Phát triển dược liệu gắn với du lịch sinh thái: Tiềm năng chờ khai phá

"Mỏ vàng" từ dược liệu quý

Tại Lai Châu, Trung tâm Khuyến nông Quốc gia vừa tổ chức Diễn đàn Khuyến nông @ Nông nghiệp với chủ đề "Giải pháp phát triển dược liệu theo chuỗi giá trị gắn với du lịch sinh thái”.

Theo Trung tâm Khuyến nông Quốc gia, thống kê của các nhà khoa học cho thấy riêng các loài thực vật bậc cao có mạch đã phát hiện trong các hệ sinh thái rừng ở Việt Nam có tới hơn 5.117 loài và dưới loài được sử dụng làm thuốc chữa bệnh và bồi bổ sức khỏe. 

Trong đó, hầu hết loài cây dược liệu quý, hiếm, có giá trị kinh tế cao đều phân bố trong các hệ sinh thái rừng tự nhiên như: Sâm Lai Châu, sâm vũ diệp, tam thất hoang, bách hợp, thông đỏ, vàng đắng, hoàng liên ô rô, hoàng liên gai, thanh thiên quỳ, lan kim tuyến...

Hầu hết các loài thảo dược quý, có giá trị đều sống dưới tán rừng, nhất là dưới tán rừng nguyên sinh. Hiện nay cả nước có hơn 10,1 triệu ha rừng tự nhiên. Đây là lợi thế, tiềm năng rất lớn, có tính khả thi để phát triển các loại dược liệu dưới tán rừng. 

Tuy nhiên, không phải dưới tán rừng nào cũng có thể phát triển được dược liệu nói chung và dược liệu quý nói riêng. Đặc biệt, vấn đề phát triển dược liệu dưới tán rừng tự nhiên, kể cả rừng nguyên sinh và rừng thứ sinh còn nhiều hạn chế bởi cơ chế chính sách quy định cần phải được tháo gỡ.

Hiện nay, mới thực hiện thí điểm cho thuê dịch vụ môi trường rừng để trồng sâm Ngọc Linh ở Quảng Nam, nhưng vấn đề này cũng còn nhiều ý kiến tranh luận, có ý kiến cho rằng Nhà nước chỉ cho thuê môi trường rừng để phát triển dịch vụ du lịch sinh thái, không được tác động vào rừng và đất rừng; một số quan điểm khác thì cho rằng cho thuê môi trường rừng phải được tác động vào đất rừng mới trồng được dược liệu. 

Ngày 30/10/2013, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định 1976 về việc phê duyệt Quy hoạch phát triển dược liệu Việt Nam đến năm 2020 và định hướng đến năm 2030, theo đó dược liệu được phát triển trên cả 8 vùng sinh thái để trồng 54 loài cây dược liệu trên diện tích 28.000ha, từ đó cung ứng khoảng 110.000 tấn dược liệu các loại, đồng thời lựa chọn và khai thác hợp lý 24 loài dược liệu tự nhiên, từ đó cung ứng đủ nguồn dược liệu cho công nghiệp dược, y học cổ truyền, các lĩnh vực khác và xuất khẩu. 

Gần đây nhất, ngày 01/6/2023, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định số 611 về việc phê duyệt Chương trình “Phát triển sâm Việt Nam đến năm 2030, định hướng đến năm 2045”. Hiện nay, Bộ NN-PTNT đang dự thảo kế hoạch triển khai thực hiện. Khi quyết định được phê duyệt, đây sẽ là cơ hội không chỉ cho việc phát triển sâm mang thương hiệu Việt Nam, mà còn là cơ hội để phát triển các loài cây dược liệu khác dưới tán rừng.

Ông Lê Quốc Thanh, Giám đốc Trung tâm Khuyến nông Quốc gia cho biết sẽ tiếp tục nghiên cứu, đề xuất với các bộ ngành có liên quan xây dựng chính sách, cơ chế đặc thù đối với các mô hình phát triển nông nghiệp dược liệu, từ đó từng bước phát huy tiềm năng và lợi thế cạnh tranh về dược liệu ở Việt Nam, đồng thời khai thác tiềm năng, lợi thế của dịch vụ hệ sinh thái rừng của từng địa phương.  

