Dự án phát triển bền vững và toàn diện chuỗi giá trị nghêu và tre tại Việt Nam (SCBV) đã mang lại nhiều tín hiệu tích cực sau 5 năm. Ảnh: Việt Khánh.
Bước tiến dài cho ngành nghêu, tre Việt Nam
Ngày 23/3 tại Nghệ An đã diễn ra Hội thảo tổng kết dự án “Phát triển bền vững và toàn diện chuỗi giá trị nghêu và tre ở Việt Nam” trị giá 4,3 triệu Euro do Liên minh Châu Âu tài trợ triển khai tại năm tỉnh Nghệ An, Thanh Hóa, Tiền Giang, Trà Vinh và Bến Tre.
Dự án do tổ chức Oxfam tại Việt Nam cùng Trung tâm Nghiên cứu lâm sản ngoài gỗ (thuộc Viện Khoa học Lâm nghiệp - Bộ NN-PTNT), Trung tâm Hợp tác Quốc tế Nuôi trồng và Khai thác thủy sản bền vững, Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) cùng phối hợp triển khai.
Qua 5 năm (2018 – 2023), dự án đã tạo ra sự chuyển biến mạnh mẽ, nâng tầm toàn diện chuỗi giá trị nghêu và tre tại Việt Nam.
Giá trị ngành hàng được nâng tầm thấy rõ. Ảnh: Quốc Toản.
Theo kết quả rà soát, đánh giá vào năm 2018, khoảng 1,5 triệu người sản xuất quy mô nhỏ tại Việt Nam có nguồn thu nhập từ việc sản xuất, chế biến nghêu và tre. Thời điểm đó, vùng nguyên liệu tre cơ bản rơi vào tình trạng nghèo kiệt, thoái hóa do khai thác quá mức và thiếu sự chăm sóc cần thiết. Trong khi các bãi nghêu đang bị thu hẹp, ngày càng có xu hướng phân bổ xa bờ, đặc biệt là tại 3 tỉnh Trà Vinh, Tiền Giang và Bến Tre.
Thực trạng chung đẩy các doanh nghiệp chế biến vừa và nhỏ vào tình cảnh khốn khó do hạn chế về quy mô, công nghệ, khả năng thu mua nguyên liệu và thiếu thị trường tiêu thụ sản phẩm. Các công ty lớn dẫu là cầu nối xuất khẩu lại thiếu kết nối trực tiếp với các vùng sản xuất, thành thử nguồn nguyên liệu đầu vào thiếu ổn định cả về chất lượng lẫn sản lượng.
Lấy các tiêu chuẩn bền vững làm định hướng phát triển sản xuất, dự án “Phát triển bền vững và toàn diện chuỗi giá trị nghêu và tre ở Việt Nam” đã phối hợp cùng các địa phương tiến tới cải tiến kỹ thuật cho nông dân nhằm đạt các chứng chỉ quốc tế như MSC (Marine Stewardship Council) và ASC (Aquaculture Stewardship Council) dành cho nghêu, FSC (Forest Stewardship Council) dành cho tre.
Nhận thức, tình độ hoàn toàn khác biệt từ người nuôi đã tạo ra các sản phẩm nghêu đạt tiêu chuẩn cao. Ảnh: Việt Khánh.
Các chứng chỉ này không chỉ là giấy thông hành để đưa các mặt hàng sản phẩm tới những thị trường xuất khẩu lớn (Mỹ, Châu Âu, Nhật…) mà còn giúp bảo tồn vùng nguyên liệu nghêu và tre bền vững, qua đó hạn chế tối đa các tác động về môi trường và xã hội.
Dự án đi vào vận hành tức thì mang lại tín hiệu tích cực, trực tiếp đưa huyện Quan Hóa (Thanh Hóa) thành địa phương đầu tiên trong cả nước đạt chứng chỉ FSC cho tre vào năm 2019, tiếp đó là các huyện Quế Phong (Nghệ An) và huyện Quan Sơn (Thanh Hóa).
