Tương lai cho nghề cá bền vững: [Bài 2] Tái cơ cấu đội tàu cá

Quản lý tàu cá còn khó khăn

Quảng Ninh là địa phương có bờ biển dài với 250km cùng với 40.000ha bãi triều, trên 20.000ha diện tích eo biển và vịnh kín. Với đặc điểm địa lý thuận tiện, vùng biển Quảng Ninh là nơi tập hợp nhiều hệ sinh thái biển khác nhau như rừng ngập mặn, rạn san hô, thảm cỏ biển…, từ đó tạo nên nguồn lợi thủy sản phong phú, đa dạng, trong đó có nhiều loại thủy sản giá trị kinh tế cao.

Theo thông tin từ Sở Nông nghiệp và Môi trường Quảng Ninh, hiện nay toàn tỉnh có 6.216 tàu cá đang hoạt động, trong đó, tàu dưới 6m là 1.898 tàu, tàu 6-12m có 3.570 tàu, tàu từ 12m đến dưới 15m là 483 tàu, tàu cá từ 15m trở lên là 265 tàu. Các địa phương có số tàu lớn có thể kể đến như Quảng Yên 2.145 tàu (chiếm 34%), Vân Đồn 1.358 tàu (chiếm 21,8%). Tuy nhiên, cũng có một số địa phương có số lượng tàu ít như Đông Triều (95 tàu), Uông Bí (100 tàu), Móng Cái (136 tàu).

Chia sẻ về thực trạng trong công tác quản lý đội tàu nhỏ khai thác gần bờ, ông Phan Thanh Nghị, Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường Quảng Ninh, thông tin: "Với số lượng tàu nhỏ khai thác ven bờ chiếm số lượng lớn (trên 88%), công tác quản lý, giảm sát gặp rất nhiều khó khăn. Bởi lẽ, vùng biển Quảng Ninh có diện tích lớn với nhiều đảo và luồng lạch, lực lượng chức năng không thường xuyên bao phủ được hết các ngư trường của toàn tỉnh".

Cùng với đó, hoạt động khai thác của ngư dân ngày càng tinh vi với nhiều hình thức, thủ đoạn khai thác trộm khi vắng bóng các lực lượng chức năng. Đặc biệt, vẫn còn tình trạng tàu cá hoạt động nghề cấm, ngư cụ cấm để khai thác tận diệt các loài thủy sản, ảnh hưởng đến môi trường cũng như công tác quản lý.

Mặt khác, đội tàu nhỏ lại không đủ điều kiện để cải hoán, khai thác tại các vùng biển lộng, vùng khơi. Trong khi đây là khu vực được dự báo còn nhiều tiềm năng khai thác thủy sản. Thêm vào đó, nhận thức và ý thức chấp hành của một bộ phận ngư dân còn chưa tốt. Trên thực tế, đã có những vùng biển có dấu hiệu khai thác quá mức làm suy giảm nguồn lợi thủy sản, ảnh hưởng nghiêm trọng đến hệ sinh thái tự nhiên.

Hiện nay, tỷ lệ cấp giấy phép khai thác đối với tàu cá từ 6m đến dưới 12m thuộc thẩm quyền cấp huyện mới được 2.495/3.570 tàu, chỉ đạt 69,9%. Nguyên nhân chính là ngoài các địa phương đã thực hiện đạt 100% như Móng Cái, Hải Hà, Uông Bí, vẫn còn các địa phương có tỷ lệ cấp phép thấp như Vân Đồn (19,4%), Cô Tô (65,4%). Việc này ảnh hưởng lớn đến việc khắc phục "thẻ vàng" của EC.

Chính vì thế, để phát triển nghề cá một cách bền vững, tỉnh Quảng Ninh đề ra định hướng cần củng cố, hoàn thiện đội tàu khai thác xa bờ, nhằm bảo đảm cho đội tàu này an toàn, có đầy đủ trang thiết bị, nâng cao năng suất khai thác, bảo quản sản phẩm tốt, gia tăng hiệu quả kinh tế, góp phần bảo vệ chủ quyền biển, đảo của Tổ quốc.

Trong năm 2024, Sở Nông nghiệp và Môi trường Quảng Ninh đã tổ chức 42 chuyến tuần tra, kiểm tra, kiểm soát chống khai thác thủy sản bất hợp pháp, không báo cáo theo quy định (IUU) trên vùng biển địa phương. Theo đó, các lực lượng chức năng đã tổ chức tuyên truyền pháp luật cho hơn 10.000 lượt cho chủ tàu cá, thuyền trưởng, thuyền viên.

Đồng thời, phát hiện 282 trường hợp vi phạm hành chính trong lĩnh vực khai thác thủy sản, ra quyết định xử phạt 271 trường hợp với số tiền gần 2,7 tỷ đồng; 11 trường hợp còn lại đang hoàn thiện hồ sơ xử lý theo quy định của pháp luật.

