tác chống khai thác IUU. Trong thời gian vừa qua, Cục Kiểm ngư đã tham mưu cho Bộ NN-PTNT, tham mưu cho Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ ban hành các công điện, chỉ thị để triển khai tổ chức thực hiện.

Bên cạnh đó, Cục Kiểm ngư cũng đã ký quy chế phối hợp với lực lượng cảnh sát biển, biên phòng, hải quân cùng phối hợp trong công tác thanh kiểm tra, xử lý vi phạm hành chính các hoạt động khai thác trên biển. Và trên cơ sở đó, các kiểm ngư vùng sẽ ký quy chế phối hợp với các địa phương, các lực lượng thực thi pháp luật địa phương để làm sao chúng ta có một hệ thống đồng bộ, kết nối, chia sẻ thông tin, cùng nhau triển khai khắc phục các tồn tại trong chống khai thác IUU.

Đồng thời, Cục Kiểm ngư cũng đã thực hiện nhiệm vụ tuần tra, kiểm tra, kiểm soát trên các vùng biển của Việt Nam nhằm xử lý vi phạm hành chính cũng như tuyên truyền, hỗ trợ bà con ngư dân khai thác hợp pháp.

Ngoài ra, Cục Kiểm ngư cũng tổ chức các buổi tập huấn, tuyên truyền, hướng dẫn các lực lượng quản lý thủy sản ở địa phương cũng như các ban quản lý cảng cá và bà con ngư dân để đồng hành cùng nhau khắc phục những tồn tại mà EC nêu ra, phấn đấu gỡ cảnh báo “thẻ vàng” trong thời gian sớm nhất.

Xin trân trọng cảm ơn Cục trưởng!