Nghề muối - văn hóa riêng biệt của người Bạc Liêu

Nghề muối đã từ lâu đã trở thành một phần không thể thiếu trong đời sống của người dân Bạc Liêu. Với bờ biển dài 56km và điều kiện khí hậu thuận lợi, Bạc Liêu nổi tiếng là một trong những vùng sản xuất muối hàng đầu của Việt Nam.

Sự tinh tế của kinh nghiệm và công nghệ truyền thống

Xưa, muối Bạc Liêu gọi là muối Ba Thắc, một thương hiệu muối dân gian nổi tiếng gắn liền với sinh kế của nhiều diêm dân và đã trở thành nghề truyền thống của người dân xứ biển thời Pháp thuộc.

Nghề làm muối tại Bạc Liêu đòi hỏi sự kết hợp tinh tế giữa kinh nghiệm và công nghệ truyền thống. Quá trình này bắt đầu từ việc chọn địa điểm phù hợp với độ mặn cao và lượng nắng dồi dào. Người dân sử dụng ruộng muối - nơi nước biển được dẫn vào và để bay hơi dưới ánh nắng mặt trời. Qua thời gian, muối sẽ kết tinh và được thu hoạch thủ công.

Nghề làm muối ở Bạc Liêu thường bắt đầu từ tháng 11 năm trước đến tháng 3 âm lịch năm sau. Ngày nay, muối Bạc Liêu tiếp tục được khẳng định thương hiệu và có vị trí nhất định trên thị trường trong nước và quốc tế. Nghề làm muối đòi hỏi diêm dân sự cần cù, chịu khó cùng những tri thức, kinh nghiệm sản xuất gắn với thiên nhiên.

Ngày nay, dẫu đã có nhiều đổi thay khi ứng dụng khoa học công nghệ mới kết hợp cơ giới hóa trong cách làm muối, nhưng những làng nghề muối Bạc Liêu vẫn còn giữ được nét đẹp nguyên sơ, phương pháp sản xuất độc đáo. Với gần 1.500ha, tập trung chủ yếu tại huyện Đông Hải và một phần huyện Hòa Bình, Bạc Liêu là một trong những tỉnh có diện tích sản xuất muối lớn của cả nước, sản lượng hàng năm đạt hơn 15.000 tấn.

Ông Lê Thanh Bình, diêm dân tại ấp Vĩnh Tiến, xã Vĩnh Thịnh (huyện Hòa Bình, tỉnh Bạc Liêu) chia sẻ: "Từ lâu, ông cha ta đã xác định con người không thể thiếu gạo và muối, ông cha ngày xưa phải khó khăn lắm mới tạo ra được phương thức làm muối. Qua 3 đời, tôi làm muối mấy mươi năm rồi, thuận lợi khó khăn đều có".

Ông Trân Dân Công, diêm dân tại xã Điền Hải (huyện Đông Hải, tỉnh Bạc Liêu) bộc bạch: "Tôi làm nghề này gần 30 năm, có những năm muối chỉ có 2 nghìn đồng một giạ, khổ vậy cũng làm đến bây giờ. Nếu ngày xưa phải dẫn nước từ đê quốc phòng vào cánh đồng muối gần 3km, phải đào đường dẫn nước vào đến ruộng muối rất cực thì bây giờ thì toàn dùng máy nên đỡ vất vả hơn nhiều".

Ông Trần Tuấn Kiệt, Chủ tịch UBND huyện Đông Hải cho biết: Đông Hải là huyện có diện tích muối lớn nhất tỉnh Bạc Liêu với 1.280ha. Những năm gần đây, giai đoạn đầu năm tình hình thời tiết thường gây nhiều bất lợi cho nghề làm muối. Đặc biệt 2 vụ mùa gần đây mưa trái mùa gây thiệt hại lớn cho diêm dân. 

"Bao đời nay diêm dân dù có vất vả, thậm chí không ít lần trắng tay vì muối nhưng họ vẫn chung tình với muối. Sản xuất muối tại Bạc Liêu hiện nay chủ yếu vẫn theo phương pháp phơi nước, còn phụ thuộc nhiều vào thời tiết nên số ngày nắng và mưa trong năm nhiều hay ít là điều kiện quyết định đến sản lượng, chất lượng muối", ông Trần Tuấn Kiệt, Chủ tịch UBND huyện Đông Hải nói.

Kết hợp kinh nghiệm truyền thống và công nghệ mới

Nghề muối không chỉ góp phần đáng kể vào thu nhập của diêm dân mà còn tạo nên nét đặc trưng văn hóa riêng biệt cho Bạc Liêu. Các lễ hội muối, những câu chuyện và kinh nghiệm truyền đời về nghề làm muối đều phản ánh sâu sắc tinh thần và bản sắc của vùng đất này. Ngoài ra, muối Bạc Liêu còn được biết đến với chất lượng cao, trở thành mặt hàng xuất khẩu quan trọng.

