Vì thế công tác bảo vệ và gìn giữ những cánh rừng nguyên sinh với cán bộ, kiểm lâm Khu bảo tồn Thiên nhiên Phong Quang (Hà Giang) luôn thường trực hiểm nguy.
Máu đổ
Khu bảo tồn Thiên nhiên Phong Quang có diện tích trên 8.500ha, trải dài trên địa bàn 4 xã thuộc huyện Vị Xuyên và 1 xã thuộc thành phố Hà Giang. Đây là khu vực rộng lớn, địa bàn núi đá hiểm trở lại có khoảng 7,5km đường rừng là biên giới giáp ranh với Trung Quốc nên công việc của người kiểm lâm nơi đây không chỉ có giữ rừng mà còn góp phần vào việc đảm bảo an ninh, chính trị vùng biên giới.
Vận chuyển gỗ ra khỏi rừng
Đi tuần rừng cùng các cán bộ kiểm lâm, tôi được giới thiệu về những cây gỗ nghiến có tuổi đời lên tới cả trăm năm. Chính vì vậy, gỗ nghiến tại Phong Quang từ lâu đã nổi tiếng như những “mỏ vàng lộ thiên” luôn bị lâm tặc nhòm ngó. Điều này cũng đồng nghĩa với việc bảo vệ những “mỏ vàng” này gặp rất nhiều gian nan.
17 cán bộ bảo vệ địa bàn rộng hơn 8.500ha, có nghĩa mỗi người sẽ phải bảo vệ một khu vực rộng tầm 500ha. Trên đường đi tuần rừng, chúng tôi có nghe thấy tiếng rìu chặt gỗ tưởng như gần lắm nhưng âm thanh cứ văng vẳng từ vách núi nọ đến ngọn đồi kia, vọng cả vào không trung.
Tôi tò mò hỏi làm sao biết họ đang chặt gỗ ở đâu, thì nhận được câu trả lời: Tất cả phải dựa vào kinh nghiệm và sự tập trung phán đoán mới có thể phát hiện ra vị trí. Tuy nhiên, có những lúc phát hiện ra vị trí cây đang bị chặt nhưng đi đến đó mất cả ngày nên đến nơi tang vật đã được lâm tặc tuồn đi các ngả khác nhau, chẳng để lại dấu tích.
Anh Trần Văn Khiên đã có gần chục năm làm kiểm lâm tại Ban quản lý Rừng đặc dụng Phong Quang đã tâm sự với tôi về những vất vả, khó khăn, thiếu thốn của mình và đồng đội với tinh thần hết sức lạc quan. Anh coi đó như lẽ đương nhiên của đời người kiểm lâm. Nhưng đến khi tôi nhận thấy đôi bàn tay có vẻ không bình thường của anh thì lúc đó, mắt anh ngấn lệ…
Anh kể, cách đây 3 năm, trong một lần đuổi theo đối tượng vận chuyển gỗ nghiến sang bên kia biên giới, anh và 2 đồng đội nữa đã bị lâm tặc tổ chức bao vây và tấn công. Lúc đó, cả 3 đồng chí đều bị thương, riêng anh Khiên vừa bị gãy chân, vừa bị đứt lìa một ngón tay. Cho đến bây giờ, khi mọi thứ đã đi qua, anh vẫn không hiểu sức mạnh nào đã khiến đồng đội di chuyển được mình từ núi đá về đến bệnh viện kịp thời, để anh có thể nối lại ngón tay đã đứt lìa.
Câu chuyện của anh Khiên cũng chẳng phải là chuyện hi hữu ở chốn này. Theo ông Nguyễn Việt Hưng, Giám đốc Ban quản lý Rừng đặc dụng Phong Quang thì chuyện kiểm lâm bị ngã gãy chân trên đường đi tuần tra hay bị lâm tặc đe dọa đến tính mạng… là “chuyện thường ngày”.
"Lâm tặc" bất đắc dĩ
Khu Bảo tồn Thiên nhiên Phong Quang với địa hình hiểm trở, chỉ có duy nhất con đường độc đạo để dẫn vào địa phận rừng được bảo vệ nghiêm ngặt nên việc người dân từ nơi khác đến khai thác gỗ là rất khó. Tôi đặt câu hỏi, lâm tặc đến đây bằng cách nào? Thì nhận được câu trả lời: "Lâm tặc" ở ngay trong rừng… Đó chính là hơn 500 hộ dân sinh sống lâu đời ở vùng lõi của khu bảo tồn.
