Ai đẻ ra “Kế hoạch phục hưng châu Âu”?
Mặc dù mang tên chính thức là "Kế hoạch phục hưng châu Âu" (European Recovery Program) hay ERP, nhưng nó lại quen gọi là “Kế hoạch Marshall” bởi được đặt theo tên của Ngoại trưởng Mỹ George Marshall, cha đẻ của chương trình.
Theo tờ Washingtonpost số ra ngày 23/2, sau WWII, cả lục địa châu Âu bị tàn phá nặng nề nặng hơn cả Thế chiến I. Nhiều thành phố lớn như Vác-xa-va, Berlin đổ nát hoàn toàn, hay London và Rotterdam thì bị tàn phá thảm thương. Hạ tầng cơ sở đổ nát, hàng triệu người vô gia cư, tiếp đến là nạn đói và dịch bệnh. Hai cuộc chiến tranh thế giới làm cho nền kinh tế châu Âu kiệt quệ, dẫn đến sự bất ổn và suy thoái trên quy mô toàn cầu. Khi Đức không thể trả nổi các khoản bồi hoàn chiến phí, người Mỹ đã nhanh chóng nhảy vào, dùng tiền bạc để can thiệp với mác ngoài là phục hưng, nhưng thực chất là gây ảnh hưởng, chống lại phe XHCN và chủ nghĩa cộng sản.
 |
| Ngoại trưởng Mỹ George Marshall cha đẻ “Kế hoạch phục hưng châu Âu” |
Ngay khi WW II kết thúc, Mỹ đưa ra hai chương trình nhằm kiểm soát châu Âu. Một, thành lập Khối quân sự Bắc Đại Tây Dương (NATO) vào năm 1949 để kiểm soát an ninh và hai, thành lập Liên minh châu Âu (EU) để kiểm soát về chính trị và kinh tế. Năm 1948, Ủy ban Mỹ phụ trách châu Âu được thành lập do William Donovan đứng đầu, cấp phó là Allen Dulles, về sau trở thành Giám đốc Cục tình báo Mỹ (CIA). Tài liệu giải mật cho biết, Ủy ban nói trên đã bí mật cung cấp tiền cho các phong trào chính trị hoạt động bí mật chống lại phe XHCN. Theo website của Thư viện và Bảo tàng Truman, mục tiêu chính của Kế hoạch Marshall hướng tới hai mục tiêu cơ bản: Một, phục hồi sản xuất ở nước ngoài, điều cần thiết cho một nền dân chủ và hòa bình, điều mà Mỹ ngộ nhận Liên Xô trước đó không làm được; hai, hỗ trợ thương mại thế giới phát triển, giúp các doanh nghiệp, nông dân và công nhân Mỹ được hưởng lợi.
Kế hoạch ERP được bắt đầu từ một bài... diễn văn?
Cũng phải nói thêm rằng, trong khi đưa ra kế hoạch ERP Mỹ là cường quốc duy nhất không bị thiệt hại trong WII do tham chiến muộn hơn, ở xa châu Âu hơn nên lượng dự trữ vàng còn nguyên xi, kinh tế lành mạnh. Vì vậy Kế hoạch Marshall sẽ giúp ngư ông Mỹ bán được nhiều hàng hóa và mua về những nguyên liệu rẻ mạt. Một động cơ quan trọng hơn, Mỹ muốn khởi xương Chiến tranh Lạnh nhằm vào Liên Xô và các nước trong phe XHCN thông qua học thuyết Containment (phong tỏa).
