Phòng học với rất nhiều thiết bị điện tử đã hỏng phục vụ việc mày mò sáng tạo của cháu Khang. Ảnh: Võ Dũng.
Những mầm non ở làng Mai Xá Chánh
Dù cuộc sống còn bộn bề khó khăn nhưng vợ chồng ông Lê Văn Quang và bà Nguyễn Thị Hoa ở thôn Mai Xá, làng Mai Xá Chánh, xã Gio Mai, huyện Gio Linh (Quảng Trị) không muốn việc học của 5 đứa con đứt gánh giữa đường. Cả hai vợ chồng đều tất bật tối ngày buôn bán ngoài chợ, không có nhiều thời gian dành cho gia đình nhưng cả 5 người con đều học hành đỗ đạt. Bốn đứa con đã vào đại học, riêng cậu út Lê Viết Khang hiện đang học lớp 8 với bảng thành tích học tập đáng mơ ước.
Khang có một niềm đam mê đến kỳ lạ đối với các thiết bị điện tử. Năm mới học lớp 3, Khang lang thang khắp làng trên xóm dưới, vào các hàng đồng nát để xin hoặc thu mua các thiết bị điện tử hư hỏng đem về tự mày mò sáng chế.
Ông Quang dẫn chúng tôi lên tầng 2, vào phòng học tập của Khang. Trong phòng học rộng chừng 20m2, ngoài sách vở, các túi, hộp linh kiện điện tử bày ra khắp nơi; một số được Khang đóng thùng cát tông xếp ở góc nhà. Nhiều màn hình ti vi, vi tính được Khang bóc ra tìm hiểu, vận dụng sáng chế.
Ông Quang dừng lại trước một màn hình ti vi được tháo dở và nói với chúng tôi: “Phòng này cháu dùng để các thiết bị điện tử phục vụ việc sáng chế. Dưới tầng 1 còn một phòng nữa để bộ vi tính, các màn hình máy tính, ti vi hỏng. Không biết cháu làm gì, chỉ thấy đi học về là sà vào đống đồng nát, có khi mày mò cả đêm khuya”.
Cháu Khang có duyên với các giải thưởng sáng tạo và ước mơ học ngành tự động hóa. Ảnh: Võ Dũng.
Say mê tìm hiểu, mày mò, Khang đã có được bộ sưu tập thành tích đáng mơ ước. Năm học lớp 5, Khang đạt giải 3 huyện với sáng chế máy cắt cỏ thân thiện môi trường; lớp 6 sáng chế máy bay, rô bốt tự động chữa cháy trong rừng; mật mã khóa tự động; đèn chống trộm. Năm 2020, Khang sáng chế hệ thống sát khuẩn tự động phòng chống covid-19, chỉ cần đưa tay vào đúng vị trí thì dung dịch sát khuẩn sẽ tự phun ra. Năm 2022, Khang đạt giải nhất thi sáng tạo rô bốt cấp huyện, nhì cấp tỉnh…
Bà Nguyễn Thị Hoa, mẹ cháu Khang cũng không lý giải được vì sao con mình lại có thể nghĩ ra nhiều thứ mà ít người nghĩ đến. Nhưng thấy cả 5 người con đều ham học nên vợ chồng cố xoay sở để con cái đạt được theo đuổi đam mê của mình.
“Không biết cháu học từ đâu nhưng suốt ngày lên mạng tìm hiểu rồi đến các cửa hàng đồng nát để mua thiết bị điện tử hỏng về mày mò sáng tạo. Nuôi 5 đứa con vất vả, cực nhọc nhưng chúng đều ham học và tự học một cách rất đam mê nên cả hai vợ chồng đều cổ vũ các con và cố gắng hết sức để con thỏa đam mê của mình”, bà Hoa tâm sự.
