4 xác người bỏng nặng bởi khí mêtan, cháy đen thui quằn quại (NNVN đưa tin 27/7) cứ ám ảnh, bám riết trong tâm trí chúng tôi. Tìm đến vùng khai thác than thổ phỉ (xóm Cẩm 3, xã Phục Linh, huyện Đại Từ) mới thấy những phận người nơi này đen đủi như những hòn than.
Than mỡ là nguyên liệu luyện cốc, dùng trong công nghiệp gang thép. Trên lãnh thổ Việt Nam, ngoài mỏ than Phấn Mễ, loại than mỡ chỉ còn một trữ lượng nhỏ phân bố tại Ninh Bình và Hoà Bình. Xóm Cẩm 3, xã Phục Linh nằm trong khu vực mỏ than Phấn Mễ có vỉa than chạy trên phần đất của các hộ dân đang sinh sống trong xóm. Ông Trần Văn Bình- PGĐ Mỏ than Phấn Mễ cho biết, khu vực này mỏ chưa quy hoạch thiết kế khai thác nên chưa được giao đất, đồng nghĩa với việc chưa có quyền quản lý nguồn tài nguyên. Việc phối hợp với chính quyền cơ sở để ngăn chặn khai thác than thổ phỉ gần như không có kết quả.
Vì "vô chủ nên vỉa than nơi đây trở thành nơi để các “bưởng” than chia nhau khoét đồi, đào núi. Thượng tá Nguyễn Văn Đoàn (CA huyện Đại Từ) cho biết, trong đợt kiểm tra, truy quét vửa rồi đoàn công tác đã phát hiện có tới 13 “hố tử thần” nằm giáp ranh giữa 2 xã Phục Linh và Hà Thượng. Chính tại vị trí hầm lò xảy ra vụ tai nạn thương tâm sáng 26/6, đoàn kiểm tra tới thì tất cả “than tặc” đã rút êm. Ông Đoàn nói, cứ tiến hành kiểm tra thì họ rút chạy, nhưng khi đoàn kiểm tra vừa đi khỏi họ lại tiếp tục vào ca. Việc truy quét xem ra không dễ dàng gì, rất hợp với câu "bắt cóc bỏ dĩa".
Tại các lò than thổ phỉ, nhà nào có tiềm lực tài chính mua máy móc, thuê nhân công thì tự khai thác trên đất của mình. Nếu không, chủ bưởng ở nơi khác sẵn sàng đứng ra thuê đất và chia lại phần trăm lợi nhuận từ than khai thác trái phép cho gia chủ. Cũng có hộ vừa đóng vai trò chủ hố vừa cho người khác thuê đất như ông Vũ Huy Mạnh. Ông Mạnh đứng ra thuê 4 người làm công, đào được một hố sâu hơn 20m, bên cạnh đó ông Mạnh còn cho ông Trần Văn Khanh ở xã Cù Vân, huyện Đại Từ thuê đất. Quân của ông Khanh từ Cù Vân sang làm đã đào được hố than sâu hơn 30m.
Trong xóm Cẩm 3 còn có thể liệt kê ra những chủ than thổ phỉ khác như: Lương Văn Mạnh, Hà Đức Phùng, Lê Viết Tuấn… Lò than thổ phỉ xảy ra vụ tai nạn nghiêm trọng nằm trên diện tích đất của gia đình bà Chu Thị Gái. Cũng như các hầm lò thổ phỉ khác, miệng hầm có kích thước khoảng 1,2 x 1,2m, thành hầm được chằng chống bằng gỗ tạp, miệng hầm có một tời treo và một sọt múc than. Nước từ 2 bên thành hầm chảy xuống đáy tòng tõng. Bên cạnh hầm than là lán căng bằng bạt dứa để công nhân chui rúc. Dù không có bất kỳ phương tiện bảo hộ nào và với tiền công khoảng 50 - 60 nghìn đồng/ngày, nhiều người vẫn sẵn sàng lao vào nhận công việc rất nguy hiểm này. Trong quá trình kiểm tra hiện trường, ông Lê Thiện Bình (Trưởng CA xã Phục Linh) cho biết, địa phương đã tiến hành kiểm tra và yêu cầu các chủ lò khai thác than thổ phỉ ký cam kết dừng khai thác, tịch thu phương tiện khai thác...Tuy nhiên, qua quan sát thì đoàn kiểm tra đã không thực hiện việc san lấp các hố than thổ phỉ chưa kể đến việc cần thiết phải thành lập các chốt chặn để kiểm tra việc vận chuyển than...Như vậy, việc người dân sẽ tiếp tục “vào ca” ngay sau khi đoàn kiểm tra đi khỏi là dễ hiểu.
Không có bảo hộ lao động, nói gì đến việc những người bán mặt cho than có được kiến thức về an toàn lao động. BS Phạm Công Bằng (Trưởng khoa CTCH - BV ĐKTƯ Thái Nguyên) cho biết, theo lời kể của các nạn nhân thì nguyên nhân xảy ra cháy khí mêtan trong vụ tai nạn trên là do một trong 4 nạn nhân đã hút thuốc lá trong hầm lò. Vì không có quần áo bảo hộ nên tỷ lệ bỏng quá cao. Khả năng cứu sống đối với 3 nạn nhân bỏng trên 90% là rất khó khăn. Khi NNVN đến liên hệ tìm hiểu sự việc thì cả ông Chủ tịch và ông Phó CT UBND xã Phục Linh đều chưa hề hay biết thông tin gì về vụ tai nạn.
