Món không thể không ăn khi đến Bắc Hà

Bắc Hà (Lào Cai) nổi tiếng với tên gọi “cao nguyên trắng”. Nơi đây bốn mùa non cao đều mây giăng, bao phủ, đẹp đến mê mẩn. Bắc Hà níu chân du khách bằng nhiều món ăn độc đáo, những đặc sản lạ và hấp dẫn. Một trong những món “chưa ăn chưa phải tới Bắc Hà” đó là thắng cố ngựa. Đặc sản này làm nao lòng bao du khách phương xa mỗi lần nhớ đến.
 

Sự tích cảm động

Đối với cộng đồng các dân tộc ở vùng cao từ xưa đến nay chợ phiên không đơn thuần là nơi giao thương, trao đổi hàng hóa, mà vẫn còn là nơi hẹn hò, gặp gỡ lý tưởng.

Trong những ngày đông lạnh buốt, những đôi tình nhân thường hẹn hò nhau đi chợ phiên Bắc Hà. Họ xuống đây vui chơi, ngất ngây với rượu ngô Bản Phố bên nồi thắng cố không lúc nào vơi.

Những quán thắng cố giữa không gian đậm chất vùng cao chợ Bắc Hà
 

Thắng cố hay còn gọi là khấu tha hay thảng cố. Thắng cố được lưu truyền từ rất lâu đời từ khi người Mông, Tày, Nùng về Bắc Hà cư trú. Thắng cố là tên gọi bắt nguồn từ tiếng Trung Quốc, thắng có nghĩa là nước canh, cố là cái chảo lớn như vậy ta có thể hiểu nôm na rằng thắng cố là món canh được nấu trong một chiếc chảo lớn.

Vùng cao Bắc Hà có đông người Mông sinh sống, trước đây khi đời sống còn gặp nhiều khó khăn, thắng cố chỉ được nấu vào các dịp lễ Tết như hội đầu xuân, xuống đồng… và người Mông có cả một sự tích về nồi thắng cố. Đến giờ, ở các bản làng người Mông vẫn hay kể lại cho con cháu mình rằng ngày xưa khi bị người phương Bắc đánh đuổi, người Mông phải di cư xuống phía Nam.

Khi người Mông đói lả đi, không có gì ăn nữa thì bỗng có một con ngựa xuất hiện nói hãy thịt tôi, lấy da tôi để làm vỏ, lấy thịt của tôi nấu nên trở thành món ăn. Lúc đó, người Mông không có gì ăn đành mổ con ngựa đó. Sau đó, người Mông nấu trên cái chảo bằng da ngựa và ăn. Nhờ có con ngựa đó, người Mông đã vượt qua được sông sâu để sang phương Nam sinh sống bình yên.

Trải qua thời gian, thắng cố đã trở thành món đặc sản nổi tiếng ở vùng cao Bắc Hà nói riêng và các tỉnh miền Bắc nói chung. Nó nổi tiếng đến nỗi bất kỳ ai đã đặt chân đến mảnh đất Bắc Hà mà chưa được nếm qua món thắng cố do người Mông nấu thì luôn có cảm giác chưa cảm nhận được hết dư vị độc đáo của vùng đất mây giăng trắng phủ kín khắp các sườn núi.
 

Uống rượu ngô, ăn thắng cố

Một tuần chợ phiên Bắc Hà mới họp một lần vào Chủ nhật. Sáng sớm tinh mơ những chú ngựa lộc cộc ngược dốc cùng những người đàn ông, chị em súng sính tà váy thổ cẩm rực rỡ xuống chợ. Khi các sản vật của từng người ở mọi vùng được trao đổi xong xuôi thì mọi người dắt tay nhau vào ăn thắng cố.

