Yến sào - ‘mỏ vàng’ lộ thiên chờ khai thác

Thêm ngành hàng xuất khẩu tỷ đô

Theo ông Đỗ Hữu Phương, Cục Chăn nuôi (Bộ NN-PTNT), với điều kiện khí hậu, thời tiết thích hợp, nghề nuôi chim yến lấy tổ đã và đang phát triển mạnh.

Cả nước có 42/63 tỉnh, thành phát triển nghề nuôi chim yến với gần 24.000 nhà nuôi yến, tăng gấp 3 lần so với thời điểm cách nay 5 năm. Trong đó, các tỉnh phía Bắc nuôi ít (chỉ chiếm 0,85%) do khí hậu lạnh về mùa đông không phù hợp nuôi chim yến. Nghề nuôi chim yến chủ yếu phát triển mạnh tại vùng ĐBSCL. 

Cũng theo ông Phương, nếu không tính tiêu dùng nội địa, mỗi năm Việt Nam xuất khẩu khoảng hơn 100 tấn yến sào, thu về khoản ngoại tệ từ 200 - 300 triệu USD/năm. Đây thực sự là một nghề quan trọng và có hiệu quả kinh tế cao trong ngành chăn nuôi.

Hiện, một số địa phương đã thực hiện quy hoạch vùng nuôi chim yến. Cùng với đó, một số công ty đã xây dựng phần mềm để quản lý chủ nhà yến, liên kết sản xuất sản phẩm theo chuỗi, truy xuất được nguồn gốc phục vụ cho xuất khẩu tổ yến, sản phẩm từ yến đi Trung Quốc.

“Trước đây, sản phẩm yến sào Việt Nam chủ yếu xuất thô tiểu ngạch nên giá trị kinh tế chưa cao. Việc mua, bán, thương mại sản phẩm tổ yến còn chưa có thị trường ổn định, việc đầu tư vào khâu chế biến sâu còn hạn chế, sản phẩm chủ yếu xuất khẩu dưới dạng sản phẩm thô nên giá trị thấp”, ông Phương đánh giá.

Ông Vũ Cường, Cục Chất lượng chế biến và Phát triển thị trường (Bộ NN-PTNT) cho biết, thị trường yến sào thế giới ước khoảng 5 tỷ USD với tổng sản lượng khoảng 2.800 tấn. Trung Quốc là thị trường nhập khẩu yến sào lớn nhất thế giới khi chiếm trên 80% thị phần.

Hàng năm, Trung Quốc có nhu cầu nhập khẩu trên 2.000 tấn yến sào, tuy nhiên mỗi năm Việt Nam chỉ xuất khẩu yến sào vào thị trường này trên 100 tấn, (chiếm 5% thị phần), đứng cuối về sản lượng trong 4 nước được xuất khẩu chính ngạch yến sào vào Trung Quốc. Trong khi đó, Indonesia xuất khẩu khoảng 1.600 tấn, Malaysia 590 tấn, Thái Lan 390 tấn yến sào vào Trung Quốc mỗi năm.

“Năng lực sản xuất yến sào của Việt Nam không thua các quốc gia trong khu vực, yến sào Việt Nam được đánh giá cao tại thị trường Trung Quốc. Tuy nhiên, do nghề nuôi, chế biến yến sào tại Việt Nam chưa được tổ chức sản xuất theo chuỗi, sản phẩm còn đơn điệu chủ yếu là xuất khẩu dưới dạng thô, chưa qua chế biến, chưa có thương hiệu nên giá trị rất thấp”, ông Vũ Cường cho hay.

Để yến Việt bay xa

Theo Chi cục Chăn nuôi và Thú y Kiên Giang, với số lượng gần 3.000 nhà nuôi chim yến, Kiên Giang là tỉnh đứng đầu cả nước về nghề này. Năm 2022, sản lượng yến sào của Kiên Giang đạt gần 18 tấn, doanh thu lên đến hàng trăm tỷ đồng.

Ông Nguyễn Đình Xuyên, Phó Chi cục trưởng Chăn nuôi và Thú y Kiên Giang cho biết, với giá bán tổ yến thô hiện nay từ 16 - 17 triệu đồng/kg, tổ yến sơ chế từ 24 - 25 triệu đồng/kg, tổ yến cao cấp từ 30 - 35 triệu đồng/kg, bình quân mỗi nhà yến cho thu nhập từ vài chục triệu đến hàng trăm triệu đồng/tháng. Đây là mức thu nhập khá cao ở khu vực nông thôn. 

Tuy nhiên, nghề nuôi chim yến thời gian qua chủ yếu là tự phát. Việc nuôi, chế biến, tiêu thụ sản phẩm từ yến chưa hình thành chuỗi giá trị để nâng cao giá trị. Nhiều cơ sở nuôi chưa thực hiện đăng ký để được cấp mã số, không đảm bảo yêu cầu truy xuất nguồn gốc. Việc phát triển nhà nuôi yến ồ ạt cũng làm mất cân đối so với tổng đàn, dẫn đến nhiều nhà yến có số lượng yến về làm tổ giảm, kém hiệu quả.

Còn tại tỉnh Tiền Giang, nghề nuôi chim yến đã hình thành từ năm 2005. Đến nay, toàn tỉnh có 1.720 nhà nuôi chim yến, ước tính sản lượng tổ yến khoảng 19 tấn/năm, thị trường tiêu thụ chủ yếu là bán trong nội địa.