Ông Quang đưa cho chúng tôi xem bộ sưu tập thành tích học tập của 5 người con rồi trầm ngâm: “Cả 5 đứa đều ham học như nhau nhưng rồi chúng sẽ lần lượt rời xa bố mẹ, xa ngôi làng thân yêu này. Nay 2 đứa đã tốt nghiệp đại học ra trường, hai cháu đang học đại học năm cuối. Cháu Khang đang học lớp 8 và mong muốn theo đuổi ngành tự động hóa. Ngày xưa, vợ chồng tôi vì cơm không đủ ăn nên mới dở dang việc học. Nay phải cố lo cho chúng học hành nên người nhưng với ngành học và nguyện vọng của các cháu thì chỉ 1 đứa đang công tác ở thành phố gần nhà thôi”.
Gia đình là cái nôi ươm mầm những ước mơ hoài bão, giúp con em làng Mai Xá Chánh vươn xa. Ảnh: Võ Dũng.
Điều lạ lùng là ở làng Mai Xá Chánh, hầu như đứa trẻ nào mới sinh ra cũng ham học. Cụ Lê Thị Thanh, bà nội của Lê Viết Khang năm nay đã ngoài 90 tuổi nhưng còn khỏe mạnh và minh mẫn. Đi gần hết cuộc đời, cụ Thanh chứng kiến ngôi làng này có rất nhiều con em học hành đỗ đạt.
Theo cụ Thanh, sở dĩ trẻ em, người lớn ở vùng đất này đều ham học và học giỏi là vì được sinh ra trong một cái nôi hiếu học, mọi người đều lấy việc học làm trọng. Tinh thần ấy cứ truyền từ đời này qua đời khác.
“Trẻ con vùng này đứa nào cũng hiếu học. Nhiều gia đình dù đang còn rất vất vả nhưng đều đầu tư cho con cái ăn học nên người. Nói là đầu tư cho con cái học nhưng thực ra cũng chỉ cho chúng thời gian, nuôi dưỡng tâm hồn và tinh thần hiếu học thôi chứ các cháu cũng không có điều kiện đi học thêm nhiều, chủ yếu là tự học mà thành tài”, cụ Thanh vui vẻ.
Ly hương bất ly tổ
Làng Mai Xá Chánh có hai thôn Mai Xá và Mai Đông với khoảng 1 nghìn hộ dân, 4 nghìn nhân khẩu. Hầu như gia đình nào trong thôn cũng có con em học đại học. Làng hiện có trên 50 giáo sư, tiến sĩ đang công tác trên mọi miền đất nước và cả nước ngoài. Có nhiều người đỗ đạt hiển vinh nhưng thực tế, số nhân tài trở về quê hương công tác chỉ đếm được trên đầu ngón tay.
Đền Văn Thánh, biểu tượng cho tinh thần hiếu học của người dân làng Mai Xá Chánh. Ảnh: Võ Dũng.
Ông Lê Văn Khánh, một thầy giáo già đã nghỉ hưu ở thôn Mai Xá cũng rất lấy làm tự hào về việc học của quê hương mình. Nhưng điều ông tự hào nhất chính là việc rất nhiều người, dù công tác ở bất cứ nơi đâu vẫn luôn tâm niệm "ly hương bất ly tổ". Họ chính là những người đã góp phần rất lớn chắp cánh những ước mơ của con em làng Mai Xá Chánh bay xa.
“Làng Mai Xá Chánh hiện có trên 50 giáo sư, phó giáo sư, tiến sĩ đang công tác trên khắp mọi miền của Tổ quốc. Nhiều người đang công tác ở những tập đoàn kinh tế lớn tại các nước phát triển. Đây cũng là 1 trong 2 ngôi làng của huyện Gio Linh được các triều đại phong kiến Việt Nam cho phép xây dựng đền Văn Thánh để ghi nhận tinh thần hiếu học của người dân. Hàng năm, chi hội khuyến học của làng trao thưởng các cháu học giỏi vào dịp rằm tháng 7 ở ngôi đền thiêng này. Quà khuyến học, ngoài đóng góp của con em đang sinh sống và làm việc ở địa phương thì còn có sự góp sức rất lớn của những người con thành đạt xa quê. Có người năm nào cũng góp gần 200 triệu đồng để cổ vũ tinh thần hiếu học của con em làng Mai xá Chánh”, ông Khánh tự hào kể.
