Chủ tịch “xã 135” Bảo Hiệu (huyện Yên Thủy, Hòa Bình) Bùi Văn Sâm ví cánh đồng quê hương mình là “vùng đất khổ ải”. Địa hình nhấp nhô xen kẽ những dãy núi, thủy lợi lạc hậu, nước tưới trông chờ chủ yếu vào tự nhiên, chưa bao giờ năng suất lúa bình quân của xã đạt 50 ha.
Ngót 20 năm qua, Khang dân 18, Q5 vẫn đứng sừng sững trên những thửa ruộng, năng suất kịch trần vụ xuân đạt 1,7 - 1,8 tạ/sào. Lãnh đạo xã vận động nông dân bỏ lúa thuần chuyển sang trồng lúa lai rát cả cổ họng, nhưng “lòng tôn sùng” giống lúa truyền thống của bà con chẳng thấy lay động.
Người ta kháo nhau đừng có dại nghe các “ông ủy ban”, cây lúa lai trồng tốn giống, cơm không ngon lại mất nhiều phân đạm, không có tiền nuôi đâu. Cứ cấy lúa thuần, năng suất kém hơn nhưng không phải đầu tư nhiều. Thóc vụ trước để dành cho vụ sau gieo cấy vô tư.
Cuối năm 2014, cán bộ Trung tâm Giống cây trồng tỉnh Hòa Bình (Sở NN-PTNT) xuống Bảo Hiệu ngỏ ý muốn xây dựng mô hình SX thử nghiệm giống lúa lai 3 dòng LY 2099 do Cty Hạt giống Việt (Vietseed) phân phối. Để nông dân đồng ý, đơn vị thực hiện đã đưa ra những ưu đãi đặc biệt như hỗ trợ 100% giống, phân bón và thuốc BVTV, thế mà huy động mãi mới gom được 2 ha tập trung ở xóm Thượng.
Anh Vũ Văn Hòa, Trưởng phòng Kế hoạch - kỹ thuật (Trung tâm Giống cây trồng Hòa Bình) chia sẻ: "Chúng tôi đã hướng dẫn nông dân rất kỹ từ khâu làm đất, gieo mạ đến pha/phun thuốc BVTV nhưng vẫn lo lắng kết quả mô hình không đạt kỳ vọng.
Bởi đồng ruộng bạc màu; tầng đất thịt nông, lội bùn đất mới ngập củ khoai chân đã thấy cứng ngắc; hồ Song Vỏ - nguồn cấp nước duy nhất của cánh đồng xóm Thượng giờ đã cạn trơ đáy do nắng nóng kỷ lục, lúa “khát” nước trong thời kỳ đẻ nhánh và phân hóa đòng. Thấy thế anh em tặc lưỡi, chắc vụ này lại thất thu.
Nhưng thật bất ngờ, giống lúa LY 2099 vẫn thể hiện được sức sống mãnh liệt và sai trĩu hạt. Đặc biệt, phát triển thân lá rất mạnh, góc lá đứng, bộ lá xanh bền đến khi thu hoạch, tăng khả năng quang hợp và tích lũy chất khô. Chiều cao cây trung bình 95 - 100 cm, cây cứng, khả năng chống đổ rất tốt".
Trung tâm Giống cây trồng Hòa Bình đã tiến hành theo dõi so sánh một số chỉ tiêu về sinh trưởng của giống lúa LY 2099 so với giống đối chứng Nhị ưu 838 được trồng phổ biến ở địa phương và kết luận: Trong vụ xuân, LY 2099 có thời gian sinh trưởng 120 - 125 ngày (ngắn hơn giống đối chứng khoảng 5 ngày); khả năng đẻ nhánh từ 7 - 8 dảnh/khóm, số nhánh hữu hiệu trung bình là 6 dảnh/khóm (cao hơn so với đối chứng); trung bình mỗi bông khoảng 130 - 140 hạt chắc, dự kiến năng suất đạt khoảng 58 tạ/ha; khả năng chống chịu khá với một số loại sâu bệnh hại như sâu cuốn lá, sâu đục thân, rầy nâu, khô vằn và bạc lá với mức độ nhiễm ở mức từ không bị nhiễm đến nhiễm nhẹ.
