Không riêng huyện Tương Dương, mét là cây trồng quan trọng đối với các huyện miền núi của Nghệ An. Ảnh: Khôi An.
Tre, mét là cây cho giá trị kinh tế cao, có thể làm vật liệu xây dựng, tăm mành, đồ thủ công mỹ nghệ, làm nguyên liệu cho ngành sản xuất giấy…, ngoài ra còn kiêm chức năng phòng hộ, chống xói mòn, rửa trôi.
Lợi thế của tre, mét là khả năng thích ứng tuyệt vời ở nhiều môi trường khác nhau, có thể gây trồng thành vùng nguyên liệu chuyên canh và khai thác bền vững. Tre, mét có tốc độ sinh trưởng nhanh, tuổi đời khai thác sớm (thu hoạch sau 3 – 4 năm trồng) và cho năng suất khá cao (tối đa 12 tấn/ha/năm).
Hiện nay, diện tích trồng mét toàn huyện Tương Dương (Nghệ An) khoảng 1.634ha, phần lớn nằm trên đất rừng sản xuất, tập trung nhiều ở các xã Yên Thắng, Nhôn Mai, Thạch Giám, Tam Đình, Tam Thái, Tam Quang.
Phục tráng, bảo tồn và phát huy giá trị kinh tế từ cây mét là nhiệm vụ trọng tâm của huyện Tương Dương. Ảnh: Khôi An.
Nắm trong tay “mỏ vàng” nhưng do thiếu hụt kinh phí chăm sóc, cùng với thói quen canh tác chỉ dựa hoàn toàn vào điều kiện tự nhiên của đồng bào bản địa, dinh dưỡng đất rừng suy giảm nên chất lượng rừng mét của huyện Tương Dương ngày một suy giảm, nhiều diện tích bị thoái hóa trầm trọng, chưa kể bị sâu bệnh gây hại trên quy mô lớn.
Từ thực trạng trên, UBND huyện Tương Dương đã ban hành Đề án phát triển vùng nguyên liệu tre, mét trên địa bàn giai đoạn 2021 – 2025”. Mục tiêu của Đề án là phát triển vùng nguyên liệu mét hơn 32.000ha, trong đó trồng đan xen hơn 21.200ha, trồng mới 9.260ha, đồng thời khai thác bền vững diện tích sẵn có.
Hạt Kiểm lâm huyện Tương Dương với vai trò cơ quan chủ trì, tham mưu thực hiện đã có nhiều đóng góp quan trọng trong quá trình thực hiện Đề án. Ảnh: Khôi An.
Qua 2 năm triển khai Đề án, địa phương này đã thu về tín hiệu hết sức khả quan. Ông Nguyễn Hữu Hiến, Phó Chủ tịch UBND huyện Tương Dương chia sẻ: “Đề án phát triển tre, mét giai đoạn 2021 – 2025 nhằm mục tiêu tạo sinh kế bền vững cho người dân. Đây là chương trình hành động mà nghị quyết đại hội Đảng bộ huyện đề ra. Muốn làm được cần phát huy tối đa các nguồn lực và lồng ghép hiệu quả các chương trình. Nhận thấy tính chất khả thi của Đề án, Quỹ môi trường toàn cầu đã hỗ trợ kinh phí giúp lan tỏa mô hình, sau đó tiếp tục nhân rộng quy mô”.
Triển khai Đề án, huyện Tương Dương đã thực hiện Dự án “Nhân rộng mô hình sinh kế bền vững từ phát triển cây mét theo chuỗi giá trị” tại 2 xã Tam Hợp và Tam Quang. Qua đánh giá và sàng lọc, Dự án đã lựa chọn được hàng trăm hộ dân tham gia với tổng số vốn hỗ trợ gần 1,6 tỷ đồng, hướng đến mục tiêu nâng cao thu nhập, bảo vệ rừng và bảo tồn đa dạng sinh học.