Về nghêu, đầu năm 2023 Trà Vinh chính thức trở thành vùng nuôi nghêu thứ 3 trên thế giới đạt Chứng nhận ASC. Những con số không biết nói dối, cho thấy bước tiến dài của ngành nghêu và tre Việt Nam.
Thuyết phục
Ông Phan Văn Thắng, Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Lâm sản ngoài gỗ đánh giá: “Các rừng tre trước đây đa phần sinh trưởng kém, thân cây nhỏ và bị suy thoái. Sau khi được giao cho cộng đồng, hộ gia đình chăm sóc, quản lý, người dân đã áp dụng đúng quy trình bảo vệ, chăm sóc, nuôi dưỡng, phục tráng, khai thác bền vững nên rừng tre sinh trưởng tốt hơn, cho năng suất cao hơn, chất lượng đồng đều hơn, qua đó đem lại giá trị kinh tế, xã hội và môi trường cao hơn rất nhiều”.
Chất lượng, mẫu mã các sản phẩm từ cây tre ở các vùng dự án đã chinh phục được người tiêu dùng. Ảnh: Việt Khánh.
Song song với việc đổi mới kỹ thuật sản xuất, điều kiện tiên quyết vận hành hiệu quả chuỗi giá trị là nâng cao năng lực quản trị chuỗi. Việc này được thực hiện thông qua tổ chức sản xuất theo tổ nhóm, hoặc mô hình HTX thay vì hộ cá thể nhỏ lẻ. Mục tiêu là đổi mới tư duy quản trị, tăng cường kết nối giữa doanh nghiệp và hợp tác xã/tổ nhóm dựa trên các thỏa thuận hợp tác sản xuất, thu mua theo tiêu chuẩn bền vững.
Ông Hoàng Quang Phòng, Phó Chủ tịch Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) chia sẻ: “Dự án đã thúc đẩy các doanh nghiệp kinh doanh phát triển không ngừng, doanh nghiệp phải kết hợp hài hoà với các bên liên quan nhằm thúc đẩy cả chuỗi giá trị. Mô hình đi đôi với các tiêu chuẩn sản xuất bền vững sẽ giúp mở rộng cánh cửa, tiến vào các thị trường xuất khẩu khó tính”.
Thông qua dự án, nghêu của Việt Nam sẵn sàng vươn xa đến những thị trường khó tính ở nước ngoài. Ảnh: Quốc Toản.
Bà Vũ Thị Quỳnh Hoa, Giám đốc Quốc gia, Oxfam tại Việt Nam nhấn mạnh: “Phát triển chuỗi giá trị toàn diện và nâng cao năng lực quản lý chuỗi không đơn thuân chỉ tăng thu nhập của từng mắt xích, quan trọng hơn là chuỗi giá trị được tổ chức công bằng, lợi ích và rủi ro được các bên cùng chia sẻ. Đó là động lực để họ phát huy vai trò chủ thể của những thực hành sản xuất bền vững, bảo tồn nguồn lợi thiên nhiên và tạo ra lợi ích xã hội cho toàn cộng đồng”.
2 năm đại dịch Covid-19 đã ảnh hưởng không nhỏ tới tiến độ, thị trường và các yếu tố sản xuất khác nhưng Dự án “Phát triển bền vững và toàn diện chuỗi giá trị nghêu và tre tại Việt Nam” vẫn đạt được những thông số quá đỗi ấn tượng: Giúp hơn 34.000 người có thu nhập bền vững hơn; 125 nhóm sản xuất được tổ chức tốt hơn; 63 doanh nghiệp cải thiện sản xuất kinh doanh, nâng cao giá trị gia tăng và có chính sách kinh doanh bao trùm; hơn 4.000 việc làm mới được tạo ra; góp phần tăng xuất khẩu nghêu của Việt Nam sang Châu Âu từ 38 - 40%, tre tăng 42%.
