Theo Cục BVTV, chuối là cây trồng có tiềm năng xuất khẩu, mang lại giá trị kinh tế cao. Năm 2019 toàn quốc có xấp xỉ 150 ngàn ha chuối, trong đó miền Bắc gần 70 ngàn ha, miền Nam khoảng 80 ngàn ha.
Vài năm gần đây, bệnh héo vàng lá chuối (còn gọi là bệnh héo rũ Panama) do nấm Fusarium oxysporum f.sp. cubense Chủng nhiệt đới 4 (gọi tắt là Foc.TR4) đã xuất hiện, gây hại ở nhiều địa phương, bệnh làm cây chuối héo vàng, năng suất giảm và vườn chuối lụi dần sau 2-3 năm.
Trên thế giới, bệnh héo vàng lá chuối đã gây thiệt hại nặng trên các giống chuối thuộc nhóm Cavendish (chuối tiêu) ở châu Á, bệnh có xu hướng lây lan nhanh chóng tại một số nước châu Phi, Trung Đông và Trung Mỹ.
Bệnh vàng lá chuối là bệnh nguy hiểm, đã tàn phá ở nhiều quốc gia trồng chuối lớn trên thế giới. Ảnh: ST.
Các quốc gia trồng chuối ở khu vực Đông Nam Á như Malaysia, Indonesia, Thái Lan, Philippines... đều đã ghi nhận bệnh gây hại. Đáng chú ý, bệnh đang gây thiệt hại nặng trên chuối tại các tỉnh Quảng Đông, Quảng Tây, Vân Nam... của Trung Quốc, rất gần khu vực biên giới và nằm ở vùng thượng nguồn của các con sông chảy vào Việt Nam.
Trung Quốc cũng là quốc gia có quan hệ xuất nhập khẩu chuối giống và chuối thương phẩm với Việt Nam nên nguy cơ bệnh lây lan nhanh, gây hại nặng trên diện rộng là rất lớn.
Ở Việt Nam, bệnh héo vàng lá chuối (bệnh chết héo chuối, bệnh héo Panama) do nấm Fusarium oxysporum f. sp. cubense gây ra. Chủng 1 của nấm gây bệnh gây hại trên chuối tây (chuối sứ, chuối xiêm) ở khắp các vùng trồng chuối trong cả nước nhưng mức độ hại nhẹ.
Trong khi đó Chủng 4 lại gây hại trên nhóm chuối tiêu như tiêu già, tiêu hồng và các giống chuối mẫn cảm với Chủng 1.
Qua các đợt kiểm tra, lấy mẫu giám định của Cục BVTV và Viện Nghiên cứu Rau quả cho thấy, Chủng 4 của nấm gây bệnh héo vàng chuối đã xuất hiện và gây hại nhiều tỉnh trồng chuối, gây hại nặng cục bộ ở Hưng Yên, Hà Nội, Lào Cai, Lai Châu, Gia Lai, Tây Ninh, Đồng Nai, Long An...
Viện Nghiên cứu Rau quả đã đi kiểm tra và cho thấy, bệnh héo vàng chuối đã xuất hiện và gây hại nhiều tỉnh trồng chuối ở nước ta. Ảnh: Favri.
Để chủ động phòng chống bệnh héo vàng lá chuối, trên cơ sở kết quả dự án điều tra bệnh héo vàng lá chuối do FAO hỗ trợ, Cục Bảo vệ thực vật đã phối hợp với Viện Nghiên cứu Rau quả, Viện BVTV bổ sung, xây dựng và ban hành Quy trình Quản lý tổng hợp bệnh héo vàng lá chuối do nấm Fusarium oxysporum f.sp.cubense gây ra (áp dụng chung cho các Chủng nấm bệnh) để các địa phương phổ biến, tuyên truyền, hướng dẫn nông dân áp dụng phòng chống bệnh hiệu quả, an toàn góp phần thúc đẩy sản xuất chuối bền vững.
