Tiếp tục cập nhật bài học kinh nghiệm thực tiễn trong phát triển hợp tác xã

Nhiều tín hiệu mới, tích cực

Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính vừa chủ trì Hội nghị tổng kết 20 năm thực hiện Nghị quyết số 13-NQ/TW về kinh tế tập thể và tổng kết 10 năm thi hành Luật Hợp tác xã (HTX) năm 2012.

Năm 2021, cả nước có 27.445 HTX, liên hiệp HTX, tăng khoảng 41% so với năm 2013. Số lao động thường xuyên duy trì khoảng 1,1-1,2 triệu/năm. Doanh thu bình quân mỗi HTX đạt 4,3 tỷ đồng, lợi nhuận bình quân đạt 314 triệu đồng, tương ứng tăng 61% và 88% so với năm 2013. Nhiều mô hình kinh tế tập thể, HTX hoạt động hiệu quả, tiêu biểu là hệ thống Quỹ Tín dụng Nhân dân với 1.181 quỹ hoạt động trên 57/63 tỉnh, thành phố.

Sau 20 năm thực hiện Nghị quyết và 10 năm thi hành Luật HTX, nhiều tín hiệu mới xuất hiện. Nổi bật nhất là sự thay đổi mô hình HTX kém hiệu quả sang mô hình HTX tự chủ, tự chịu trách nhiệm. Khu vực kinh tế tập thể có bước phát triển mới về chất và lượng.

Tuy nhiên, khu vực kinh tế tập thể vẫn chưa phát huy được hết tiềm năng, lợi thế, chưa thực sự trở thành nền tảng của nền kinh tế quốc dân. Tốc độ tăng trưởng khu vực kinh tế tập thể còn thấp và tỉ trọng đóng góp vào GDP giảm liên tục, không đạt mục tiêu Nghị quyết 13 đề ra.

Trình bày báo cáo tổng kết 20 năm thực hiện Nghị quyết 13 và 10 năm thi hành Luật HTX, Bộ trưởng Bộ KHĐT Nguyễn Chí Dũng, Phó Trưởng Ban Thường trực Ban Chỉ đạo đổi mới, phát triển kinh tế tập thể, HTX nhận xét: "Nơi nào cấp uỷ xác định nhiệm vụ phát triển kinh tế tập thể là một nhiệm vụ trong nghị quyết của cấp mình, nơi đó tập hợp được sức mạnh quần chúng và Đảng viên tham gia phong trào. Địa phương nào quan tâm đến việc nhân rộng các mô hình kinh tế tập thể, điển hình tiên tiến và kịp thời biểu dương, khen thưởng các tổ chức, cá nhân đạt thành tích phong trào ở đó phát triển".

Trong bối cảnh cuộc cách mạng công nghệ 4.0 phát triển mạnh, cạnh tranh kinh tế, thương mại toàn cầu ngày càng gay gắt, tiêu chuẩn, mức sống của người dân ngày càng nâng cao. Những yếu tố đó khiến kinh tế hộ nhỏ lẻ, manh mún, sản xuất hàng hóa phi tiêu chuẩn khó có chỗ đứng. Ông Dũng khẳng định, hợp tác là con đường tất yếu để cùng phát triển và khu vực kinh tế tập thể phải nắm lấy vai trò dẫn dắt các hộ sản xuất cá thể nhỏ lẻ.

8 nhiệm vụ trọng tâm

Kết luận Hội nghị, Thủ tướng Phạm Minh Chính nêu rõ, kinh tế tập thể mà nòng cốt là HTX là thành phần kinh tế quan trọng, luôn được Đảng, Nhà nước khuyến khích phát triển. Thủ tướng cho rằng, HTX ở nước ta đã được hình thành và phát triển qua nhiều thời kỳ, trải qua các thăng trầm lịch sử.

Thông qua việc triển khai Nghị quyết 13, Thủ tướng đánh giá cao khi 100% các tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương đã ban hành đề án, chương trình hành động thực hiện. Nhận thức của người dân về HTX kiểu mới được nâng lên. Hệ thống pháp luật và cơ chế, chính sách hỗ trợ phát triển kinh tế tập thể, HTX theo yêu cầu cơ bản được hình thành. 

