Trở lại Chưmomray

"Người Rơ Mâm từ ngàn đời nay sống với rừng, yêu rừng như yêu máu thịt của mình. Tổ tiên chúng tôi từ ngàn xưa đã có lời nguyền độc: Người Rơ Mâm sống đời sống kiếp ở Mo Ray, máu người Rơ Mâm sẽ ngừng chảy nếu ngàn xanh này không còn nữa" - Già làng A Mlót cho hay.

Già làng Chưmomray

Cách đây 3 năm, chúng tôi có chuyến công tác về xã Mo Ray (thuộc huyện Sa Thầy, tỉnh Kon Tum). Thung lũng Mo Ray nằm lọt thỏm giữa Vườn quốc gia Chưmomray với diện tích tự nhiên gần 57 ngàn ha. Trước khi đi, nhiều người rành về Chưmomray cảnh báo: Vào Mo Ray khó lắm, phải vượt qua nhiều ngầm, suối, đi xe U-oát nhiều đoạn phải có xe tải bên kia suối dùng tời để kéo xe U-oát vượt ngầm. Cũng may là đi vào mùa khô nên xe không phải kéo, tuy nhiên chiếc U-oát vẫn liên tục nảy lên khỏi mặt đường...

Mới đây, chúng tôi lại có dịp về lại Mo Ray. Rời trung tâm huyện lỵ Sa Thầy, chúng tôi bắt đầu đi vào con đường 14C lịch sử. Nói là lịch sử bởi đây là con đường huyết mạch (đường mòn Hồ Chí Minh) trong kháng chiến chống Mỹ. Con đường này đây, cha tôi đã đi qua, anh tôi đã đi qua - đi giữa mưa bom bão đạn, đi giữa sự sống và cái chết để có được ngày hôm nay. Còn giờ đây, chúng tôi vào Mo Ray trên một chiếc xe có gắn điều hoà nhiệt độ, đi giữa sự thanh bình của đại ngàn Tây Nguyên hùng vỹ.

Tác giả trước cửa rừng quốc gia Chưmomray

Chưmomray với hơn 50% là rừng nguyên sinh, con đường 14C như một “đường hầm”, xuyên qua bạt ngàn rừng cây cổ thụ. Giữa mùa khô mà đi trong rừng cứ mát lạnh. Những khu rừng bằng lăng tít tắp, thân thẳng đứng với râm ran tiếng ve, líu lo chim hót; thú rừng Chưmomray thân thiện với con người đến mức ngay trước mũi xe mà bầy khỉ vẫn thản nhiên đu mình trên cây, gà rừng chỉ chịu bay đi khi xe đến sát chúng…

Đến thung lũng Mo Ray (trung tâm xã), khí hậu bỗng khác hẳn. Trời nắng và hầm hập nóng. Tuy nhiên, người Mo Ray thì lại hiền hoà và vui vẻ. Từ ngàn đời nay, xã Mo Ray chỉ có hai tộc người bản địa sinh sống là Gia Rai và Rơ Mâm. Xã có 7 thôn làng là Rẻ, Rập, Tang, Kênh, Kđin, Xộp và Le Mâm. Người Rơ Mâm ở Việt Nam chỉ sống duy nhất một làng: làng Le Mâm! Có lúc, chính quyền địa phương đã lo đến sự tồn vong của tộc người này.

Năm 1994, tộc người Rơ Mâm chỉ có 260 người, sống du canh du cư nay đây mai đó, làm rẫy tận trong rừng sâu. Cũng vì lo cho sự tồn vong của người Rơ Mâm, lo cho đời sống khó khăn của họ mà chính quyền địa phương các cấp đã tạo điều kiện như cấp đất, cho tiền làm nhà, hướng dẫn chăn nuôi và trồng trọt… Đến nay, làng Le Mâm đã có hơn 100 hộ với khoảng 400 nhân khẩu (200 người trong độ tuổi lao động). Mo Ray bây giờ, ngoài người Gia Rai và Rơ Mâm, còn có người Kinh là những thầy thuốc, giáo viên, bộ đội đến để giúp đồng bào phát triển đời sống.

