Nguy cơ mai một vùng cam, quýt Bắc Kạn: [Bài 2] Tiến thoái lưỡng nan

Nỗ lực duy trì

Bài liên quan

Nguy cơ mai một vùng cam, quýt Bắc Kạn: [Bài 1] Qua rồi thời hoàng kim

Xã Dương Phong (huyện Bạch Thông) là vùng trồng cam, quýt chủ lực của tỉnh Bắc Kạn. Năm 2020, xã Dương Phong có hơn 600ha cam, quýt. Những năm trước, cây trồng này mang lại thu nhập cao cho người dân, nhiều hộ mua được xe, làm được nhà khang trang. Tuy nhiên từ năm 2021 đến nay, diện tích trồng cam, quýt sụt giảm nhanh chóng, đến nay chỉ còn khoảng 400ha.

Từ quốc lộ 3B men theo tuyến đường bê tông dọc theo sườn núi dài hơn 2km, chúng tôi đến khu trồng quýt của bà con xã Dương Phong. Dọc đường đi, một số vườn quýt đã bị chặt bỏ, chỉ còn trơ gốc, thay thế vào đó là những vườn cây xoan, cây quế.

Vườn quýt nhà ông Lường Quang Ninh (thôn Tổng Ngay, xã Dương Phong) trải dài từ khe suối nhỏ rồi men theo chân đồi, mùa này vườn quýt đã thu hoạch xong, cây đang đâm chồi nảy lộc. Giữa những mảng xanh ngắt, lác đác vài thửa màu vàng úa của lá quýt, giữa khu vườn một đống thân, cành quýt đã bị chặt dồn lại để làm củi.

Ông Ninh đang cặm cụi chăm từng gốc quýt, nhìn từ xa những cây quýt còn khá tươi tốt nhưng đến gần thân cây đã phủ đầy rêu. Tay vừa chặt những cành quýt khô, ông Ninh chia sẻ, gia đình có khoảng 3ha quýt, riêng vườn quýt này đã trồng được hơn 25 năm. Mấy vụ gần đây năng suất ngày càng giảm, nhưng năm nay gia đình vẫn có thu nhập nhờ giá bán cao hơn năm ngoái.

Theo ông Ninh, nhờ đất đai, khí hậu phù hợp, cây quýt đã gắn bó với bà con xã Dương Phong vài chục năm nay. Trước đây, dọc theo khe suối chỗ nào cũng trồng quýt, đến mùa thu hoạch hoặc thời kỳ chăm sóc, người, xe đi lại tấp nập, vang động cả một vùng. Nhưng đó là chuyện cách đây chục năm, bây giờ nhiều nhà vườn đã chặt bỏ để trồng cây khác có giá trị kinh tế cao hơn.

Ông Ninh chỉ sang vườn ngay bên cạnh cho biết đó là vườn của người cháu nhưng đã chặt hết quýt để trồng cây xoan, bây giờ cây xoan đã cao quá nóc nhà.

“Gia đình tôi có hai vợ chồng đã lớn tuổi, tranh thủ lúc nông nhàn vào chăm vườn quýt, bắt sâu, bón phân, tỉa cành. Dù cây đã già cỗi nhưng nhà không có nhân lực để chuyển đổi sang cây khác nên vẫn cố gắng duy trì, nếu bán được giá, mỗi vụ cũng có thêm thu nhập”, ông Ninh cho biết.

Khi được hỏi, làm thế nào để duy trì vườn quýt đã hơn 25 năm tuổi, ông Ninh cho biết cũng không có gì đặc biệt. Gia đình chủ yếu vẫn làm cỏ, bón phân, phun thuốc trừ bệnh hại, quan trọng là biết chăm sóc đúng thời điểm, đúng khung thời vụ.

Trong khi một số hộ nỗ lực chăm sóc vườn quýt dù giá bán thấp, nhiều nhà vườn tại xã Dương Phong đã chặt bỏ để trồng cây khác. Gia đình ông Ma Văn Thông ở thôn Tổng Mú (xã Dương Phong) trước đây có 3ha cam, quýt, vài năm gần đây nhiều cây đã già cỗi, chết dần, đến nay chỉ còn khoảng 1ha.

Ông Thông cho biết, trước đây khi giá bán quýt cao, gia đình có thu nhập khá, xây được nhà khang trang, nhưng vài năm gần đây giá rất thấp. Vườn quýt sau hàng chục năm cho thu hoạch đã già cỗi, cây cho quả ít nên gia đình đã chặt đi trồng cây lâm nghiệp.

Khó phục hồi diện tích

Những ngày đầu tháng 3, tiết trời dần ấp áp, chị Châm Thị Ngại, thôn Tổng Mú (xã Dương Phong) đang tất bật phun thuốc trừ sâu, rẫy cỏ ở vườn quýt. Vườn quýt của gia đình chị Ngại ở nhiều khu khác nhau nên xong chỗ này chị lại tất bật chuyển sang chăm sóc vườn khác.