Thủ tướng yêu cầu Ban Chỉ đạo, Bộ NN-PTNT, Bộ KHĐT và các Bộ, ban, ngành liên quan tiếp tục cập nhật, làm rõ hơn các bài học kinh nghiệm thực tế. Thủ tướng chia sẻ: "Yếu tố quan trọng nhất và quyết định là sự quan tâm lãnh đạo, chính quyền, nhất là người đứng đầu. Lăn lộn với thực tiễn, đam mê, cháy hết mình với công việc nhất định có sáng kiến và cách làm hay, còn cưỡi ngựa xem hoa rất khó sáng tạo".

Đồng tình với quan điểm, cơ hội, dư địa, tiềm năng sản xuất của kinh tế tập thể, HTX còn rất lớn, đặc biệt là HTX nông nghiệp, Thủ tướng chỉ đạo tập trung 8 nhiệm vụ trọng tâm. 

Thứ nhất, nghiên cứu xây dựng cơ chế, chính sách phù hợp diễn biến mới và thực tiễn Việt Nam. Thứ hai, tháo gỡ các điểm nghẽn về thể chế, cơ chế, chính sách trên cơ sở tôn trọng kinh tế thị trường định hướng XHCN. Thứ ba, đẩy mạnh ứng dụng khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo, nhất là công nghệ cao, công nghệ số, phát triển kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn, kinh tế tri thức. Thứ tư, huy động mọi nguồn lực cho phát triển, nhất là đẩy mạnh hợp tác công - tư.

Thứ năm, xây dựng mô hình quản trị kinh tế tập thể, HTX tiên tiến, kết hợp với mô hình truyền thống phù hợp với tình hình Việt Nam, có kế thừa, ổn định, đổi mới và phát triển. Thứ sáu, tạo cạnh tranh lành mạnh gắn với mở rộng thị trường và phát triển thương hiệu, sản phẩm. Thứ bảy, tăng cường liên doanh, liên kết, xây dựng thương hiệu sản phẩm theo chuỗi và theo thế mạnh từng khu vực, vùng miền, quy hoạch vùng nguyên liệu hợp lý theo yêu cầu thị trường. Thứ tám, nâng cao trình độ, năng lực đội ngũ cán bộ và các chủ thể tham gia kinh tế tập thể, HTX.

Với tinh thần lấy nông dân làm trung tâm, nông thôn làm nền tảng, nông nghiệp làm động lực, Thủ tướng lưu ý các đơn vị nghiên cứu, hoàn thiện các quy định và xác định rõ bản chất HTX; không can thiệp vào các hoạt động sản xuất kinh doanh, phát huy quyền tự chủ, tự chịu trách nhiệm của từng HTX; tăng cường hậu kiểm, xây dựng tính tự giác, ý thức chấp hành kỷ luật, kỷ cương của chính các HTX.

"Các cấp, các ngành, từ trung ương đến địa phương phải nâng cao tính minh bạch, hiệu quả trong quản lý, điều hành HTX nhằm tạo động lực cho khu vực HTX phát triển, đảm bảo thống nhất, tập trung nguồn lực hỗ trợ của Nhà nước cho khu vực kinh tế tập thể", Thủ tướng cam kết.

Không nên chạy theo số lượng thành viên

PGS.TS. Chu Tiến Quang, Viện nghiên cứu Quản lý kinh tế Trung ương cho rằng, cần tham khảo kinh nghiệm nước ngoài về phát triển thành viên HTX. Không nên chạy theo gia tăng số lượng các HTX, thay vào đó nên tạo ra cộng đồng thành viên mạnh và thị trường nội bộ đủ lớn để HTX hoạt động hiệu quả.

