'Những hạt ngô máu' đã đổi màu cuộc sống cho ngàn nông dân

Thủ đoạn tinh vi

Đến tận bây giờ tôi vẫn còn nhớ cái nhà sàn to đẹp của ông Quàng Văn Cương nằm hoang lạnh ngay trên đường vào bản Mờn (xã Chiềng Lương). Căn nhà bị phát mãi bởi chủ của nó trót vay nặng lãi của chủ đầu tư (đại lý giống) để rồi long đong với phận ăn nhờ, ở đậu vạ vật khiến cho ông phải phát bệnh thần kinh.

Gia cảnh một hộ bị gán đất

Đến tận bây giờ tôi vẫn còn nhớ tiếng nhạc vui bập bùng phát ra từ túp lều rách nát trông còn tồi tệ hơn cả cái chuồng trâu của anh Vì Văn Tuấn ở bản Nà Nhụng (xã Phiêng Pằn). Tò mò, ngó vào bên trong, một người đàn ông tàn tật chỉ lê lết được bằng tay đang lim dim mắt, đắm say với tiếng nhạc cất lên từ cái đài được đánh đổi bằng cả một nương ngô.

Cũng như bao người dân ở đây từ hồi được các chủ đầu tư phỉnh nịnh, thuyết phục cho vay tiền, cho vay ngô giống, cho vay gạo mắm muối, anh Tuấn ký vào giấy vay 1 tạ gạo, 20kg ngô giống với mức lãi cắt cổ. Cụ thể, giá ngô giống ở ngoài 70.000đ/kg nhưng chủ đầu tư cho nợ cuối vụ tính lên 130.000đ/kg, không trả nổi năm sau vọt lên 180.000 - 200.000đ/kg.

Ngược lại, giá mua ngô thương phẩm ở ngoài 4.000đ/kg nhưng bán cho họ chỉ được 2.500 - 3.000đ/kg mà không bán cũng không xong, tới vụ thu ngô sẽ có người đến quay phim, chụp ảnh những nông dân nào dám “cả gan” bớt lại 1 - 2 bao ngô để nuôi gà, nuôi lợn. Những con gà con vì thế phải chết đói còn gà lớn, miệng to đủ để ăn được sắn bằm không chết nhưng lông cứ xù lên, không lớn vì thiếu ngô.

Không chỉ bóp nặn đầu vào, thít chặt đầu ra của sản xuất, các đại lý còn như con bạch tuộc vươn những chiếc vòi hắc ám bám riết lấy thân thể còm cõi nông dân qua hình thức cho họ vay tiền với mức lãi phổ biến 3%/tháng tương đương 36%/năm nếu là “vay nguội” còn “vay nóng” là 50%/năm.

Người nào ốm đau, con cái cưới hỏi hay cha già, mẹ héo bắt buộc phải ký giấy vay tiền liền sập bẫy và mãi mãi không bao giờ rút chân ra được nữa. Lãi mẹ đẻ lãi con, chẳng mấy mốc mà số lãi gấp 5 - 10 tiền vay ban đầu, ai không có tiền để trả thì liền bị bắt đất, xiết đồ đạc, bắt cả nhà để gán nợ. Bằng những thủ đoạn tinh vi như vậy, chỉ một thời gian ngắn phần đa dân bản trở thành các con nợ, đến non nửa ruộng nương của bản bị xiết nợ.

Giấy vay nợ của một hộ dân

Năm đó mất mùa, ngô thất thu, anh Tuấn lại bị ốm liệt nửa người, phải lấy tay làm chân khiến cho đứa con lớn 13 tuổi phải nghỉ học làm phu hồ xa xứ, đứa thứ hai 12 tuổi phải làm thuê quanh bản. Tài sản đáng giá nhất của anh là cái đài trị giá 450.000đ mà thằng con đầu mua cho bố giải khuây khỏa nỗi buồn tàn tật.

Một buổi chủ nợ đến. Ngó tới, ngó lui quanh căn lều dột nát không thấy cái gì đáng giá, lật tới lật lui các hòm xiểng trong nhà cũng trống trơ, mắt ông ta bỗng sáng lên khi bắt gặp cái đài. Ông ngọt ngạt: “Mày không có gì thì cho vợ chồng chú xin cái loa này nhé?”. Vừa nói tay ông vừa vươn ra toan lấy. Thấy vậy anh Tuấn sợ quá bò quanh nhà vừa lạy van, kêu khóc: “Cháu xin chú, cháu xin chú đừng lấy cái đài này, nó là của con cháu mua bố nghe cho đỡ buồn vì đau chân mà…”. Bàn chân chủ nợ đi đến đâu thì bàn tay của anh lết đến, bám vào đó. Khẩn cầu mãi mới được chấp nhận nhưng sau đó anh đành buộc phải ký, điểm chỉ vào tờ giấy gán đất mà chủ nợ đã soạn sẵn.