Hướng tới mục tiêu 10 nghìn ha sâm Lai Châu

Lai Châu là tỉnh miền núi Tây Bắc với trên 70% dân số có cuộc sống liên quan đến rừng.

Rừng của Lai Châu lớn, tính đa dạng sinh học cao, trong đó diện tích rừng giàu và rừng trung bình chiếm khoảng 13%, rừng có độ cao tuyệt đối từ 900 - 1.400m khoảng 29%, rừng có độ cao tuyệt đối từ 1.400m đến trên 3.100m khoảng 32%, phù hợp cho phát triển nhiều loài cây dược liệu, lâm sản ngoài gỗ dưới tán rừng. 

Ngoài ra, loại đất chủ yếu dưới các cánh rừng trên địa bàn tỉnh Lai Châu là nhóm đất đỏ vàng và nhóm đất mùn đỏ vàng trên núi có nhiều đặc điểm phù hợp, mang lại tiềm năng lớn để phát triển các loài cây dược liệu quý, có giá trị kinh tế cao như sâm Lai Châu, bảy lá một hoa, lan kim tuyến...; phát triển địa lan dưới tán rừng và phát triển, mở rộng diện tích chè cổ thụ.

Với tiềm năng, lợi thế như trên, Lai Châu đã tích cực thu hút, khuyến khích các doanh nghiệp, HTX, cộng đồng, hộ gia đình, cá nhân tham gia phát triển kinh tế dưới tán rừng. 

Ông Nguyễn Trọng Lịch, Phó Giám đốc Sở NNPT-NT tỉnh Lai Châu cho biết, tỉnh đã phê duyệt đề án phát triển một số cây dược liệu giai đoạn 2020 - 2025, tầm nhìn đến năm 2030.

Đề án xác định tập trung phát triển trồng cây được liệu theo hướng sản xuất hàng hóa tập trung, gắn liên kết sản xuất và tiêu thụ sản phẩm và đặt ra mục tiêu đến năm 2025 hỗ trợ phát triển trồng mới 3ha sâm Lai Châu, 5ha bảy lá một hoa, 2ha lan kim tuyến và 250ha các loài dược liệu khác như hà thủ ô đỏ, đẳng sâm, đương quy, xuyên khung, actiso… 

Mục tiêu đến năm 2030 của đề án là phát triển 6ha sâm Lai Châu, 10ha bảy lá một hoa, 4ha lan kim tuyến và trên 600ha các loài dược liệu khác như hà thủ ô đỏ, đẳng sâm, đương quy, xuyên khung, actiso…

“Riêng đối với cây sâm Lai Châu, tỉnh xác định đây là loài cây đặc hữu, có tiềm năng, thế mạnh lớn trong phát triển theo hướng sản xuất hàng hóa tập trung. UBND tỉnh Lai Châu đã chỉ đạo cơ quan chuyên môn nghiên cứu, rà soát và xây dựng bản đồ vùng thích hợp trồng sâm Lai Châu của tỉnh, tham mưu UBND tỉnh đề xuất các nội dung tham gia của tỉnh Lai Châu vào Chương trình phát triển sâm Việt Nam và xây dựng kế hoạch phát triển sâm Lai Châu với quy mô phát triển đến năm 2030 là 3.000ha và đến năm 2045 phát triển mới thêm 7.000ha, đưa tổng diện tích sâm Lai Châu của tỉnh lên 10.000ha”, ông Nguyễn Trọng Lịch nhấn mạnh.

Về định hướng thu hút đầu tư, Lai Châu đặt kế hoạch xây dựng cơ sở sản xuất cây giống dược liệu, khuyến khích thu hút đầu tư xây dựng 7 cơ sở sản xuất cây giống dược liệu, trong đó 5 cơ sở có sản phẩm chính là cây giống sâm Lai Châu, 2 trung tâm sản xuất giống công nghệ cao.