Ông cũng đề xuất tiếp tục thể chế hóa các vấn đề liên quan tới các hoạt động và phân phối thặng dư, lợi nhuận từ hoạt động của tổ chức HTX. Nghĩa vụ về phát triển thành viên và phát triển vốn, tài sản thuộc sở hữu tập thể, trong đó có quỹ không chia. Hoạt động kiểm tra, giám sát nội bộ và hoạt động kiểm toán kết hợp tư vấn phát triển từ bên ngoài của các tổ chức kiểm toán chuyên nghiệp.

Đặc biệt, cần xác định rõ ràng HTX có phải là một loại hình doanh nghiệp và được đối xử bình đẳng như các công ty hoạt động theo Luật Doanh nghiệp hay không. PGS.TS Quang đề xuất Chính phủ, các Bộ, ngành liên quan tiếp tục rút gọn và đồng bộ hóa các chính sách với kinh tế tập thể, HTX. Trong đó, ông nhấn mạnh tầm quan trọng của việc thay đổi nhận thức cho thành viên HTX, và tạo động lực, nâng cao cơ hội, năng lực cạnh tranh cho khu vực kinh tế này. 

Hợp tác xã nông nghiệp thay đổi cả về chất và lượng

Phát biểu tại Hội nghị Tổng kết 20 năm thực hiện Nghị quyết 13 về kinh tế tập thể và tổng kết 10 năm thi hành Luật HTX năm 2012  Bộ trưởng Bộ NN-PTNT Lê Minh Hoan cho biết, sau 20 năm thực hiện Nghị quyết 13, số lượng HTX nông nghiệp tăng 12.569, trung bình mỗi năm tăng gần 800 HTX. Riêng giai đoạn 2016-2021 tăng cao gấp 3 lần giai đoạn trước đó. Đến hết năm 2021, cả nước có 34.871 tổ hợp tác nông nghiệp và 18.327 hợp tác xã (HTX) nông nghiệp, chiếm gần 70% tổng số HTX cả nước, với khoảng 3,2 triệu thành viên. 

Không chỉ tăng nhanh về số lượng, chất lượng và hiệu hoạt động của các HTX nông nghiệp cũng được cải thiện rõ rệt. Tỷ lệ các HTX nông nghiệp được xếp loại khá, tốt tăng từ 10% (năm 2013) lên 33% (năm 2016) và hiện đạt trên 60%. Doanh thu các HTX nông nghiệp hiện đạt 2,44 tỷ/HTX, tăng gấp hơn 2 lần năm 2013. Các HTX nông nghiệp cung cấp từ 7- 16 dịch vụ ở nông thôn phục vụ cho cả sản xuất nông nghiệp và phúc lợi xã hội ở nông thôn.

Đến nay cả nước có 2.297 HTX nông nghiệp đã thành lập doanh nghiệp trong HTX, và 2.200 HTX ứng dụng công nghệ cao, công nghệ số trong sản xuất. Đặc biệt, có trên 4.339 HTX nông nghiệp đảm nhận bao tiêu nông sản, bằng 24,5% tổng số HTX nông nghiệp (tỷ lệ này trước năm 2015 chỉ là 5-7%).

"Khu vực kinh tế tập thể, HTX đã khắc phục được tình trạng yếu kém kéo dài và ngày càng khẳng định được tiềm năng, triển vọng phát triển, ngày càng xuất hiện nhiều và đa dạng các mô hình HTX hoạt động hiệu quả. Trình độ cán bộ quản lý HTX nâng cao rõ rệt, đội ngũ cán bộ quản lý được trẻ hóa, đóng góp chung cho thành tựu phát triển nông nghiệp, nôn thôn của ngành suốt 20 năm vừa qua". Bộ trưởng Lê Minh Hoan nhấn mạnh.

Ngoài những thành tích đã đạt, Bộ trưởng Lê Minh Hoan thừa nhận một số tồn tại trong khu vực kinh tế tập thể, HTX như: số lượng HTX hoạt động hiệu quả còn thấp, thiếu bền vững; quy mô thành viên và doanh thu của các HTX nông nghiệp còn nhỏ; các dịch vụ sơ chế, chế biến, bảo quản, khả năng liên kết hiệu quả với doanh nghiệp, chưa nhiều.

