Vì sao người dân 'thủ phủ' tre, luồng vẫn chưa giàu?

Dù có tiềm năng lớn trong phát triển tre, luồng, nhưng tỉnh Thanh Hóa vẫn chưa khai thác hết các thế mạnh từ cây trồng chủ lực này. Cây tre, luồng vẫn chưa giúp người dân miền núi Thanh Hóa trở nên giàu có.

Chính vì vậy, ngày 1/3, Sở NN-PTNT Thanh Hóa phối hợp với UBND huyện Lang Chánh và Công ty Cổ phần Bamboo King Vina đã tổ chức hội nghị xây dựng mô hình chuỗi giá trị tre, luồng theo hướng phát triển bền vững tỉnh Thanh Hóa để giải quyết bài toán nan giải nêu trên.

Người dân chưa thực sự an tâm gắn bó với tre, luồng

Hiện nay, Thanh Hóa có hơn 78.000ha rừng tre, luồng, bình quân mỗi năm cung cấp khoảng 60 triệu cây luồng và 80 nghìn tấn nguyên liệu khác phục vụ chế biến và xuất khẩu. Thanh Hóa cũng là địa phương có diện tích rừng luồng lớn nhất cả nước.

Giá trị sản xuất tre, luồng năm 2021 ước đạt 552,3 tỷ đồng, chiếm 28,2% giá trị sản xuất ngành lâm nghiệp; giá trị xuất khẩu bình quân 2,17 triệu USD/năm; giải quyết việc làm cho 102 nghìn lao động, chiếm 40,8% lao động trong ngành lâm nghiệp; thu nhập bình quân hằng năm đạt 7 - 9 triệu đồng/ha.

Vùng trồng thâm canh tập trung tre, luồng chủ yếu tại 7 huyện miền núi của tỉnh Thanh Hóa (Quan Hóa, Lang Chánh, Ngọc Lặc, Quan Sơn, Thường Xuân, Bá Thước, Cẩm Thủy).

Theo đánh giá của Sở NN-PTNT Thanh Hóa, tỉnh có tiềm năng rất lớn để phát triển chuỗi giá trị tre, luồng và xem đây là loại cây chủ lực của tỉnh. Cây tre, luồng Thanh Hóa là cây lâm nghiệp bản địa, truyền thống đã gắn bó hàng trăm năm nay với đời sống kinh tế, văn hóa xã hội của đồng bào các dân tộc miền núi.

Hiện nay, để phát triển rừng tre, luồng, tỉnh Thanh Hóa đã ban hành đầy đủ cơ chế chính sách hỗ trợ người dân cả về trồng mới, thâm canh, phục tráng diện tích luồng đã bị thoái hóa, năng suất thấp; hỗ trợ hạ tầng vùng luồng tập trung và chính sách hỗ trợ phát triển cây luồng theo hướng bền vững.

Ngoài ra, hằng năm thông qua nguồn vốn của Trung ương từ Chương trình mục tiêu Phát triển lâm nghiệp bền vững, UBND tỉnh Thanh hóa đã bố trí kinh phí từ nguồn trồng rừng thay thế để hỗ trợ cho trên 80% diện tích rừng luồng mới trồng.

Mặc dù là địa phương có tiềm năng phát triển tre, luồng, nhưng việc trồng, chăm sóc, khai thác và chế biến các sản phẩm từ cây luồng còn hạn chế. Hầu hết các diện tích luồng thâm canh, phục tráng nằm trên địa bàn có địa hình phức tạp, đất đai cằn cỗi nên việc chăm sóc gặp nhiều khó khăn.

Lao động trẻ không mặn mà với việc trồng tre luồng; cường độ khai thác tre, luồng quá mức, nhiều hộ gia đình khai thác cả luồng non...

Huyện Lang Chánh được xem là "thủ phủ" của cây luồng Thanh Hóa với diện tích hơn 13,6 nghìn ha, sản lượng khai thác hơn 11 triệu cây. Cây luồng được xem là cây xóa đói giảm nghèo cho hàng nghìn hộ dân trên địa bàn huyện.

Tuy nhiên, theo ông Lê Đức Tiến - Phó Chủ tịch UBND huyện Lang Chánh, việc trồng, khai thác và chế biến tre, luồng tại địa phương đang đối mặt với nhiều khó khăn. Bên cạnh đó, nhiều địa phương trong tỉnh chưa có HTX sản xuất kinh doanh, chưa xây dựng được chứng chỉ rừng bền vững đối với diện tích rừng luồng, giá cả tre luồng bấp bênh khiến người dân chưa thực sự an tâm gắn bó với nghề.