Những năm gần đây, diêm dân đã áp dụng nhiều tiến bộ khoa học kỹ thuật, sản xuất muối chất lượng cao bằng phương pháp trải bạt nhựa trên sân. Ứng dụng phương pháp sản xuất này không chỉ mang lại năng suất gấp đôi mà muối cũng được bán với giá cao hơn so với phương pháp sản xuất truyền thống vì chất lượng tốt hơn.

Bà Nguyễn Thị Thu, diêm dân xã Điền Hải (huyện Đông Hải) chia sẻ niềm vui: "Làm muối truyền thống giá thấp, hiệu quả không cao, bây giờ làm muối trải bạt nhanh kết tinh muối, thời gian thu hoạch ngắn, giá cao hơn. Tôi trải 4 sân phơi với vốn đầu tư hơn 100 triệu đồng, tầm khoảng 1 năm sẽ lấy lại vốn".

Theo ông Nguyễn Hồng Quốc, Chủ tịch HĐQT HTX Diêm nghiệp Huy Điền (xã Điền Hải), để giảm sức lao động, cần phải đưa khoa học công nghệ và đầu tư cho sản xuất muối trải bạt. HTX rất quan tâm tới việc cải tiến công nghệ sản xuất muối để có sản phẩm muối OCOP.

Ông Trần Minh Dương, Phó Chủ tịch UBND xã Điền Hải cho biết: Thời gian tới, huyện Đông Hải sẽ được Bộ NN-PTNN quan tâm đầu tư về hạ tầng để thúc đẩy nghề làm muối, trong đó có xã Điền Hải. Khi được đầu tư, xã sẽ tập trung phát triển thương hiệu muối để có thể tham gia sản phẩm OCOP, từng bước vươn xa hơn ở thị trường trong và ngoài tỉnh, thậm chí xuất khẩu.

Ông Trần Tuấn Kiệt, Chủ tịch UBND huyện Đông Hải chia sẻ thêm: Nghề sản xuất muối tại Đông Hải đã tồn tại hơn 100 năm, có nhiều hộ khá và giàu từ nghề này. Hiện nay huyện cũng đang hỗ trợ những người yêu nghề, giúp duy trì nghề truyền thống này cho đời sau.

Để nghề muối Bạc Liêu phát triển bền vững, cần có những chính sách hỗ trợ. Bên cạnh đó, việc quảng bá thương hiệu muối Bạc Liêu, kết hợp phát triển du lịch và bảo tồn các giá trị văn hóa truyền thống cũng là những hướng đi đầy triển vọng.

Những năm qua, tỉnh Bạc Liêu đã ban hành nhiều chính sách hỗ trợ, đầu tư hạ tầng cho đồng muối và quyết tâm giữ cho được nghề muối truyền thống. Điều đó đã được thể hiện bằng việc phê duyệt Đề án nâng cao giá trị sản xuất và chế biến muối giai đoạn 2021 - 2030.

Cùng với đầu tư hạ tầng cho sản xuất muối, việc chế biến, xuất khẩu muối cũng được quan tâm, bởi đây là khâu quyết định giá trị hạt muối. Hiện Bạc Liêu đã có 2 nhà máy chế biến muối với tổng công suất thiết kế trên 36.000 tấn/năm. Trong đó, một số sản phẩm muối chất lượng cao đã được xuất khẩu sang thị trường Nhật Bản, Hàn Quốc.

Ngoài việc khuyến khích diêm dân liên kết sản xuất và áp dụng mô hình sản xuất muối trải bạt, trong quá trình sơ chế, Công ty Cổ phần muối Bạc Liêu đã có sáng kiến chế tạo máy sấy trống quay để đưa ẩm độ muối từ 5% xuống dưới 1%. Hạt muối sau khi sấy có độ đồng đều về kích cỡ, màu sắc sáng trắng, vị mặn thanh.

Đây là sáng kiến đoạt giải nhất tại hội thi Sáng tạo kỹ thuật tỉnh Bạc Liêu lần thứ VI. Sáng kiến máy trống quay đã khắc phục được nhược điểm của sấy muối tĩnh vỉ ngang và sấy sàng trước đây như tốn nhiều nhân công, nhiên liệu, thiết bị mau hỏng, sản phẩm không đồng đều về ẩm độ.

Bộ NN-PTNT đã hỗ trợ triển khai thực hiện Dự án nâng cấp, cải tạo cơ sở hạ tầng phục vụ sản xuất muối giai đoạn 2021 – 2025 cho huyện Đông Hải với tổng nguồn vốn hơn 130 tỷ đồng. Theo đó, Dự án sẽ cải tạo, xây dựng mới hơn 15km đường giao thông và thay mới 4 cây cầu phục vụ cho diện tích sản xuất muối hơn 1.300ha tại 2 xã Điền Hải và Long Điền Đông.