Gỗ nghiến bị tịch thu
Tìm đến vùng này, tôi mới hiểu được hoàn cảnh của những “lâm tặc" bất đắc dĩ. Theo đó, mỗi hộ nằm trong vùng lõi khu bảo tồn chỉ được phân chia khoảng 2.000m2 đất để trồng cây nông nghiệp. Vì rừng đã có chính sách đóng cửa nên bà con không thể khai hoang mở rộng diện tích sản xuất, cũng không thể vào rừng khai thác gỗ, củi hay lâm sản ngoài gỗ một cách “đàng hoàng” như trước kia.
Cứ như vậy, năm này qua năm khác, người người sinh sôi, nhà nhà tách hộ… nhưng diện tích đất bất biến. Hệ lụy, trung bình mỗi hộ dân tại đây sẽ phải gồng mình với 2-3 tháng thiếu đói/năm. Không có cái ăn, thanh niên trai tráng trong làng lại vào rừng chặt nghiến. Mỗi khoanh gỗ nghiến có đường kính trên 50cm, dày khoảng 20-25cm được người phía bên kia biên giới mua với giá 1,2 - 1,8 triệu đồng tùy từng thời điểm. Thử hỏi người dân nghèo nơi đây làm gì để ra ngần ấy tiền?
Hơn nữa, nếu như trước đây, những cây nghiến to quá chắc chắn đến độ không thể chặt được bằng rìu, búa hay cưa tay. Nhưng ngày nay, cưa máy xăng ra đời đã giải quyết mọi vấn đề, trung bình mỗi hộ dân tại đây đều trang bị cho mình một cái cưa xăng sản xuất từ Trung Quốc với giá chưa tới 1 triệu đồng. Thế là gỗ cứ ầm ầm đổ xuống rồi được xẻ nhỏ ra, phụ nữ gùi được 1-2 khoanh, đàn ông xốc gỗ vắt vẻo bằng xe máy tự chế không biển số, sau đó tất cả cùng băng rừng qua biên giới để bán cho đầu nậu phía bên kia biên giới.
Năm 2014, kể từ khi Ban Quản lý Rừng đặc dụng Phong Quang vào cuộc quyết liệt, số vụ phá rừng đã giảm được 60-70%, nhưng để giảm hoàn toàn là rất khó. Bởi, chỉ khi dân làng ấm cái bụng, có của ăn của để, có sinh kế bền vững thì mới hi vọng họ không phải vào rừng khai thác gỗ. Còn đối với chốt kiểm lâm địa bàn, hàng năm các anh có thể bắt tới gần 20 vụ khai thác, vận chuyển, buôn bán các loại gỗ quý như nghiến, đinh, lát hoa… nhưng việc xử phạt cũng gặp muôn vàn khó khăn để rạch ròi giữa lý và tình.
Tuần rừng
“Với xử phạt hành chính, có những hộ quá nghèo, tài sản chỉ có vài cái nồi để nấu ăn có gì để mà nộp phạt. Vậy là biên bản lập ra xong, chữ ký đôi bên có cả… nhưng tiền nộp phạt đành bỏ trống. Hoặc với những đối tượng là thanh niên có vợ và con nhỏ, nếu xử lý hình sự vợ con họ nheo nhóc, bố mẹ già không nơi nương tựa… không đành lòng mà xử theo đúng luật. Lại còn có đối tượng ngày hôm trước mình bắt được đi bán gỗ, nó đánh mình chảy máu, ngày hôm sau gặp nó trong làng lại nhìn mình cười hì hì, thế thì bảo phải làm sao?”, anh Hải, một cán bộ kiểm lâm chia sẻ.
Ngay sau đó, tôi có đến thăm hỏi một số người dân sinh sống ở các thôn khác nhau trong vùng lõi khu bảo tồn, trong đó có cả những đối tượng đã từng phải đi tù vì tấn công kiểm lâm… để hỏi về tâm nguyện của họ. Hầu hết, mọi người đều trả lời là muốn có một con đường thật to, dẫn từ thành phố về tận thôn, bản để họ có thể giao thương, buôn bán và phát triển kinh tế…
Tuy nhiên, hàng loạt câu hỏi được đặt ra khiến tôi cứ đau đáu trong lòng: Có một con đường lớn cuộc sống của người dân có thể sẽ khấm khá hơn nhưng con đường đó liệu có quá thuận lợi cho việc lâm tặc xâm nhập địa bàn và khai thác, vận chuyển gỗ? Còn việc di dân ra khỏi khu bảo tồn cũng không phải là phương án tối ưu khi đây lại là vùng biên giới, cần có người sinh sống để gìn giữ, bảo vệ từng tấc đất của Tổ quốc? Rồi những người bảo vệ rừng, bảo vệ tài sản quốc gia đã bất chấp hiểm nguy, hi sinh hạnh phúc cá nhân… rốt cuộc, ai sẽ bảo vệ họ? Những câu hỏi ấy xin chuyển cho các nhà làm chính sách.