Ông Trịnh Công Minh, Phó Giám đốc Sở NN-PTNT Tiền Giang thông tin, đến nay số lượng nhà yến trên địa bàn tỉnh Tiền Giang đứng thứ 3 trong cả nước, (chỉ sau tỉnh Kiên Giang và Bình Định). Tuy nhiên, tỉnh Tiền Giang cũng đang gặp phải khó khăn như các địa phương khác trong phát triển nghề nuôi chim yến. Cụ thể, các nhà nuôi chim yến chưa được công nhận tài sản gắn liền với đất nên các nông hộ đầu tư không được xem xét cấp tín dụng.

Mặt khác, do chưa có quy định về tiêu chuẩn, quy chuẩn kỹ thuật trong xây dựng và vận hành nhà nuôi chim yến nên các cơ quan chức năng tại địa phương cũng gặp khó trong công tác quản lý. 

Việc quản lý chất lượng và truy xuất nguồn gốc sản phẩm tổ yến còn nhiều bất cập, chưa phát huy được chuỗi liên kết chế biến tiêu thụ sản phẩm yến sào. Bên cạnh đó, chưa có quy định về xử phạt đối với việc xây dựng mới nhà nuôi chim yến tại khu vực không thuộc vùng nuôi hay chưa có hướng dẫn về đăng ký mã số nhà nuôi chim yến… đó là các khó khăn hiện nay trong phát triển nghề nuôi chim yến.

Tương tự, đại diện Sở NN-PTNT An Giang cũng cho biết, với hơn 1.000 nhà nuôi chim yến hiện có, sản lượng yến sào hàng năm của địa phương hơn 10 tấn, doanh thu khoảng 180 tỷ đồng/năm. An Giang tuy không có biển nhưng có nhiều ngọn núi, cánh rừng, thuận lợi về mặt khí hậu nên đã thu hút yến đến làm tổ, nhờ vậy An Giang là địa phương có sản lượng yến sào lớn thuộc tốp đầu tại khu vực ĐBSCL. 

Tuy An Giang còn nhiều dư địa phát triển nghề nuôi chim yến, nhưng để ngành này phát triển bền vững cần quy hoạch vùng nuôi, xúc tiến mời gọi nhà đầu tư có năng lực xây dựng cơ sở nuôi, chế biến, xuất khẩu theo quy trình khép kín. 

Theo ông Hồng Đình Khoa, Chủ tịch HĐQT, Tổng Giám đốc Công ty Cổ phần Việt Nam Quốc Yến, hiện nay Việt Nam đã ký Nghị định thư với Trung Quốc về việc xuất khẩu tổ yến chính ngạch, cửa đã mở với thị trường tiêu thụ tổ yến lớn nhất thế giới. “Để tận dụng cơ hội này, Công ty chúng tôi mong muốn được hợp tác cùng địa phương, xây dựng cơ sở thu mua, chế biến xuất khẩu. Trước mắt, Công ty đang thực hiện các thủ tục xin phép đầu tư nhà máy đầu tiên trên địa bàn tỉnh An Giang”, ông Khoa chia sẻ. 

Trao đổi với phóng viên, ông Tiền Ngọc Tiên, Chi cục trưởng Chi cục Thú y vùng VII (Cục Thú y), cho biết: Vùng ĐBSCL có lợi thế về thổ nhưỡng, thời tiết ấm áp quanh năm, ít mưa bão nên rất thích hợp để phát triển lĩnh vực nông nghiệp, trong đó có nghề nuôi chim yến.

Qua theo dõi dịch tễ vật nuôi này trong nhiều năm nay không phát hiện bất thường, các chủ cơ sở nuôi cũng tuân thủ đúng các quy định về vệ sinh, khử trùng định kỳ. Đây là một nghề không phải đầu tư mua con giống, không tốn thức ăn hằng ngày… nhưng lợi nhuận lại khá cao cần được khuyến khích phát triển. 

Theo ông Tiền Ngọc Tiên, để phát triển nghề nuôi yến bền vững, có 3 điều kiện cần, đó là: Tổ chức sản xuất và quản lý yến theo chuỗi giá trị, phải gắn mã định danh và thực hiện truy xuất nguồn gốc và phải đảm bảo an toàn dịch bệnh, an toàn thực phẩm đối với cơ sở nuôi yến, sản phẩm tổ yến. 

Bên cạnh đó, để nâng cao giá trị yến sào, cần thiết phải xây dựng thương hiệu quốc gia cho sản phẩm tổ yến, cam kết về đảm bảo chất lượng của người nuôi và doanh nghiệp chế biến. Song song đó, ngành chức năng và chính quyền địa phương cũng cần triển khai các biện pháp hỗ trợ phát triển vùng nuôi, hướng dẫn người nuôi và doanh nghiệp các quy định để xuất khẩu chính ngạch, cùng với đẩy mạnh tiêu thụ tại thị trường nội địa.

Chim yến được chính thức công nhận là động vật trong chăn nuôi tại Luật Chăn nuôi năm 2018. Với giá trị kinh tế cao, yến sào được ví như mổ “vàng trắng” lộ thiên. Việt Nam được đánh giá có điều kiện thời tiết, khí hậu thích hợp phát triển nghề nuôi chim yến lấy tổ. Trong đó các tỉnh ven biển khu vực ĐBSCL có tiềm năng lớn trong phát triển ngành hàng này.