"Đa phần diện tích rừng luồng tại huyện đã có thời gian lưu gốc trên 60 năm, dẫn đến nhiều diện tích đang bị thoái hóa, chất lượng nguồn nguyên liệu không cao. Các doanh nghiệp chế biến tre luồng trên địa bàn quy mô sản xuất nhỏ. Các sản phẩm từ tre luồng có giá trị gia tăng thấp. Việc liên kết giữa nhà máy chế biến và người dân trồng luồng còn yếu đặt ra nhiều thách thức đối với địa phương trong việc phát triển ngành tre luồng", ông Lê Đức Tiến cho hay.

Công nghiệp chế biến còn quá thiếu và yếu

Những năm gần đây, việc áp dụng kỹ thuật thâm canh, phục tráng rừng luồng tại nhiều địa phương trong tỉnh được quan tâm nên thu nhập bình quân trên đơn vị diện tích tăng lên (bình quân đạt 7 - 9 triệu đồng/ha). Tuy nhiên, người trồng luồng vẫn đang đối diện với nhiều thách thức.

Ông Vi Hồng Nghị (xã Tân Tân Phúc, huyện Lang Chánh) cho hay, hiện nay, gia đình có 10ha trồng luồng. Hàng năm, cây luồng cho gia đình thu nhập hơn 100 triệu đồng. Tuy nhiên, việc liên kết chuỗi giá trị trong sản xuất còn lỏng lẻo, giá cả cây luồng chưa ổn định, thậm chí bị thương lái ép giá nên người dân trồng luồng gặp rất nhiều khó khăn trong việc phát triển cây luồng.

Theo Sở NN-PTNT Thanh Hóa, hiện nay, tỉnh Thanh Hóa có 78 nghìn ha rừng tre, luồng và 57 cơ sở chế biến nhưng mới chỉ có 7 cơ sở chế biến sâu.

Hình thức liên kết chuỗi giá trị trong sản xuất chưa phát triển, các nhà máy chế biến chưa gắn kết với vùng nguyên liệu; việc ứng dụng công nghệ mới trong sản xuất chưa đáp ứng được yêu cầu. Sản phẩm làm từ cây luồng chủ yếu là sản phẩm thô hoặc làm nguyên liệu trung gian; chưa có nhiều sản phẩm chế biến sâu, giá trị hàng hóa sau chế biến chưa cao. Tỷ lệ nguyên liệu đưa vào chế biến còn thấp (ước đạt 40%), sản phẩm chế biến mới chỉ ở dạng sơ chế nên giá trị sản xuất thấp, gây lãng phí tài nguyên.

Mặt khác, sản phẩm hầu hết chưa xuất khẩu trực tiếp mà phải phụ thuộc vào các đơn vị xuất khẩu của tỉnh; hầu hết thiết bị và công nghệ chế biến được nhập đã cũ và lạc hậu, công suất thấp dẫn đến chi phí, hiệu quả sản xuất chưa cao. 

Để nâng cao giá trị, thúc đẩy sự phát triển cây tre, luồng tương xứng với tiềm năng, lợi thế của địa phương, Sở NN-PTNT Thanh Hóa cho biết, sẽ tăng cường quản lý, chỉ đạo điều hành của các cấp, các ngành, chính quyền địa phương hỗ trợ tối đa phát triển vùng nguyên liệu. Cùng với đó là quản lý và phát triển bền vững rừng tre, luồng trên địa bàn tỉnh trên cơ sở đặc tính sinh thái, điều kiện địa phương.

Song song đó, tăng diện tích trồng luồng, thực hiện tốt các biện pháp thâm canh tăng năng suất, chất lượng; đẩy mạnh việc cấp chứng chỉ rừng, gắn chế biến với xuất khẩu góp phần nâng cao giá trị cây tre luồng; thành lập các HTX nhằm đẩy mạnh mô hình liên kết giữa nông dân - HTX - doanh nghiệp để tổ chức sản xuất theo chuỗi sản phẩm từ trồng rừng, thu mua nguyên liệu, chế biến, tiêu thụ, nâng cao giá trị sản phẩm.

Mặt khác, sẽ đẩy mạnh việc thu hút các nhà đầu tư có tiềm lực về tài chính, quản trị doanh nghiệp, công nghiệp hiện đại, sản xuất quy mô lớn, chế biến sâu gắn với xây dựng thương hiệu, nâng cao giá trị sản phẩm, hạn chế việc chế biến thô giá trị thấp.

Hiện nay, Công ty Bamboo King Vina đang đẩy nhanh tiến độ đầu tư nhà máy tre luồng công nghệ cao tại huyện Lang Chánh với công suất 1.500 tấn/ngày. Dự kiến, nhà máy sẽ khánh thành vào tháng 5/2023. Khi nhà máy đi vào hoạt động, sẽ tạo công ăn việc làm cho khoảng 1.500 lao động trực tiếp và hàng chục nghìn lao động gián tiếp trong và ngoài địa phương...