Thế giới loay hoay trước ‘tính hai mặt’ của màng phủ nông nghiệp

Một báo cáo mới vừa được tổ chức Nông lương Liên Hợp quốc (FAO) công bố, cho thấy thực trạng ô nhiễm nhựa hay rác thải nhựa trên đất nông nghiệp đang ở mức đáng báo động trên khắp hành tinh.

Theo FAO, lâu nay chúng ta mới chỉ chứng kiến những tai ương hoặc những hình ảnh khó coi của rác thải nhựa bị vứt bừa bãi trên các bãi biển và đại dương và thu hút được nhiều sự quan tâm của cộng đồng. Tuy nhiên, các nghiên cứu cho thấy rằng đất sản xuất nông nghiệp để tạo ra cái ăn cho nhân loại còn bị ô nhiễm nhựa lớn hơn nhiều, gây ra mối đe dọa đối với an ninh lương thực, sức khỏe của người dân và môi trường.

Báo cáo mang tên “Đánh giá về nhựa trong nông nghiệp và tính bền vững: một lời kêu gọi hành động” - là nghiên cứu toàn cầu đầu tiên trong lĩnh vực này của FAO và đã đưa ra những con số đáng kinh ngạc.

Theo số liệu được đối chiếu bởi các chuyên gia, các chuỗi giá trị nông nghiệp thế giới mỗi năm sử dụng 12,5 triệu tấn sản phẩm nhựa và hơn 37,3 triệu tấn nữa được sử dụng trong ngành bao bì thực phẩm.

Các ngành sản xuất trồng trọt và chăn nuôi được coi là những ngành sử dụng nhiều nhất, chiếm 10,2 triệu tấn mỗi năm, tiếp theo là đánh bắt và nuôi trồng thủy sản với 2,1 triệu tấn và lâm nghiệp với 0,2 triệu tấn. Châu Á được coi là khu vực sử dụng nhựa nhiều nhất trong sản xuất nông nghiệp, chiếm tới gần một nửa khối lượng toàn cầu.

Theo các chuyên gia trong ngành, lấy ví dụ như nhu cầu về màng phủ nhựa dùng trong nhà kính, trên đồng ruộng và ủ chua các xilo thức ăn chăn nuôi sẽ tăng 50%, từ 6,1 triệu tấn năm 2018 lên 9,5 triệu tấn vào năm 2030.

Những xu hướng như vậy khiến cho việc cân bằng giữa chi phí và lợi ích của nhựa là điều cần kíp. Tuy nhiên mối quan tâm ngày càng tăng chính là vi nhựa, thành phần có khả năng ảnh hưởng xấu đến sức khỏe con người. FAO cảnh báo: Mặc dù có những lỗ hổng trong dữ liệu, nhưng chúng không nên được sử dụng như một cái cớ để chúng ta không hành động.

“Báo cáo này là một lời kêu gọi lớn về hành động phối hợp và quyết liệt nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho các thực hành quản lý tốt và hạn chế việc sử dụng chất dẻo một cách tai hại trong ngành nông nghiệp”, Phó Tổng giám đốc FAO Maria Helena Semedo cho biết.

Theo giới chuyên gia, màng phủ nhựa hay còn gọi là màng phủ nông nghiệp bắt đầu phổ biến kể từ khi được giới thiệu rộng rãi vào những năm 1950, và ngày nay rất khó để hình dung ra cuộc sống mà không có chúng.