Xác định khu vực kinh tế tập thể, HTX tiếp tục đóng vai trò đặc biệt quan trọng trong việc giúp nông nghiệp là trụ đỡ nền kinh tế, Bộ trưởng Lê Minh Hoan định hướng 6 nhiệm vụ trọng tâm thời gian tới.

Một, phát triển kinh tế tập thể, HTX nông nghiệp trở thành một thiết chế kinh tế - xã hội ở nông thôn, trên cơ sở tích hợp đa giá trị, phát huy các yếu tố: tự nguyện, tự chịu trách nhiệm, dân chủ, công bằng, bình đẳng và đoàn kết. 

Hai, đẩy mạnh đào tạo nhân lực nhất là thu hút cán bộ, nhân lực trẻ đã qua đào tạo, có kiến thức về làm việc cho HTX, nhất là Chương trình đào tạo nghề giám đốc HTX nông nghiệp; hợp tác, liên kết đưa lao động HTX đi học tập, lao động nước ngoài.

Ba, khuyến khích các HTX  ứng dụng tiến bộ khoa học kỹ thuật, công nghệ cao vào sản xuất, chế biến và thương mại sản phẩm; tăng cường hỗ trợ hạ tầng máy móc nhất là kho ư bảo quản, sơ chế, chế biến, đóng gói, tiêu thụ sản phẩm; ứng dụng công nghệ số, tự động vào sản xuất kinh doanh.

Bốn, tạo điều kiện để HTX tham gia liên kết chuỗi giá trị nông sản; khuyến khích, hỗ trợ HTX phát triển vùng nguyên liệu và hình thành liên kết chuỗi giá trị ngành hàng nông sản; xây dựng mã số vùng trồng gắn với phát triển vùng nguyên liệu và truy xuất nguồn gốc sản phẩm.

Năm, hỗ trợ đầu tư đồng bộ hạ tầng đi đôi với tổ chức phát triển sản xuất, tạo sinh kế bền vững cho nông dân, HTX; quan tâm đầu tư hạ tầng logistic phục vụ chế biến và thương mại sản phẩm nông nghiệp của các HTX. 

Sáu, củng cố, nâng cao vai trò, năng lực của các cơ quan quản lý nhà nước và hỗ trợ HTX nông nghiệp; nhất là củng cố hệ thống các Chi cục PTNT ở các tỉnh, thành phố.

Nghiên cứu điều chỉnh tăng tỷ lệ vốn góp tối đa của thành viên HTX lên trên 20%

Ông Hoàng Quốc Khánh, Chủ tịch UBND Sơn La cho biết, toàn tỉnh hiện có 169 HTX duy trì, phát triển 204 chuỗi cung ứng nông, thủy sản an toàn. trong đó, có 49 HTX nông nghiệp, sở hữu sản phẩm đạt OCOP.

Sau 20 năm thực hiện Nghị quyết số 13, Sơn La đã xây dựng được thành công nhiều mô hình về cây ăn quả, rau an toàn và sản xuất sản phẩm nông nghiệp theo hướng hữu cơ. Nhiều diện tích rau cho hiệu quả kinh tế cao như: Su su 150 triệu/ha; Cà chua 200 triệu/ha; Cải mèo 180 triệu/ha; Xà lách cuộn 220 triệu đồng/ha.

Nhằm phát huy hơn nữa vai trò của khu vực kinh tế tập thể, HTX, tỉnh Sơn La kiến nghị Đảng, Chính phủ, Quốc hội nghiên cứu điều chỉnh tăng tỷ lệ vốn góp tối đa của thành viên lên trên 20% để khuyến khích tăng nguồn vốn huy động cho HTX.

Tỉnh Sơn La cũng đề nghị Bộ Tài chính tham mưu Chính phủ áp mức thuế giá trị gia tăng 0% đối với giao dịch giữa các HTX và đề nghị Bộ Công thương quan tâm việc thành lập chợ thương mại điện tử quốc gia về các sản phẩm của kinh tế tập thể, HTX liên thông với hệ thống các tỉnh trong cả nước.