Từ năm 2012 - 2013, LY 2099 đã được khảo nghiệm ở Trại SX giống cây trồng Lạc Sơn (Trung tâm Giống cây trồng Hòa Bình), năng suất lúa cao hơn so với ở xã Bảo Hiệu, đạt 61 - 63 tạ/ha do điều kiện tưới tiêu thuận lợi hơn.
Xét về yếu tố chất lượng, theo báo cáo của Trung tâm Khảo kiểm nghiệm giống, sản phẩm cây trồng quốc gia năm 2013, LY 2099 là giống có chất lượng gạo tốt, cơm tuy không thơm nhưng lại ngon, dẻo, đậm. Hạt gạo thon dài, trong và gần như không bị bạc bụng, đáp ứng tốt tiêu chuẩn xuất khẩu.
Anh Bùi Văn Nhị, nông dân xóm Thượng tham gia mô hình chia sẻ: “Trước đây cứ tưởng trồng lúa lai khó, tốn nhiều tiền. Bây giờ mới thấy nó còn thích nghi tốt với điều kiện SX khó khăn hơn cả các giống lúa thuần. Tôi vừa gặt 1 sào lúa LY 2099 và cân được 400 kg thóc tươi, tỷ lệ hạt lép chiếm khoảng 10%, như vậy, năng suất thực tế sau khi phơi cỡ khoảng 2,2 tạ/sào. Vừa rồi, được Cty TNHH Hạt giống Việt cho ăn thử cơm nấu từ gạo lúa lai LY 2099, tôi thấy cơm ngon hơn Khang dân 18 rất nhiều”.
Ông Nguyễn Hồng Yến, Phó Chi cục trưởng Chi cục BVTV Hòa Bình nhận xét: "Với điều kiện của Yên Thủy nói chung và xã Bảo Hiệu nói riêng, đạt được năng suất và chất lượng như giống lúa LY 2099 là tốt rồi. Tôi xuống ruộng xem hạt lúa thì thấy ngoài vỏ có râu, khi bóc vỏ thấy hạt gạo trong, không bị bạc bụng. Đây là hai chỉ báo quan trọng để khẳng định chất lượng gạo tốt và dẻo.
Ngoài ra, cấu trúc bộ lá của LY 2099 cũng không thích hợp để sâu cuốn lá trú ngụ và đẻ trứng, nhưng cần đề phòng đạo ôn, khô vằn ở những ruộng trũng. Với kiểu hình lá góc đứng, thu gọn, chúng ta hoàn toàn có thể đẩy mật độ gieo cấy từ 40 khóm/m2 như hiện tại lên 45 khóm/m2 để tăng năng suất cao hơn".
Ông Yến đề nghị Cty TNHH Hạt giống Việt phối hợp với Trung tâm Giống cây trồng Hòa Bình xây dựng thêm nhiều mô hình SX khảo nghiệm giống LY 2099 ở các vùng sinh thái khác nhau trong tỉnh, sau đó đánh giá, báo cáo để Sở NN-PTNT có thêm cơ sở bổ sung vào cơ cấu giống của tỉnh.
Đồng quan điểm, ông Bùi Tuấn Tiệp, Phó trưởng phòng Nông nghiệp huyện Yên Thủy cho rằng: “Nếu giống lúa LY 2099 được nhân rộng trên địa bàn huyện, sản lượng lúa gạo của Yên Thủy chắc chắn sẽ tăng hơn nhiều so với thời điểm hiện tại. Điều quan trọng hơn, chất lượng gạo của LY 2099 cao hơn hẳn so với Khang dân 18 và các giống lúa lai đang được trồng ở địa phương”.
