Sâu đục thân gió trầm Phúc Trạch 'bị bảo hộ' nhãn hiệu ở Hàn Quốc

Xứ trầm trăm tỷ

Gió trầm vốn là loài cây hoang dã, mọc tự nhiên trong rừng. Năm 1980 được xem là dấu mốc khai sinh nghề trầm hương ở xã Phúc Trạch, huyện Hương Khê (Hà Tĩnh). Ngày ấy, một số người ở Huế đến địa phương này thu mua cây gió đem về đục lấy trầm.

Qua thời gian, cây gió trầm được chuyển từ rừng sâu về trồng trong vườn nhà dân. Từ 1ha, 2ha, đến nay diện tích trồng cây gió trầm ở xã Phúc Trạch đã đạt trên 300ha, với hơn 1.800 hộ trồng, tương đương 98 – 99% tổng số hộ toàn xã.

Ông Trần Quốc Khánh, Chủ tịch UBND xã Phúc Trạch chia sẻ, những năm gần đây, nhiều hộ gia đình trồng cây gió trầm với quy mô lớn và thành lập cơ sở sản xuất kinh doanh, chế biến sản phẩm trầm hương, trầm nụ, trầm miếng, đồ thủ công mỹ nghệ có giá trị kinh tế cao. Hiện nhiều sản phẩm chế biến từ cây gió trầm của xã đã được công nhận sản phẩm OCOP 3 sao, đem lại giá trị kinh tế gần 100 tỷ đồng mỗi năm.

Cụ Đinh Công Ánh (sinh năm 1928) được xem là “ông tổ” nghề xoi gió tìm trầm. Những năm 1980, xã Phúc Trạch còn nghèo, ruộng đồng khô cằn vì thiếu nước, bưởi Phúc Trạch lúc này đang trở thành thứ quả đặc sản nổi tiếng, song không phải nhà nào cũng trồng được. Xen kẽ sau những ngôi nhà tranh lợp lá cọ là dãy cây gió trầm hàng trăm tuổi sừng sững vươn lên tốt tươi, toả bóng mát che chở cho bao thế hệ. Từ những gốc gió vốn chỉ làm củi, chặt bỏ để làm nhà, cụ Ánh học cách tìm trầm.

Khi có kinh nghiệm, cụ Ánh thuê người trong xóm đến làm công, đẽo trầm, còn bản thân tìm kiếm thị trường, xuất hàng vào Nam, ra Bắc. Hiện cụ đã “giải nghệ” hơn 10 năm, nhường sân cho thế hệ trẻ. Các sản phẩm trầm hương Phúc Trạch vang danh trong nước không phải bàn nhưng để vươn ra quốc tế, rõ ràng đang có những lỗ hổng nhất định, trong đó có chuyện bảo hộ thương hiệu.

Nguy cơ mất thương hiệu

Giữa năm 2024, các cơ quan quản lý nhà nước và các cơ sở sản xuất, kinh doanh sản phẩm từ trầm hương tá hỏa trước thông tin con sâu đục thân trên cây trầm hương Phúc Trạch đã được đăng ký bảo hộ nhãn hiệu ở Hàn Quốc. Đáng nói, cá nhân/đơn vị bảo hộ lại không phải đến từ Phúc Trạch, Hương Khê mà có hộ khẩu tại xứ sở kim chi.

Ông Hàn Tường Minh, Tổng Giám đốc Công ty TNHH Concetti (Hà Nội) cho biết, qua công tác tra cứu nhãn hiệu, đơn vị phát hiện nhãn hiệu “Phuc Trach Agarwood Larva” (tạm dịch là: Ấu trùng Trầm hương Phúc Trạch) đã được bảo hộ nhãn hiệu tại Hàn Quốc.

Việc họ đăng ký bảo hộ ở nhóm 3 có nghĩa là các sản phẩm tinh dầu trầm hương khi mang nhãn hiệu “Trầm hương Phúc Trạch” nếu xuất khẩu qua Hàn Quốc sẽ có nguy cơ không được thông quan vì bị cho là hàng nhái, hàng giả.

Cùng đó, các đơn vị ở Việt Nam thực hiện đăng ký nhãn hiệu mang tên “Trầm hương Phúc Trạch” tại đất nước Hàn Quốc cũng sẽ bị từ chối do cụm từ này phần lớn trùng với nhãn hiệu đã được bảo hộ. Dù chúng ta có thể thực hiện quyền yêu cầu hủy bỏ bảo hộ đó nhưng sẽ tốn nhiều công sức, kinh phí và thời gian (không dưới 2 năm).

