Ấy là nhờ được thiên nhiên ưu đãi, nhưng bên cạnh đó, còn do ý thức người dân, và đặc biệt là biện pháp mạnh của chính quyền đối với các hành động tận diệt.
Không ăn cá "thiếu nhi"
Như đã hứa ban đầu, sau những ngày lang thang quanh Biển Hồ, chúng tôi được anh Hưng đưa đến thăm 2 ngôi chợ đầu mối thủy sản Biển Hồ là chợ Urussey, nằm giữa lòng Phnôm Pênh và chợ Chpaum ở khu Đồng Nhà Cháy ven sông Ba Sac, nơi tập trung khá đông người Campuchia gốc Việt và Hoa sinh sống.
Tôi ấn tượng với những đống tôm, cá, cua chất ngất. Và, con nào con nấy to tướng, đều nhau chứ không có loại “thiếu nhi”, những con cua được buộc bằng dây ni lông chứ không phải dây vải hay dây bằng vỏ cây, thấm nước. Thú vị là người bán hàng rất vui vẻ, không khó chịu khi khách đến xem, chụp hình thoải mái mà không mua.
Chỉ trong khoảng thời gian chưa đầy 3 giờ đồng hồ đảo qua 2 ngôi chợ nằm cách nhau gần 10km, tuy thời gian khám phá chợ lạ ở Phnôm Pênh khá ngắn ngủi nhưng cũng đủ để tôi nhận thấy điều ấn tượng nhất là trong hằng hà sa số sản vật sông nước Biển Hồ được bày bán ở 2 ngôi chợ này, nhưng tuyệt không thấy các loại cá con như rô bí, ròng ròng (cá lóc con).
Anh Nguyễn Tuấn, thầy giáo người Việt Nam sang khu Đồng Nhà Cháy ở sau chợ Chpaum mở lớp học tình thương cho con em kiều bào, cho biết, người bản xứ không có thói quen ăn cá con, vì họ tâm niệm cá ấy còn phải lớn, ăn cá con như thế là tận diệt: “Cá con mới tí tẹo đã lùng bắt ăn sạch, thì mai này còn có gì mà ăn, mà bắt”.
“Tôi từng về Việt Nam, từng đi các chợ quê ở miền Tây, chợ nào cũng thấy người ta bày bán những thau cá con đủ loại, loại cá ròng ròng còn được coi là đặc sản. Để bắt ròng ròng, họ bắt luôn cả con lẫn mẹ, hốt nguyên ổ, phương tiện đánh bắt cũng vô cùng phong phú và mang tính hủy diệt như lưới cào (cà sát đáy, bắt tôm cá lớn nhỏ không tha), đổ thuốc, xiệc điện... thì ở Biển Hồ, đó là chuyện không tưởng.
Tôi sống ở Biển Hồ 10 năm trước khi về Phnôm Pênh nên biết chính quyền ở đó bảo vệ nguồn lợi thủy hải sản kỹ lưỡng lắm. Anh đã gặp chú Sáu Đầy, Phó chủ tịch Hội người Việt tại Xiêm Riệp rồi, chắc anh rõ”, anh Tuấn nói.
Nói về quy định đánh bắt cá ở Biển Hồ, ông Võ Văn Đầy cho biết: “Ở đây, vào mùa mưa nước lên, chính quyền cho bà con đánh bắt thoải mái. Nhưng khi mực nước đứng, mưa tạnh, vào mùa cá đẻ, ai cố tình thả lưới, họ bắt được, họ phạt nặng lắm. Không chỉ tịch thu toàn bộ ngư cụ, từ lưới đến ghe, mà còn phạt rất nhiều tiền. Ai bị coi như hết đường sống”.
Ông Đầy kể, ở vùng lõi Biển Hồ, có khu vực đặc biệt là cánh rừng ngập nước mênh mông dành cho cá quần tụ về đẻ. Khu vực đó, chính quyền cấm mọi hành vi xâm nhập.
Bảng quy định về đánh bắt cá ở Biển Hồ
“Ở đâu không biết chứ ở khu vực đó, ý đồ câu trộm, thả lưới lén lút này nọ là chuyện không tưởng. Nếu thấy mình bén mảng đến, không biết là vì lý do gì, lực lượng bảo vệ sẽ nổ súng ngay, chết ráng chịu. Luật pháp của chính phủ rất nghiêm, ngoài mùa đánh bắt, ai vi phạm vào khu vực cấm đánh bắt tùy mức độ có thể bị xử phạt, đưa đi học luật bảo vệ môi trường hay tạm giam.
