Sơ chế quế ở Văn Yên. Ảnh: Nguyễn Tuấn Anh.
Huyện Văn Yên (Yên Bái) có 52.000ha trồng quế. Đây là huyện trồng quế lớn nhất tỉnh Yên Bái, được mệnh danh là “huyện quế”, “thủ phủ” quế của Tây Bắc. Diện tích quế tập trung của huyện hiện có 25.357ha, đã được đăng ký chỉ dẫn địa lý, bao gồm các xã Châu Quế Hạ, Xuân Tầm, Phong Dụ Hạ, Phong Dụ Thượng, Tân Hợp, Đại Sơn, Mỏ Vàng, Viễn Sơn.
Chất lượng quế Văn Yên được đánh giá tốt nhất Việt Nam về lượng tinh dầu và các chỉ số khác, được khách hàng trong nước và thế giới ưa dùng. Diện tích quế hữu cơ đạt chứng nhận châu Âu, Mỹ trên 4.000ha.
Vào vai một thương lái thu mua quế, tôi đến gia đình ông P.V.M tại xã Xuân Ái. Sau thời gian trao đổi về quy cách sản phẩm, giá cả thu mua các mặt hàng về quế, ông M chia sẻ: Mỗi năm gia đình ông chế biến từ 130 - 150 tấn quế tươi, xuất bán cho thương lái khoảng 40 - 45 tấn quế khô, chủ yếu là mặt hàng quế ống sáo, với giá bán từ 95.000 - 100.000 đồng/kg. Cơ sở của ông tạo công việc thời vụ cho từ 10 - 12 người tham gia chế biến sản phẩm quế với mức thu nhập từ 6 - 8 triệu đồng/người. Sau khi trừ hết chi phí, ông có thu nhập 60 - 80 triệu đồng/năm. Ngoài gia đình ông, trên địa bàn xã còn rất nhiều hộ khác cũng thu mua quế về sơ chế.
Rừng quế Văn Yên. Ảnh: Thái Sinh.
Khi được hỏi về nguồn gốc quế thu mua, ông P.V.M tiết lộ, quế gia đình ông không chỉ thu mua từ các xã trong huyện Văn Yên mà cả các huyện ngoại tỉnh như Bảo Yên, Bắc Hà (Lào Cai) và các huyện ở tỉnh Phú Thọ…
Có cách nào để phân biệt được quế giữa các vùng? Để phân biệt được là rất khó vì vỏ quế giống nhau, chỉ có các thương lái mới biết rõ nguồn gốc và sau khi sơ chế, đem phơi khô thì quế những vùng khác sẽ hao cân, không đạt cân như quế Văn Yên...
Gặp ông N.V.T, một thương lái chuyên thu mua quế ở các địa phương để bán cho các cơ sở chế biến, ông T cho biết: Là mặt hàng thương mại tự do buôn bán, có cầu ắt có cung. Để có sản phẩm cung cấp cho các cơ sở chế biến quế, ông nhập quế từ các địa phương khác như Văn Bàn, Bắc Hà, Bảo Yên..., có lúc sang tận Hà Giang nhập quế về bán lại cho các cơ sở trên địa bàn huyện Văn Yên. Riêng ông mỗi năm thu mua từ các tỉnh khác cả trăm tấn. Ngoài ông T, còn có hàng trăm người khác cũng thu mua quế vỏ tươi về Văn Yên bán. Từ đó, quế các tỉnh khác được “khoác áo” quế Văn Yên để bán giá cao.
Các sản phẩm chế biến từ quế trong Lễ hội quế Văn Yên. Ảnh: Thái Sinh.
Ông Đỗ Quang Trung, Trưởng Phòng NN-PTNT huyện Văn Yên cho biết: Trên địa bàn huyện có khoảng 200 cơ sở trực tiếp tham gia thu mua và chế biến các sản phẩm từ vỏ quế như quế bào, quế chẻ, quế kẹp số 3…, ngoài ra lá quế còn được sử dụng để chưng cất tinh dầu, sản lượng tinh dầu đạt khoảng 300 tấn/năm.
Gỗ quế dùng làm nhà, xẻ ván sàn, ván thanh… Toàn huyện Văn Yên hiện có 9 hợp tác xã và trên 100 cơ sở chế biến gỗ, sản lượng gỗ quế chế biến đạt 50.800 m3/năm. Tổng sản lượng vỏ quế đạt trên 5.000 tấn/năm.
Các sản phẩm từ quế của Văn Yên rất phong phú như tinh dầu quế, quế bột, quế điếu, quế thanh… xuất khẩu đi 18 quốc gia, vùng lãnh thổ như Đài Loan, Ấn Độ, Nhật Bản, Bangladesh… Năm 2021, doanh thu từ quế của huyện ước đạt khoảng 943,2 tỷ đồng, trong đó sản lượng vỏ quế khô các loại 5.000 tấn, giá trị đạt 500 tỷ đồng, tạo việc làm cho hàng ngàn lao động của huyện có thu nhập ổn định.
Vỏ cây quế trên 40 năm tuổi. Ảnh: Thái Sinh.
Huyện Văn Yên đã xây dựng và được cấp chứng nhận sản phẩm quế đạt tiêu chuẩn hữu cơ. Lợi dụng thương hiệu quế Văn Yên, do giá bán cao, một lượng quế rất lớn được các thương lái thu mua từ các địa phương lân cận để bán cho các sơ chế, trộn lẫn vào quế bản địa, không chỉ ảnh hưởng đến chất lượng quế mà còn có nguy cơ đánh mất thương hiệu quế Văn Yên.
Để giữ thương hiệu quế Văn Yên, chính quyền cần siết chặt quản lý nguồn gốc thu mua, hướng dẫn người dân và các cơ sở chế biến cẩn trọng trong việc thu mua quế ngoại tỉnh. Nếu không, Văn Yên sẽ tự đánh mất thương hiệu quế của chính mình vì lợi ích trước mắt của một số ít người…