Ông Trần Mạnh Hùng, Trưởng phòng Quản lý công nghệ - Chuyên ngành (Sở Khoa học và Công nghệ Hà Tĩnh) phân tích, thời gian qua, nhiều câu chuyện về sản phẩm, hàng hóa, dịch vụ có nguồn gốc Việt Nam bị mất thương hiệu ở nước ngoài đã được phản ánh như: “Kẹo dừa Bến Tre”, “Cà phê Trung Nguyên”, “Cà phê Buôn Mê Thuột”, “Thuốc lá Vinataba”, “Nước mắm Phú Quốc”, “Võng xếp Duy Lợi”, “Petro Vietnam”... và gần đây là “Gạo ST25”, “Phở Thìn”.

Điều này cho thấy các doanh nghiệp, cơ sở sản xuất, kinh doanh ở Việt Nam nói chung và ở Hà Tĩnh nói riêng chưa thực sự chủ động trong việc trang bị và thực hiện đầy đủ các biện pháp về sở hữu trí tuệ để bảo vệ quyền cho hoạt động sản xuất, kinh doanh.

Đặc biệt, trong xu thế hội nhập kinh tế ngày càng sâu rộng hiện nay, với sự chuyển đổi về mô hình kinh doanh cũ sang thương mại điện tử, nguy cơ các sản phẩm, hàng hóa đặc sản của Việt Nam bị mất thương hiệu là rất cao.

Để xảy ra tình trạng trên, nguyên nhân chủ yếu là các cơ sở, doanh nghiệp thường không quan tâm đến việc đăng ký bảo hộ nhãn hiệu, chỉ dẫn địa lý cho sản phẩm, dịch vụ của mình, hoặc có thực hiện đăng ký bảo hộ ở Việt Nam nhưng không chú ý một đặc điểm quan trọng của bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ là bảo hộ theo phạm vi lãnh thổ. Do đó, các chủ thể vô tư thực hiện các hoạt động chào bán, liên kết chào bán sản phẩm, hàng hóa ra nước ngoài mà không thực hiện các biện pháp bảo hộ tại các thị trường mình xuất khẩu hàng hóa.

Trong khi đó, hệ quả của việc mất tài sản sở hữu trí tuệ ở nước ngoài sẽ dẫn đến các vấn đề như: Mất thị trường, mất cơ hội xuất khẩu ra nước ngoài; phải đối mặt với rủi ro bị kiện tụng, chặn hàng xuất khẩu ở biên giới của nước nhập khẩu và bồi thường thiệt hại; phải bỏ rất nhiều thời gian, chi phí và công sức để đòi lại chính thương hiệu của mình; không được hưởng các lợi ích có được từ các hiệp định thương mại tự do mà Việt Nam đã ký kết gần đây như CPTPP, EVFTA và RCEP…

Hiện Hà Tĩnh đã có nhiều sản phẩm được xuất khẩu như: Bánh ram Anh Thu (Thạch Hà), bánh ram Nam Chi (thành phố Hà Tĩnh) xuất khẩu sang thị trường Hàn Quốc; cu đơ Bà Hường (Hương Sơn) xuất khẩu sang New Zealand; bánh đa vừng Nguyên Lâm (huyện Kỳ Anh) xuất khẩu sang Nga và Nhật Bản; sứa Mai Dung (Thạch Hà) xuất khẩu sang Nhật Bản… Ngoài ra, một số sản phẩm khác đang tiếp cận thị trường Đông Nam Á và xuất khẩu dưới hình thức phụ thuộc về thương hiệu.

“Tương lai, nhu cầu xuất khẩu các sản phẩm, hàng hóa của Hà Tĩnh sẽ rất tiềm năng và là xu thế tất yếu trong hội nhập kinh tế. Do đó, các cơ sở, doanh nghiệp cần thay đổi tư duy, đặt vấn đề sở hữu trí tuệ đúng tầm quan trọng của nó để cùng ngành chuyên môn đăng ký bảo hộ tại một số quốc gia có thị trường xuất khẩu tiềm năng.

Qua đó, giúp các cơ sở, doanh nghiệp và sản phẩm của tỉnh chủ động, hạn chế rủi ro phát sinh trong quá trình tham gia hoạt động thương mại quốc tế; sử dụng công cụ sở hữu trí tuệ để quảng bá, nâng cao giá trị và khả năng cạnh tranh của sản phẩm, hàng hóa khi ra thị trường quốc tế”, ông Trần Mạnh Hùng nhấn mạnh.

Theo người dân trồng gió trầm Phúc Trạch, sâu đục thân cây gió càng nhiều thì bà con càng vui. Bởi trên cây gió trầm trưởng thành thường có những vết thương tròn, rộng bằng đầu đũa do côn trùng gây ra, người dân gọi là sâu. Cộng với tác động của nhiều yếu tố, sau một thời gian rất dài cây sẽ sinh ra dầu trầm, thời gian càng lâu, trầm càng có giá trị.