Ngược Tây Bắc nếu chỉ nhìn lướt qua các thị trấn ven đường của Sơn La thì ai cũng nắc nỏm với những tòa ngang, dãy dọc, với những ô tô tiền tỉ đỗ đông như trâu đầm, hoành tráng thuộc vào hạng nhất nhì so với toàn bộ các tỉnh miền núi còn lại. Phần đa đó là nhà của những người dưới xuôi lên đây buôn bán, không ít trong số đó là các đại lý giống, vật tư phân bón. Nhưng ẩn sau vẻ hào nhoáng dễ ma mị lòng người đó là sự tồi tàn, bần cùng, không lối thoát của nhiều phận người ở các bản làng vùng sâu bởi nạn vay nợ nặng lãi rồi phải gán nợ đất.

Nhiều con nợ chỉ biết ký mỗi cái tên hoặc lăn ngón tay vào lọ mực rồi điểm chỉ trên tờ giấy được đại lý soạn sẵn bởi không hề biết chữ. Nhiều con nợ quanh năm phải lệ thuộc vào chủ đầu tư, phải ăn đong, ăn chịu gạo, vài tuần không được biết đến mùi thịt cá, vài tháng không biết đến bộ quần áo mới, mắc bệnh cũng không dám đi khám chữa vì đã cháy túi.

Theo điều tra của tôi, chỉ riêng trên địa bàn 2 xã Phiêng Pằn và Chiềng Lương đã có 269 hộ vay nợ không có khả năng trả phải gán đất trồng ngô cho các chủ nợ với diện tích là 405ha, tổng số tiền nợ trên 15,6 tỷ đồng.
 

Đổi thay

NNVN trở thành tờ báo tiên phong trong việc phát hiện, phản ánh tình trạng hàng trăm hộ trồng ngô của huyện Mai Sơn đứng trước nguy cơ không còn đất sản xuất vì bị gán nợ trái phép. Dư luận bàng hoàng và phẫn nộ. Hàng trăm cú điện thoại gọi về cho tòa soạn, cho tác giả chỉ để bày tỏ sự bất bình. Dư luận như một cơn cuồng phong thúc đẩy huyện Mai Sơn và cả tỉnh Sơn La phải tổ chức gần chục cuộc họp bàn cách tháo gỡ mà cuộc quan trọng nhất do đích thân ông Hoàng Văn Chất - Bí thư Tỉnh ủy Sơn La chủ trì.

Cuộc sống tuy còn khó khăn nhưng đã có hi vọng

Huyện Mai Sơn đã thành lập hẳn Ban chỉ đạo thực hiện các giải pháp khắc phục tình trạng vay nợ tiêu dùng, gán nợ đất sản xuất do Bí thư huyện ủy làm Trưởng ban. Các xã trọng điểm nợ cũng thành lập ra các Ban chỉ đạo để đốc thúc. Kết quả, một số chủ nợ đã phải trả lại đất cho người dân, phải chốt nợ, giãn nợ, không dám tính lãi suất cao, không cưỡng ép con nợ bằng những hình thức phi pháp. Hàng trăm con nợ được hưởng lợi trực tiếp từ động thái này nhưng cũng có hàng ngàn người khác được lợi lây từ những dự án khuyến nông, chương trình đầu tư cho toàn vùng.

Mới đây, ngày 9/6, Thào A Sự - Trưởng bản Mông Lụng Sàng ở xã Chiềng Lương trong cuộc điện thoại với tôi, giọng không giấu nổi niềm vui: “Thào A Giang, Thào A Lù đã được trả lại đất rồi. Cán bộ khuyến nông lại mới gọi mình xuống xã để lấy giống xoài mới về cho dân bản trồng đấy!”.

Lần trở lại bản Nà Nhụng xã Phiêng Pằn (ngày 16/6/2017) của tôi này như cuộc hội ngộ của một người con xa xứ lâu ngày bỗng dưng hồi hương. Trưởng bản Lò Văn Thu khi biết tin tôi đến đã nhảo vội qua mấy quả đồi trở về, người mướt mải mồ hôi chỉ để cười thật tươi rồi xiết tay tôi thật chặt. Hai bàn tay anh hồng thẫm dính đầy màu phẩm của những hạt ngô giống mới gieo.

Nụ cười mới, hi vọng mới

Mừng cho nhà trưởng bản đã trả hết nợ, mừng cho anh Vì Văn Tuấn đã nhúc nhắc đi lại được, mừng cho chị Lò Thị Đôi dù vẫn phải chấp nhận trả khoản nợ nần khá vô lý 70 triệu nhưng đã đòi lại được ngót 2ha đất. Lù A Dủa - Chủ tịch xã Phiêng Pằn thống kê nhanh với tôi trong 234 hộ dân gán nợ của xã, đợt đầu đã có trên 10 hộ được chủ đầu tư bàn giao lại đất và công việc vẫn đang được thúc đẩy tiếp dưới sự giám sát chặt chẽ của chính quyền. Giờ đây trên các triền núi, triền đồi là những màu xanh nhu nhú của mía, của dong riềng, của cây ăn quả các loại. Nông dân bắt đầu dám đứng lên làm chủ chứ không chịu chấp nhận phận làm thuê cho chủ đầu tư trên chính mảnh đất của mình như trước…

Khó khăn vẫn còn bộn bề ở trước mắt nhưng lác đác tôi đã thấy những vật dụng mới, những manh áo mới, những nụ cười mới ở nơi này.