Chị Ngại cho biết, đa số cây quýt của gia đình cũng đã trồng được hơn chục năm, một số cây đã gần hết chu kỳ khai thác, chỉ số ít mới trồng vài năm gần đây. Cây quýt già ngày càng giảm năng suất, quả nhỏ, mẫu mã quả không đẹp như trước.

Những năm gần đây gia đình chị chủ yếu chăm sóc cây đã trồng, cây già phải chặt bỏ nhưng không thể mở rộng diện tích do giá quýt vài năm gần đây rất thấp nên không có tiền để tái đầu tư mua phân bón.

“Bây giờ quả quýt nhỏ, mẫu mã không được đẹp như cách đây chục năm, nếu mình không bón phân, chăm sóc cẩn thận sẽ khó mà được thu hoạch. Quả quýt nhỏ giá bán rất thấp, chỉ 5.000 đồng/kg”, chị Ngại cho biết thêm.

Chị Ngại cũng chia sẻ, để duy trì vườn quýt gặp rất nhiều khó khăn khi giá bán quýt thấp, trong khi giá vật tư như phân bón, thuốc bảo vệ thực vật ngày càng tăng cao, mặt khác lao động trẻ chủ yếu đi tỉnh khác làm việc khiến nhân lực ngày càng khan hiếm.

Ông Lăng Văn Thụy, Chủ tịch UBND xã Dương Phong cho biết, cam, quýt là cây chủ lực, là nguồn thu nhập chính của người dân trong xã. Những năm trước khi giá quýt ở mức trên 10.000 đồng/kg, mỗi năm người dân trên địa bàn xã thu được vài tỷ đồng.

Tuy nhiên những năm gần đây, do thu nhập từ cây quýt giảm, bấp bênh nên nhiều hộ không còn mặn mà tái đầu tư, một phần diện tích người dân đã chuyển sang trồng các loại cây lâm nghiệp như keo, mỡ, quế. Hiện nay, để giữ diện tích cây quýt rất khó khăn, năm 2024, chỉ tiêu giao cho xã duy trì 450ha cây quýt nhưng chỉ thực hiện được hơn 328ha.

“Bên cạnh thu nhập giảm, vấn đề lớn nhất hiện nay là nguồn nhân lực để trồng và chăm sóc quýt ngày càng ít, lao động trẻ không mặn mà làm nông nghiệp mà đi lao động ở các tỉnh lân cận. Một vài năm gần đây, cây ổi, cây táo được người dân trồng thay thế cây quýt, những cây trồng này mang lại giá trị cao hơn, tốn ít công chăm sóc hơn”, ông Thụy thông tin thêm.

Quả như lời ông Thụy, ngoài yếu tố kỹ thuật, nguồn nhân lực là vấn đề rất lớn đối với các xã miền núi. Trong những ngày đi tìm hiểu thực tế tại nhiều vùng trồng quýt ở Bắc Kạn, chúng tôi thấy các bản làng chủ yếu chỉ có người già và trẻ em, thanh niên hầu hết đi lao động ở địa phương khác.

Ông Lộc Hữu Nhất, Chủ tịch UBND xã Quang Thuận (huyện Bạch Thông) cho biết cam, quýt là cây trồng chủ lực có tiếng của xã, trước đây 90% người dân làm được nhà cửa khang trang nhờ thu nhập từ cây quýt nhưng vài năm gần đây diện tích giảm 1/3. Nguyên nhân một phần cũng do thiếu nguồn lao động, hiện xã có hơn 2.200 nhân khẩu, trong đó chỉ có khoảng 1.000 người ở độ tuổi lao động, còn lại là người già và trẻ em. Trong số những người ở độ tuổi lao động, một phần không nhỏ đã đi lao động ở các tỉnh khác.

Khảo sát tại nhiều nhà vườn cho thấy, với giá bán quả quýt nhỏ 5.000 đồng/kg, gần như người dân không có lãi, nếu giá bán khoảng 8.000 đồng/kg trở lên, sau khi trừ chi phí thuê hái, tiền phân bón, thuốc bảo vệ thực vật và các chi phí khác, người dân trồng quýt mới có lãi chút ít. So với những cây trồng đang được người dân ở các xã Quang Thuận, Dương Phong trồng nhiều như ổi, táo, thu nhập từ cây quýt thấp hơn nhiều.

Năm 2022, diện tích trồng cam, quýt của tỉnh Bắc Kạn là hơn 3.300ha, sản lượng đạt hơn 27.300 tấn, đến năm 2024, diện tích giảm sâu chỉ còn gần 2.500ha (diện tích cho thu hoạch 2.000ha).