Có một điều Mỹ chưa ngờ tới, đó là sức lớn mạnh và vai trò to lớn của các Đảng cộng sản bản địa thuộc các quốc gia châu Âu nói chung và Tây Âu nói riêng. Tại Pháp và Ý, sự nghèo khổ thời hậu chiến như tiếp thêm sinh lực cho các đảng cộng sản, vốn đã phát triển trong nhiều thập kỷ nay trở thành vai trò nòng cốt cho phong trào kháng chiến chung. Các đảng này giành được thắng lợi quan trọng trong các cuộc bầu cử sau thế chiến, như ĐCS Pháp trở thành chính đảng lớn nhất nước Pháp. Với học thuyết "phong tỏa" Mỹ cho rằng giúp càng nhiều tiền sẽ làm cho các chính phủ chống cộng lớn mạnh, ngăn chặn được ảnh hưởng của Liên Xô.
 |
| Cuốn Kế hoạch Marshall: Bình minh của Chiến tranh lạnh của Benn Steil |
Theo cuốn The Marshall Plan: Dawn of the Cold War (Kế hoạch Marshall: Bình minh của Chiến tranh lạnh) của tác giả người Anh Benn Steil, thì ERP thực chất là một mâm mưu được tính tóa kỹ của Mỹ sau WWII “một mũi tên trúng nhiêu đích”, nó vẫn còn rơi rớt tới ngày nay, giúp dư luận hiểu thêm học thuyết duy trì thế giới tự do nhằm chống cộng đến cùng của Mỹ và đồng minh.
Theo cuốn sách, kế hoạch ERP được khởi xướng vào tháng 7 năm 1947, dự kiến thực hiện trong vòng 4 năm, bằng việc Mỹ viện trợ cho Liên Xô và đồng minh của Liên Xô, nhưng không được Liên Xô chấp nhận.
Nguyên thủy, ERP được ra đời từ bài diễn văn của Ngoại trưởng Mỹ George Marshall, diễn thuyết trước khóa sinh viên tốt nghiệp tại Đại học Harvard vào ngày 5 tháng 6 năm 1947. George Marshall đề suất kế hoạch tái thiết châu Âu, sau đó hàng loạt các chương trình khác đi theo ý tưởng này được ra đời. Ý tưởng tái thiết là một sản phẩm của sự dịch chuyển tư tưởng đã xảy ra ở Mỹ từ cuộc Đại suy thoái, nó được Mỹ áp dụng thành công nay muốn áp dụng cho châu Âu.
 |
| Trang đầu bản Kế hoạch Marshall |
 |
| Chuyến hàng đầu tiên cập cảng Bordeaux (Pháp) năm 1948, gồm 8.800 tấn lúa mì Mỹ viện trợ Pháp theo Kế hoạch Marshall |
Kể từ năm 1947, có khoảng 17 tỷ USD viện trợ kinh tế và hỗ trợ kỹ thuật nhằm giúp các quốc gia thuộc Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế (OECD). Thậm chí, có nhiều quốc gia châu Âu đã nhận được viện trợ trước khi có Kế hoạch Marshall ra đời nhưng lại kèm theo các điều kiện chính trị. Có khoảng 9 tỷ USD đã được sử dụng trong khoảng thời gian từ năm 1945 tới 1947. Phần lớn là viện trợ gián tiếp, thỏa thuận vay-thuê (lend-lease) với sự có mặt của binh sĩ Mỹ làm nhiệm vụ xây dựng, sửa chữa hạ tầng. Ngoài ra còn có các thỏa thuận hỗ trợ song phương như giúp đỡ quân sự cho Hy Lạp và Thổ Nhĩ Kỳ theo Học thuyết Truman.
Theo cuốn The Marshall Plan Fifty Years Later ( Kế hoạch Marshall nửa thế kỷ nhìn lại), ERP được cung cấp cho các nước nước tính trên đầu người. Trong số các quốc gia thuộc Khối Đồng Minh thời Thế chiến II được viện trợ nhiều hơn cả còn các quốc gia Trung lập hoặc trong Phe Trục lại nhận được ít hơn. Tổng lượng tiền Mỹ cung cấp cho kế hoạch ERP từ năm 1948 đến 1951 ước khoảng 25.721 triệu USD.