Thu hút đầu tư xây dựng 1 cơ sở chế biến các sản phẩm dược liệu và 2 nhà máy chế biến sản phẩm sâm Lai Châu; phát triển hệ thống các cơ sở sơ chế, bảo quản sản phẩm dược liệu tại những vùng nguyên liệu tập trung…

Tiềm năng lớn gắn dược liệu với du lịch

Với đặc thù địa hình núi cao, đặc trưng về điều kiện tự nhiên, văn hóa, xã hội, cùng với đó là hệ thống di tích lịch sử văn hóa và danh lam thắng cảnh, Lai Châu được xác định thuộc 1 trong 6 trọng điểm du lịch vùng và quốc gia. Trọng điểm là du lịch Lào Cai - Lai Châu gắn với cửa khẩu Lào Cai, Sa Pa, Phanxipan và vườn quốc gia Hoàng Liên, thuộc tuyến du lịch liên vùng “Qua miền Tây Bắc”. 

Ông Hoàng Quốc Việt, Công ty TNHH Thương mại và du lịch PU Lai Châu cho biết, xu thế du lịch hiện nay là du lịch theo nhóm nhỏ; lựa chọn các hoạt động nghỉ dưỡng, chăm sóc sức khỏe, du lịch trải nghiệm nông nghiệp - dược liệu; hành trình giàu trải nghiệm gần gũi thiên nhiên hoang sơ, thưởng thức văn hóa, ẩm thực bản địa còn nguyên bản... và Lai Châu có tiềm năng, thế mạnh rất lớn đem đến cho du khách những điều này. 

Du khách có thể nghỉ dưỡng kèm tắm lá thuốc, tắm khoáng nóng kết hợp tham quan và trải nghiệm tại các vùng trồng thảo dược, khám phá bản địa, chăm sóc sức khỏe bằng các bài thuốc dân gian đặc trưng, ăn các đồ ăn, thức uống từ thảo dược, từ đó phục hồi sức khỏe, giảm cân cũng như chữa các “bệnh của thời đại” như stress, mỡ máu, huyết áp, tiểu đường…

Tại Lai Châu, một số mô hình du lịch nông thôn đã được đưa vào khai thác, kết hợp cùng người dân địa phương để tạo ra những giá trị, trải nghiệm mới cho du khách. 

Theo đó, du khách có thể trải nghiệm một ngày cùng người Mông làm thảo quả; người Dao làm rong, chăm sóc vườn dược liệu quý; cùng người Thái làm lúa, sáng ra đồng, lên nương bữa trưa cơm nắm, nước suối khe, tối về ấm cúng với bữa ăn bên bếp lửa, thưởng thức tiếng hát, điệu khèn, điệu múa bản địa…

Với những du khách ưa mạo hiểm, có thể leo núi các đỉnh cao Lai Châu, thưởng trà cổ thụ theo cách riêng (trà đâm, trà vò), qua rừng trúc hái măng...

Du lịch vùng sâm Lai Châu hướng tới tệp khách hàng chi trả cao, du khách được trải nghiệm vườn sâm, xem cách mà dược liệu quý được chăm sóc và sinh trưởng, trực tiếp thu hái cây sâm và cùng người dân bản địa chế biến thành món gà tần sâm, sâm ngâm mật ong, trà sâm... 

“Những tệp khách này không tiếc tiền cho sức khỏe của bản thân và gia đình, chỉ cần trải nghiệm giàu cảm xúc, chất lượng… Do đó, du lịch sức khỏe và trải nghiệm nông nghiệp, thảo dược góp phần đa dạng hóa sản phẩm, dịch vụ, mang lại giá trị trải nghiệm phong phú cho khách hàng, đồng thời tạo cơ hội phát triển cho doanh nghiệp và bà con dân tộc thiếu số khi tham gia chuỗi cung ứng dịch vụ du lịch này.”, ông Hoàng Quốc Việt nhấn mạnh.