Phát huy hiệu quả đội tàu khai thác xa bờ

Theo định hướng của tỉnh, từ năm 2026 sẽ giảm số lượng tàu cá, mỗi năm khoảng 5-7% số lượng tàu cá nhỏ khai thác kém hiệu quả, cũ nát, giải bản… Cùng với đó, tỉnh sẽ xây dựng chính sách hỗ trợ người dân cho phù hợp với điều kiện thực tế của tỉnh.

Theo thông tin từ Sở Nông nghiệp và Môi trường Quảng Ninh, trong năm 2024, tỉnh đã tổng rà soát toàn bộ tàu cá, trong đó đã giảm 287 phương tiện không đủ điều kiện, giải bản, không đảm bảo an toàn và 339 phương tiện chuyển sang hoạt động nuôi trồng thủy sản.

Mặt khác, tỉnh đã ban hành Quyết định số 2396/QĐ-UBND ngày 19/8/2024 của UBND tỉnh “Về việc giao hạn ngạch giấy phép khai thác thủy sản cho tàu cá có chiều dài lớn nhất từ 6m đến dưới 15m hoạt động tại vùng ven bờ và vùng lộng trên địa bàn tỉnh Quảng Ninh”. Theo đó, số hạn ngạch tàu cá các địa phương và cấp tỉnh đã cấp đầy đủ theo hiện trạng, nên trong thời gian tới sẽ không phát sinh tàu cá đóng mới.

Song hành cùng kế hoạch giảm đội tàu nhỏ, Quảng Ninh quyết tâm hiện đại hóa và nâng cao hiệu quả đội tàu khai thác xa bờ, thông qua tác động tích cực của các chính sách hỗ trợ mà tỉnh triển khai thực hiện. Tiêu biểu như: Hỗ trợ lãi suất đầu tư phát triển sản xuất kinh doanh; khuyến khích phát triển hàng hóa nông nghiệp tập trung...

Từ đó giúp tái cơ cấu tổ chức sản xuất theo hướng mang lại giá trị lớn và bền vững hơn, bởi trên các tàu công suất lớn, ngư dân có điều kiện ứng dụng KHCN hiện đại để dò tìm và lựa chọn đối tượng khai thác, bảo quản sản phẩm sau thu hoạch, cảnh báo diễn biến thời tiết... hạn chế đáng kể cách làm mang tính hủy diệt nguồn lợi; đồng thời, bảo vệ môi trường tốt hơn.

Những năm gần đây, nhận thức tiềm năng to lớn của nghề khai thác thủy sản, nhiều ngư dân đã mạnh dạn đóng mới tàu công suất lớn 680-750CV để có thể vươn khơi xa, khai thác ở những khu vực mới. Nhờ vậy, sản lượng đánh bắt và chất lượng sản phẩm sẽ ngày càng được nâng cao, từ đó tăng thêm thu nhập cho ngư dân.

Ông Lưu Văn Duy, Thường trực Tổ kiểm tra kiểm soát tàu cá tại cảng cá Cái Rồng, thông tin, hiện nay, số lượng tàu to đã tăng dần, thay thế cho các tàu công suất bé, thiếu các trang thiết bị an toàn. Cùng với đó, với sự đồng lòng của bà con ngư dân địa phương, sự quyết liệt của chính quyền địa phương và ngành chức năng, các hình thức khai thác thủy sản tận diệt, khai thác bằng nghề cấm trên vùng biển được đẩy lùi, đảm bảo việc khai thác ổn định, an toàn.

Để đưa nghề cá phát triển bền vững, việc thay thế đội tàu cá nhỏ khai thác ven bờ bằng đội tàu khai thác vùng lộng, vùng khơi chính là yếu tố then chốt để từng bước tạo nên sự chuyển biến, góp phần khẳng định vị thế và sự đóng góp của nghề cá vào tiến trình phát triển kinh tế địa phương.

TP Hạ Long đang xây dựng, lập quy hoạch chi tiết tỷ lệ 1/500 Dự án Cảng cá Hòn Gai kết hợp khu neo đậu tránh trú bão và khu hậu cần nghề cá tại phường Hà Phong, với tổng kinh phí dự kiến khoảng 600 tỷ đồng. Dự án sẽ tiến hành nạo vét khơi thông dòng chảy khu vực hạ lưu suối và khu neo đậu tàu thuyền Cái Xà Cong; xây dựng khu neo đậu tránh trú bão cấp tỉnh cho khoảng 600 tàu; xây mới khu hậu cần nghề cá; bảo tàng làng chài cổ; nhà chờ cho du khách tham quan và thủy thủ tàu; bãi đỗ xe; hệ thống đường giao thông.