 |
| Hàng viện trợ Mỹ tới Hy Lạp theo Kế hoạch Marshall |
Ý đồ đằng sau ERP
Theo Bách khoa thư mở (WP), Bộ trưởng Bộ Ngoại giao Anh Ernest Bevin sau khi nghe đài BBC về kế hoạch ERP đã liên lạc ngay với Ngoại trưởng Pháp Georges Bidault để chuẩn bị việc nhận viện trợ. Anh và Pháp nhất trí phải mời Liên Xô tham gia chương trình với tư cách là một cường quốc thuộc Đồng Minh. Tuy Mỹ thừa nhận loại Liên Xô khỏi chương trình là một biểu hiện bất hợp tác. Tuy nhiên Bộ Ngoại giao Mỹ lại lập luận Stalin gần như chắc chắn sẽ không tham dự, và việc gửi một lượng viện trợ cho Liên Xô cũng có thể bị Quốc hội Mỹ bác bỏ.
Ban đầu, Stalin tỏ ý quan tâm và cho rằng Liên Xô có đủ vị thế trên trường quốc tế sau khi chiến tranh kết thúc và có thể đưa ra yêu cầu viện trợ. Vì vậy ông đã cử Bộ trưởng Bộ Ngoại giao Vyacheslav Mikhailovich Molotov tới Paris để hội đàm với Bevin và Bidault. Nhưng thực tế, cả Anh, Pháp và Mỹ đều không thực sự quan tâm đến việc mời Liên Xô, và đưa ra những điều kiện mà Liên Xô không bao giờ chấp nhận. Điều kiện quan trọng nhất là tất cả các quốc gia tham dự kế hoạch này phải chấp nhận “kiểm toán” nền kinh tế của mình bởi một tổ chức độc lập, tức một sự kiểm định mà Liên Xô không thể cho phép. Bevin và Bidault cũng nhất định đòi viện trợ phải đi kèm với việc thống nhất nền kinh tế châu Âu, một điều rất không thích hợp với Liên Xô. Kết quả là Molotovrời Paris mà không chấp nhận kế hoạch này.
Ngày 12 tháng 7, một cuộc họp lớn được tổ chức tại Paris, tất cả các quốc gia châu Âu đều có mặt tham dự, ngoại trừ Tây Ban Nha là quốc gia không tham chiến WWII. Riêng Liên Xô coi kế hoạch này là mối đe dọa nghiêm trọng cho sự kiểm soát của Liên Xô với khối Đông Âu, và tin rằng việc hợp nhất nền kinh tế với phương Tây sẽ khiến các quốc gia đó vuột khỏi vòng ảnh hưởng của Liên Xô. Phía Mỹ cũng tin tưởng như vậy và hy vọng là viện trợ kinh tế sẽ hỗ trợ để đối trọng lại sự gia tăng ảnh hưởng của Liên Xô. Để đối trọng với ERP, Liên Xô đưa ra Kế hoạch Molotov, và sau này là COMECON (Hội đồng tương trợ kinh tế) và tuyên bố Kế hoạch Marshall vi phạm các nguyên tắc của Liên Hiệp Quốc. Liên Xô buộc tội Mỹ áp đặt ý muốn của mình lên các quốc gia độc lập, cùng với việc sử dụng việc phân phối viện trợ từ nguồn lực kinh tế của mình cho các quốc gia nghèo như một công cụ gây áp lực chính trị...
Kế hoạch Marshall cũng là một phần trong kế hoạch chính trị của Mỹ nhằm tăng cường ảnh hưởng đối với các nước Đồng minh Tây Âu chống lại Liên Xô, cũng như để tạo thuận lợi cho việc kinh doanh của các Tập đoàn xuyên quốc gia của Mỹ tại Tây Âu. Để phục vụ mục tiêu này, Mỹ đã viện trợ kinh tế cho cả chính quyền phát xít Tây Ban Nha, cũng như viện trợ chiến phí cho thực dân Pháp, thực dân Hà Lan quay trở lại xâm chiếm Đông Nam Á nhằm thực hiện kế hoạch thực dân mới, loại trừ những người cộng sản và phong trào giải phóng dân tộc sau khi Thế chiến II tại các lục địa này.
 |
| Ý đồ đằng sau ERP là chống lại Liên Xô và chia rẽ phe XHCN sau khi WW II kết thúc |