Đình làng Mai Xá Chánh được đầu tư tôn tạo, phục dựng nhờ sự chung sức của những người con xa quê thành đạt. Ảnh: Võ Dũng.
Lý giải cho phong trào học tập ở Mai Xá Chánh, ông Khánh cho rằng, việc học ở đây từ bao đời nay đã được người dân hết sức coi trọng. Là con em làng Mai Xá Chánh, người nào cũng thuộc câu "Hiền tài là nguyên khí quốc gia". Cứ thế, thế hệ trước làm gương cho thế hệ sau, con cháu noi gương cha ông đều chăm chỉ học hành, đỗ đạt thành tài.
“Tôi tìm hiểu lịch sử thì được biết, làng Mai Xá Chánh thuộc vùng Cồn Tiên. Xưa kia, từ thời Trịnh - Nguyễn phân tranh, rất nhiều người từ châu Hoan, châu Ái (Thanh Hóa và Nghệ An ngày nay) đã theo bước chân chúa Nguyễn Hoàng vào đây sinh cơ lập nghiệp. Cuộc sống khó khăn nhưng con người nơi đây luôn biết cách vượt qua hoàn cảnh, nối tiếp nhau lên đường dự thi hương, thi hội, thi đình và đều đỗ đạt cao. Con cháu họ được sinh ra từ cái nôi hiếu học nên sự học rất được quan tâm”, vẫn lời ông Khánh.
Ông Trương Hữu Huỳnh dẫn chúng tôi đi trên những con đường đổ bê tông đến đền Văn Thánh. Ngôi đền đơn sơ nằm trong rừng cây của thôn Mai Xá Chánh, phía trước là hồ nước nước lớn, nằm trong quần thể di tích lịch sử văn hóa cấp tỉnh Lòi Rú - Bàu Đông. Cứ theo tục lệ bao đời nay, trước mỗi kỳ thi, các sĩ tử đều đến đây thắp hương vái lạy để cầu đỗ đạt. Con em của làng học giỏi được vinh danh ở ngôi đền này là một vinh dự lớn cho cả dòng họ.
Làng Mai Xá Chánh, một ngày yên bình. Ảnh: Võ Dũng.
Cũng như ông Huỳnh, nhiều người dân làng Mai Xá Chánh đều có chung một niềm tự hào. Con em làng Mai Xá Chánh học hành rất giỏi, đỗ đạt cao và thường về quê vào những dịp lễ Tết. Trở về quê hương, không những cổ vũ phong trào hiếu học, con em thành đạt của làng quê này còn đầu tư xây dựng, tôn tạo lại đình làng, đền Văn Thánh, hỗ trợ các hộ nghèo, gia đình có hoàn cảnh khó khăn, gặp thiên tai...
“Ngày thường, làng quê này không nhộn nhịp như nhiều làng quê khác bởi đa phần con em thành đạt hiện đang công tác ở những thành phố lớn. Chúng tôi mong muốn có một ngày quê hương Quảng Trị sẽ đón những người thành đạt của làng quê này về công tác. Họ sẽ là những người đóng góp cho quê hương Quảng Trị ngày càng giàu mạnh”, ông Huỳnh chia sẻ.
Phong trào khuyến học ở làng Mai Xá Chánh
“Năm 2022, 30 cháu đỗ đại học ở làng Mai Xá Chánh được chi hội khuyến học trao tặng 3 triệu đồng tiền mặtcháu. Ở đây có hội khuyến học xã, thôn và 9 dòng họ. Phong trào thi đua học tập của các dòng họ rất sôi nổi. Có lẽ, ở trên đất nước Việt Nam này rất ít làng quê còn nghèo mà có phong trào thi đua học tập được như ở Mai Xá Chánh”, ông Lê Văn Khánh, thầy giáo nghỉ hưu làng Mai Xá Chánh.