Người Rơ Mâm và Gia Rai ở Mo Ray giờ đã khác xưa, càng khác hơn khi có bộ đội của Đoàn Kinh tế - Quốc phòng 78 (Binh Đoàn 15, Bộ Quốc phòng) vào đứng chân giúp đồng bào phát triển kinh tế. Những cánh rừng hoang trước kia, giờ đã là bạt ngàn cao su xanh tốt. Dân xã Mo Ray, ngoài việc biết làm lúa nước, chăn nuôi, cải tạo vườn tạp,… nay còn biết trồng cao su. Ban đầu, vận động dân làng vào làm cao su gặp nhiều khó khăn do đây là “loại cây chưa từng có” ở Mo Ray. Nhờ sự nhiệt tình của “Bộ đội 78” và các già làng, trưởng thôn mà đã có nhiều hộ tham gia nhận khoán trồng và chăm sóc cao su.

Em bé Rơ Mâm

Thấy làm cao su cho thu nhập cao nên dần dần, nhiều hộ dân trong xã đã tình nguyên vào làm công nhân, nhận khoán vườn cây. Thượng tá Hệ - Đoàn phó Đoàn Kinh tế - Quốc phòng 78 cho biết: Mục đích chính của Đoàn là cùng với chính quyền địa phương, giúp dân ổn định cuộc sống, phát triển kinh tế, văn hoá trên địa bàn xã. Với phương thức Đoàn kết nghĩa với xã, Đội sản xuất kết nghĩa với làng, hộ công nhân là người Kinh (hoặc bộ đội) kết nghĩa với gia đình người địa phương để hướng dẫn đồng bào sản xuất, tuyên truyền đường lối, chính sách của Đảng và Nhà nước đến từng hộ dân mà đến nay, bộ mặt Mo Ray đổi thay rõ rệt: Các làng đều có trường học, con em đến tuổi đều được đến trường; nhân dân đau ốm đã có Bệnh viện tương đối khang trang và tiện nghi của Đoàn 78; điện thắp sáng đã vượt rừng về đến tận đây…

Chủ tịch xã Mo Ray - anh Rơ Mah Lú hồ hởi thông báo: “Từ năm 2004, xã và bộ đội đã động viên bà con bỏ lúa rẫy làm lúa nước, phát triển chăn nuôi, tham gia làm công nhân cao su… Bây giờ, đời sống của người dân Mo Ray thay đổi nhiều lắm, hộ đói nghèo đã giảm nhiều…

Buổi tối, chúng tôi đến làng Le Mâm, làng duy nhất có tộc người Rơ Mâm sinh sống. Bí thư chi bộ A Rói, trưởng thôn A Ren cũng đang ngồi ở nhà già làng A Mlót, có cả Nguyễn Văn Tiến - Tổ trưởng Tổ công tác 1136 cùng tham gia để bàn việc làng. Trưởng thôn A Ren vui vẻ: “Người Rơ Mâm giờ khác xưa nhiều rồi, đồng bào đã biết làm lúa nước cho năng suất cao, đau ốm đã được “Bác sỹ 78” chăm sóc chứ không đi thầy cúng như trước nữa, trẻ em thì học cấp 1 ở làng, cấp 2 lên học trường xã, con em người Mo Ray đã có đứa về xuôi học đại học…”.

Già làng A Mlót thì trầm ngâm: Người Rơ Mâm từ ngàn đời nay sống với rừng, yêu rừng như yêu máu thịt của mình. Tổ tiên chúng tôi từ ngàn xưa đã có lời nguyền độc: “Người Rơ Mâm sống đời sống kiếp ở Mo Ray, máu người Rơ Mâm sẽ ngừng chảy nếu ngàn xanh này không còn nữa”. Vậy nên người Rơ Mâm không phá rừng và quyết không cho ai phá rừng. Cả làng, cả xã không nhà nào có súng săn, chỉ xuống suối bắt cua cá, lên rẫy đặt bẫy nhỏ bắt những con thú đến phá cây lúa, cây bắp mà thôi!”. Chính vì vậy mà có lần cháy rừng, cán bộ Lâm nghiệp khua kẻng báo động và chỉ mấy phút sau, cả làng từ già trẻ, trai gái đã tập trung ra dập lửa cứu rừng…

Nói về Mo Ray, về Chưmomray khó mà nói hết được. Tuy nhiên với tôi trong chuyến công tác về Mo Ray lần này, cảm nhận đầu tiên nhất và sâu sắc nhất, đó là sự thay da đổi thịt đến kỳ diệu của Mo Ray. Tuy chưa thật sự vượt qua khỏi khó khăn, song những nỗ lực của chính quyền địa phương và của “Bộ đội 78” đã đưa người Gia Rai, người Rơ Mâm ở Mo Ray đến gần hơn với đồng bào miền xuôi...