Nếu thấy bất kỳ ai lảng vảng ở khu vực cá đẻ đánh bắt bằng các phương pháp hủy diệt thì những người canh gác sẽ nổ súng không nương tay. Nhờ luật nghiêm như vậy mà đến nay Biển Hồ vẫn giữ được vị thế là vựa cá lớn nhất Đông Nam Á, nuôi sống hàng triệu người ở Campuchia và Việt Nam, nếu không bảo vệ nghiêm ngặt thì...”, ông Đầy cho biết.
Tôi hỏi: “Ở đây vào mùa đánh bắt, người ta có quy định mắt lưới rộng bao nhiêu không chú?”. Ông Đầy đáp: “Đương nhiên rồi, chú ra chợ thì thấy, các loại thủy sản có con nao nhỏ đâu. Mà cá nhỏ quá, chẳng ai mua, nên có bắt cũng chẳng có ích gì!”.
Cá trên 20 kg không bắt
Tôi ngỏ ý muốn đến khu vực lõi nơi cá đẻ nhưng ông Đầy và những ngư dân bên cạnh đều từ chối thẳng thừng. Ông Sáu Đầy bảo, đó là vùng cấm, nhờ bảo quản kỹ theo kiểu “ngoại bất nhập” nên binh tôm tướng cá mới có nơi tá túc an toàn, rồi sinh sôi nảy nở để khi con nước lớn, cá theo dòng chảy mà lớn nhanh, rồi đổ khắp Biển Hồ, đổ ngược về Đồng bằng sông Cửu Long.
| Khu bảo tồn Preak Toal có tới hơn 200 loại cá, trong đó bao gồm hơn 70 loại có giá trị dinh dưỡng và thương mại lớn. Cá đánh được chỉ riêng ở Biển Hồ đã chiếm tới hơn 60% tổng số cá nước ngọt của Campuchia. |
Không đưa tôi đến vùng rốn cá đẻ nhưng qua lời mô tả của những ngư dân, tôi có thể hình dung khu vực cá trú ngụ bất khả xâm phạm là khu rừng bán ngập nước cây cối um tùm.
“Khi cá mẹ trở mình, trứng sẽ bám vào cành cây, lá cây, rễ cây chứ không bị dòng nước cuốn đi. Chính vì thế, số lượng cá con sinh ra được bảo toàn khá cao. Bên cạnh nguồn thức ăn dồi dào, cá sinh sôi nhiều và lớn rất nhanh”, nhóm ngư dân trên phân tích.
Theo những ngư dân ở đây, quanh Biển Hồ có rất nhiều rừng cây ngập nước là nơi cá đẻ được người dân trong vùng hết sức gìn giữ, không bẻ chỉ một nhánh cây. Ông Đầy cho hay, các loài cá mẹ khủng thường ẩn trong những cánh rừng ngập nước, nương náu dưới những lùm cây, hốc rễ cây dày đặc như ma trận.
Anh ngư dân tên Út Đẹt, người chuyên hứng cá ở Biển Hồ cho biết, ngư dân bản xứ khi thả lưới, gặp cá hơn 20 kg trở lên là người ta không bắt mà thả ra.
Một góc chợ Chpaum ở khu Đồng Nhà Cháy ven sông Ba Sac
Thấy tôi tròn mắt ngạc nhiên, Út Đẹt giải thích: “Người bản xứ quan niệm cá lớn như thế là những vị linh thần của sông Mê-kông, nên gọi kính cẩn là “ông cá”. Một khi lưới dính ông cá bao giờ cũng dính nhiều cá nhỏ, nên phải cúng ông để tỏ lòng biết ơn. Bên cạnh đó, họ cũng nghĩ, cá lớn sẽ đẻ nhiều, ăn thịt nó thì sẽ mất nhiều cá”.
Để hiểu hơn về Biển Hồ, chúng tôi đến khu Preak Toal, một khu làng nổi của người Khơmer thuộc tỉnh BatTambang, khu rừng bán ngập, nơi có khu bảo tồn tràm chim tụ hội đông đảo của một số loài chim hiếm quý, đồng thời là vương quốc cá. Tại đây có văn phòng Sở Bảo tồn Biển Hồ. Một nhân viên ở đây cho biết, khu Bảo tồn Sinh thái Biển Hồ được chia ra làm 3 khu, khu trung tâm, khu đệm, và khu chuyển tiếp.
Khu Preak Toal chúng tôi đi qua là hệ sinh thái đa dạng bao gồm những con suối, những hồ, các cánh đồng lũ, các loại thảo mộc đất sũng. Tất cả kết hợp tạo thành một hệ thủy học duy nhất của Biển Hồ, nuôi dưỡng một quần thể sinh học phong phú bao gồm vô số loại cá, các loại chim nước, các loài bò sát, loài lưỡng cư, các động vật có vú, các rong tảo và vi sinh vật.