Thắng cố được nấu trong những chảo thật lớn, mùi thơm khó cưỡng
 

Mỗi người có một cách thưởng thức riêng nhưng ở nơi quanh năm sương mù, vào mùa đông lạnh buốt thì nhất thiết ăn thắng cố phải có rượu do chính đồng bào cất lên. Đó là thứ rượu tinh khiết nấu bằng ngô, bằng thóc, bằng gạo được ủ quanh năm khi thưởng thức người ta cảm thấy ấm lên sau một hành trình dài xuống chợ. Mỗi lần xuống chợ, người bản trên, người xã dưới tay bắt mặt mừng.

Trong không gian hàng thắng cố, câu chuyện thường về chủ đề tình yêu lứa đôi, rượu vào con mắt long lanh, cái mồm biết nói, biết hát, biết múa, đã có không biết bao đôi lứa nên duyên vợ chồng. Hay những câu chuyện về cuộc sống vào rừng kiếm củi, bắt cá, chia sẻ về những khó khăn trong cuộc sống ở các phiên chợ với những lần vào ăn thắng cố. Bởi lẽ, cái tình đã đong đầy ở những lần xuống chợ phiên.

Ăn thắng cố ở chợ phiên gần như đã trở thành một nét văn hóa của đồng bào vùng cao. Chảo thắng cố thật lớn luôn được nấu ngay giữa chợ cho mọi người thưởng thức.

Những bát thắng cố được nấu tại chợ luôn đem lại một cảm giác thật khó tả với các du khách
 

Theo già làng Tráng A Vu, 60 tuổi, dân tộc Mông, xã Tả Van Chư - một người nấu thắng cố nổi tiếng cho biết, công thức đặc trưng tạo nên món thắng cố của người Mông mềm, đặc sắc là sau khi con gia súc được làm sạch sẽ thì tất cả thịt và lục phủ ngũ tạng đều được cho vào một cái chảo để ướp gia vị. Khi gia vị ngấm thì bắt đầu xào và được ninh nhừ trong suốt thời gian phiên chợ. Lúc mùi thơm theo làn hơi bốc lên nghi ngút thì người ta đổ nước vào và giữ lửa cho đều. Gia vị để làm nên nồi thắng cố ngon cũng gần đến 70 loại hết sức thông dụng của vùng đất Bắc Hà.

Từ những hương vị quen thuộc như gừng, tỏi, sả… đặc biệt không thể thiếu thảo quả, quế, địa liền và cây thắng cố, một loại cây có thân hình giống cây tóc tiên của đồng bằng nhưng có hương vị vô cùng đặc biệt.

Anh Phạm Ngọc Thanh, du khách Hà Nội chia sẻ: “Lần đầu tiên tôi đến với Bắc Hà, đi chợ phiên thưởng thức những đặc sản vùng cao tôi cảm thấy rất ngon, đẹp mắt. Đặc biệt, món thắng cố nơi đây cho tôi cái cảm giác không bao giờ quên”.

Cùng nhau thưởng thức thắng cố chợ phiên Bắc Hà
 

Bất kể là ai khi vào ngồi ăn thắng cố ở chợ phiên đều không thể ăn một mình. Mỗi cuộc vui đó đều có sự sẻ chia của bạn bè, người thân. Dường như cái không khí của cuộc vui đã làm nên cho món thắng cố càng trở nên có sức thu hút hơn. Thắng cố không chỉ là món ăn đặc biệt mang ý nghĩa vật chất hấp dẫn thực khách mà nó trở thành dấu ấn gắn kết tình cảm cộng đồng.

Khi phiên chợ dần kết thúc, hình ảnh người phụ nữ dắt ngựa về bản hay lặng im chờ chồng tỉnh cơn say, hay những tấm quà được lũ trẻ tươi cười ăn trên lưng mẹ… hẹn phiên chợ tới lại có mặt. Hình ảnh bình dị về con người vùng cao đã tô thêm vẻ đẹp của miền sơn cước và đọng lại đầy ấn tượng trong tâm trí bất kỳ ai đã từng đến với phiên chợ vùng cao Bắc Hà.

Rượu ngô Bắc Hà, một đặc sản không thể thiếu khi nhắc tới món thắng cố