Để lan tỏa Dự án theo hướng bền vững nhất, các cơ quan chức năng trên địa bàn huyện Tương Dương đã triển khai nhiều hoạt động thiết thực, ưu tiên đẩy mạnh công tác tuyên truyền, tập huấn cho đồng bào, đặc biệt là những vùng trực tiếp thụ hưởng hiểu rõ hơn tiềm năng, giá trị của cây mét. Nhiệm vụ trước mắt là phục tráng và bảo tồn vốn quý, xa hơn là tạo sinh kế bền vững từ loại cây bản địa đặc trưng này.
Dự án “Nhân rộng mô hình sinh kế bền vững từ phát triển cây mét theo chuỗi giá trị” của Quỹ môi trường toàn cầu đạt được nhiều kết quả tích cực. Ảnh: Khôi An.
Theo các chuyên gia, nếu chăm sóc tốt, áp dụng đúng cách, chỉ sau 3 - 4 năm cây mét cho năng suất khá cao, dao động từ 10 - 12 tấn/ha, mỗi ha cho thu nhập từ 10 - 20 triệu đồng/năm. Đặc biệt, cây mét chỉ cần trồng một lần cũng có thể thu hoạch hàng chục năm, sản lượng năm sau thường cao hơn năm trước, công chăm sóc không quá vất vả, tốn kém. Vì vậy đây là cây trồng rất phù hợp với người dân bản địa vốn không mấy dư dả về nguồn vốn.
Dự án “Nhân rộng mô hình sinh kế bền vững từ phát triển cây mét theo chuỗi giá trị” thu về kết quả ấn tượng sau 1 năm triển khai. Từ cơ sở đó, Quỹ Môi trường toàn cầu đã quyết định nhân rộng quy mô tại 3 xã khác là Tam Đình, Tam Thái và Thạch Giám với kinh phí trên 1,7 tỷ đồng, đồng thời nâng quỹ vay vốn quay vòng cho các hộ lên 600 triệu đồng.
Trong quá trình thực hiện, Hạt Kiểm lâm huyện Tương Dương với vai trò chủ lực đã góp phần quan trọng lan tỏa mô hình. Đơn vị đã cắt cử, phân công 7 người, bao gồm cả cấp lãnh đạo và kiểm lâm địa bàn cùng lúc thực hiện nhiệm vụ chuyên môn, đan xen việc tuyên truyền giáo dục pháp luật về lâm nghiệp, hướng dẫn chi tiết về kỹ thuật lâm sinh (phương thức, mật độ, sản xuất bằng phân bón vi sinh…) nhằm đảm bảo sự phát triển của cây và ngăn ngừa, hạn chế dịch bệnh.
Các hộ tham gia dự án được hỗ trợ kinh phí làm phân vi sinh, phục tráng rừng mét bị suy thoái. Ảnh: Khôi An.
Nhờ sự vào cuộc với tinh thần trách nhiệm cao của các đơn vị, đặc biệt là ý thức của chính các hộ tham gia nên các diện tích mét thuộc dự án duy trì tốc độ sinh trưởng nhanh, ít sâu bệnh hơn hẳn các điểm đối chứng.
Dự án đã góp phần quan trọng thực hiện thành công Đề án phát triển rừng nguyên liệu tre, mét trên địa bàn huyện Tương Dương giai đoạn 2021 - 2025, xa hơn là bảo vệ, phát triển vốn rừng, bảo tồn đa dạng sinh học Khu dự trữ sinh quyển miền Tây Nghệ An.
Người dân tại huyện miền núi Tương Dương chủ yếu sản xuất nông, lâm nghiệp và chăn nuôi gia súc, gia cầm. Hiện nay, phần lớn diện tích rừng trên địa bàn huyện là rừng tự nhiên. Trong khi đó quy mô đồng cỏ ngày càng hẹp khiến nghề chăn thả gia súc lâm vào thế bí. Vì vậy người dân chỉ có thể tận thu một số lâm sản phụ nhưng chừng đó là không đủ để lo toan cho cuộc sống thường nhật. Nhằm hạn chế tác động tới rừng tự nhiên, cùng lúc giải quyết bài toán bảo vệ rừng, đồng thời tạo sinh kế, thu nhập cho bà con, rất cần những dự án thiết thực như Quỹ môi trường toàn cầu đang thực hiện.