Chi cục Trồng trọt và BVTV/Cơ quan chuyên ngành Bảo vệ và Kiểm dịch thực vật các tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương có trách nhiệm tổ chức triển khai, hướng dẫn các tổ chức, cá nhân trồng chuối áp dụng các biện pháp kỹ thuật theo Quy trình do Cục BVTV ban hành để phòng, chống bệnh.
Trong quá trình thực hiện nếu có vấn đề phát sinh cần báo cáo kịp thời về Cục BVTV để cùng phối hợp giải quyết.
Triệu chứng
Cây chuối bị nhiễm bệnh thường có hiện tượng vàng từ lá già bên dưới, sau đó lan dần lên các lá non. Triệu chứng vàng phát triển từ bìa lá và lan vào hướng gân lá. Lá bị bệnh thường héo, cuống gãy và lá treo trên thân giả, đôi khi cuống lá cũng bị gãy ở phần giữa phiến lá.
Trên cây bị bệnh, các lá già bị héo khô quanh thân giả, chỉ còn một số lá đọt xanh và mọc thẳng, các lá đọt này có màu xanh nhạt hay hơi vàng hoặc bị méo mó, nhăn nheo, cuối cùng cũng bị héo úa.
Cây bệnh chết nhưng thân không ngã đổ, các bẹ ngoài bị nứt dọc, các chồi con vẫn phát triển từ thân chính nhưng sau đó cũng bị héo rụi. Cắt ngang thân giả bị bệnh sẽ thấy các bó mạch bị đổi màu nâu vàng, cắt ngang thân thật (củ chuối) các mạch có màu đỏ nâu và bốc mùi hôi.
Bệnh héo vàng lá chuối xuất hiện và gây hại tập trung tại vùng chuối trồng từ 3 năm trở lên, các vùng trồng lâu năm thì tỷ lệ cây bị bệnh càng cao.
Bệnh có thể phát sinh và gây hại trong bất kỳ giai đoạn sinh trưởng của cây chuối. Bệnh biểu hiện rõ nhất ở giai đoạn cây chuối ra hoa và phát triển quả non.
Quy trình phòng, chống bệnh héo vàng lá chuối là cơ sở quan trọng để các địa phương chủ động phòng trừ bệnh trong sản xuất. Ảnh: TL.
Đặc điểm phát sinh, gây hại
Đặc điểm phát sinh, phát triển của bệnh:
Bệnh héo vàng lá chuối là một bệnh gây chết cây chuối dần dần do nấm xâm nhập, phát triển và gây hại trong mạch dẫn.
Khi cây chuối bị bệnh chết (chết do bệnh hoặc khi thu hoạch còn phần củ, rễ trong đất), bào tử (là cơ quan sinh sản của nấm bệnh) được giải phóng vào trong đất khi cây, củ và rễ bị phân hủy.
Trong đất, bào tử nấm nảy mầm và xâm nhập vào tế bào của rễ cây chuối rồi phát triển thành sợi nấm gây hại rễ. Nấm dễ dàng xâm nhập hơn qua vết thương cơ giới trên rễ do tuyến trùng, dụng cụ làm vườn gây ra.
Rễ nhỏ thứ cấp hoặc rễ non bị xâm nhiễm gây hại trước, sau đó nấm phát triển, đi theo mạch dẫn vào thân chính (củ chuối) và lên thân giả (thường gọi là thân chuối) đến cuống lá và cuồng buồng chuối làm nghẹn mạch dẫn dinh dưỡng, dẫn đến cây chuối thiếu dinh dưỡng, lá vàng, quả kém phát triển và chết cây.
Tác hại của bệnh
Bệnh làm cho các lá bị héo vàng từ dưới lên trên, làm cho cây chuối bị chết dần dần. Các cây bị bệnh tuy có cho các chồi mọc từ thân chính nhưng các chồi này cũng bị héo rụi nên không thể để lưu gốc cho vụ sau hoặc sản xuất cây giống mới.
Cây bị bệnh không thường cho thu hoạch hoặc vẫn cho thu hoạch nhưng phẩm chất quả rất kém. Bệnh lây lan và gây hại nghiêm trọng cho các vùng trồng chuối với tỷ lệ cây bị bệnh lên tới 80% nếu không được xử lý.
(còn nữa)