Trong nông nghiệp, các sản phẩm từ nhựa đã giúp ích rất nhiều cho cải thiện năng suất. Ví dụ, màng phủ nhựa được sử dụng để che phủ đất để giảm sự phát triển của cỏ dại, giảm nhu cầu về thuốc trừ sâu, phân bón và tưới tiêu; màng phủ và lưới nhà kính bảo vệ và thúc đẩy sự phát triển của thực vật, kéo dài thời vụ và tăng năng suất; lớp phủ trên phân bón, thuốc trừ sâu và hạt giống kiểm soát tốc độ giải phóng hóa chất hoặc cải thiện khả năng nảy mầm; nó chính là lớp vỏ bảo vệ cây non khỏi bị động vật phá hoại và cung cấp một môi trường vi khí hậu giúp tăng cường sự phát triển…

Hơn nữa, các sản phẩm nhựa còn giúp giảm thất thoát sau thu hoạch và lãng phí thực phẩm, đồng thời duy trì chất lượng dinh dưỡng của nó trong vô số chuỗi giá trị, do đó cải thiện an ninh lương thực và giảm phát thải khí nhà kính.

Tuy nhiên thật không may, chính những đặc tính làm cho loại chất dẻo này trở nên hữu dụng lại tạo ra những vấn đề khi chúng làm tròn bổn phận, đi đến cuối thời hạn sử dụng.

Chính sự đa dạng của polyme và chất phụ gia được pha trộn vào nhựa khiến cho việc phân loại và tái chế chúng trở nên khó khăn hơn. Loại vật liệu do con người tạo ra này có rất ít vi sinh vật có thể phân hủy polyme. Có nghĩa là khi ở trong môi trường bình thường, chúng có thể phân mảnh và tồn tại trong nhiều thập kỷ.

Trong số 6,3 tỷ tấn nhựa ước tính được nhân loại đẩy ra môi trường, tính cho đến năm 2015, thì có gần 80% đã không được xử lý đúng cách. Và khi ở trong môi trường tự nhiên, nhựa có thể gây hại theo một số cách.

Mặc dù ảnh hưởng của các vật dụng làm bằng nhựa đối với hệ động vật biển đã được ghi nhận. Tuy nhiên, khi những chất dẻo này bắt đầu xuống cấp và phân hủy, các tác động của chúng sẽ tác động ở cấp độ tế bào, không chỉ ảnh hưởng đến từng sinh vật mà còn có khả năng ảnh hưởng đến toàn bộ hệ sinh thái.

Vi nhựa có kích thước nhỏ hơn 5 mm được cho là có những rủi ro rõ ràng đối với sức khỏe động vật. Tuy nhiên các nghiên cứu gần đây đã phát hiện dấu vết của các hạt vi nhựa có trong phân người và nhau thai. Ngoài ra còn có bằng chứng về sự lây truyền tác hại của chất dẻo nano từ chuột mẹ sang bào thai.

Các chuyên gia của FAO còn phát hiện ra rằng, đất nông nghiệp được cho là tiếp nhận lượng vi nhựa lớn hơn nhiều so với đại dương vì 93% các hoạt động nông nghiệp toàn cầu đều diễn ra trên đất liền. Do đó, nhân ngày Đất Thế giới (5/12) vừa qua, FAO đã đề ra các khuyến nghị chính như sau:

Việc thiếu vắng các giải pháp thay thế khả thi khiến nhựa trong hệ thống nông nghiệp không thể bị cấm. Và không có “viên đạn bạc” nào để loại bỏ được nhược điểm của chúng. Thay vào đó, báo cáo xác định một số giải pháp dựa trên mô hình 6R (Từ chối, Thiết kế lại, Giảm thiểu, Tái sử dụng, Tái chế và Phục hồi).

Các sản phẩm nhựa dùng trong nông nghiệp được xác định là có tiềm năng gây hại cho môi trường cao cần được ưu tiên nhắm đến mục tiêu cụ thể, đồng thời sớm có một bộ quy tắc ứng xử tự nguyện toàn diện, bao quát tất cả các khía cạnh của nhựa trong suốt chuỗi giá trị nông sản, đặc biệt là về tác động sức khỏe của vi nhựa và nano.

“FAO sẽ tiếp tục đóng một vai trò quan trọng trong việc giải quyết vấn đề nhựa nông nghiệp một cách tổng thể trong bối cảnh an ninh lương thực, dinh dưỡng, an toàn thực phẩm, đa dạng sinh học và nông nghiệp bền vững”, bà Semedo nói.