Người dân ở thủ đô Kabul, Afghanistan, đổ tới sân bay quốc tế Hamid Karza ngày 16/8, sau khi Taliban chiếm quyền kiểm soát thành phố. Ảnh: Reuters.
Bác sĩ Zuhal thường tự lái xe từ chỗ làm về nhà. Tuần qua, cô chọn đi taxi để tránh gây chú ý với các tay súng Taliban, những người từng cấm phụ nữ lái xe. Nhưng vào ngày thứ hai Taliban chiếm thủ đô Kabul, một chiến binh Taliban đã lôi cô ra khỏi taxi và quất cô bằng roi vì Zuhal đang dùng điện thoại quay cảnh hỗn loạn tại sân bay của thủ đô.
“Tôi khóc suốt chặng đường về”, cô nói.
Từ khi giành quyền kiểm soát Afghanistan, Taliban đã cố gắng truyền đi thông điệp rằng họ đã ôn hòa hơn so với quãng thời gian nắm quyền những năm 1990. Dù Taliban cam kết tôn trọng quyền của phụ nữ trong khuôn khổ luật Hồi giáo, nhóm không nói rõ họ sẽ thực hiện như thế nào hay đưa ra lời hứa cụ thể nào. Sự mơ hồ đang phủ bóng đen lên tương lai phụ nữ Afghanistan.
Zuhal mới 6 tuổi khi Taliban chiếm Kabul lần đầu tiên vào năm 1996, bằng tuổi con gái cô bây giờ. “Tôi có rất nhiều ước mơ cho con bé”, cô nói. “Nhưng nay cuộc sống của tôi và những thành tựu tôi đạt được đã bị xé toạc ngay trước mắt. Tôi không muốn chuyện này xảy ra với con gái mình”.
Hiện tại, nhằm giữ an toàn cho bản thân, phụ nữ Afghanistan đã thu mình lại, né tránh các địa điểm công cộng. Tại Kabul, những phụ nữ trẻ tuổi thậm chí chưa từng mặc burqa, loại áo trùm kín từ trên xuống dưới chỉ để lộ mắt, và một số người đến nơi công cộng mà không đeo khăn trùm đầu. Những khu dân cư giàu có giờ đây không khác gì phương Tây. Phụ nữ và đàn ông thoải mái ngồi hòa vào nhau, trò chuyện tự do trong những quán cà phê Starbucks.
Đó là cuộc sống mà nữ nhiếp ảnh gia Fatimah Hossaini, 28 tuổi, đã quen từ lâu. Chỉ vài ngày trước khi Taliban đến, cô vẫn lang thang trên đường phố Kabul để chụp ảnh phụ nữ Afghanistan và gặp gỡ bạn bè. Nay, cô sợ phải đến nơi công cộng.
“Mọi thứ chúng ta đã đấu tranh suốt hai thập kỷ qua thì sao? Tôi bây giờ còn không dám khoe những bức hình mình chụp. Tự tôi đang lẩn trốn”, Hossaini nói. “Tôi từng có tự do. Tôi từng có độc lập. Chúng tôi đi tập gym, tới các quán ăn. Thỉnh thoảng, tôi còn không trùm đầu ở nơi công cộng. Tất cả mọi thứ thay đổi chỉ sau một tuần”.
Những cô gái trẻ sinh sau năm 2001, thời điểm Mỹ can thiệp quân sự vào Afghanistan và lật đổ Taliban, cho biết ước mơ của họ vỡ nát chỉ sau một đêm.
“Một tuần trước, chúng tôi còn đang lên kế hoạch học tập và làm việc cho kỳ học mùa thu ở đại học nhưng nay ai cũng sợ chết khiếp. Ước mơ của chúng tôi đã tan thành mây khói”, một nữ sinh viên nói.
Trong cuộc họp báo đầu tiên hôm 17/8, phát ngôn viên Taliban Zabiullah Mujahid khẳng định sẽ “không có bất kỳ phân biệt đối xử nào với phụ nữ” trong khuôn khổ luật Hồi giáo, song đa phần phụ nữ Afghanistan đều không cảm thấy có thể tin tưởng những gì nhóm cam kết.
“Dù họ nói phụ nữ sẽ được phép làm việc và học tập, tôi vẫn không thể tin bởi lời nói của họ rất mơ hồ và họ từng gây ra nhiều nỗi kinh hoàng”, một nữ công chức 31 tuổi ở Kabul cho hay. “Tôi thậm chí chưa đi mua sắm. Tôi không muốn nhìn thấy họ”.
Hành vi của Taliban đối với phụ nữ đến nay đang truyền đi những tín hiệu rối loạn. Luận điệu của nhóm về phụ nữ đã dịu đi. Họ nói rằng phụ nữ có quyền được học hành. Các trường học nữ sinh ở một số khu vực được phép mở cửa. Lãnh đạo Taliban ở Doha, Qatar đã gửi con gái họ ra nước ngoài học tập.
Nhưng ở một số khu vực của Afghanistan rơi vào tay Taliban trước Kabul, nhóm lại nhanh chóng áp đặt các hạn chế với phụ nữ, cấm họ rời khỏi nhà mà không có đàn ông đi cùng hay bắt phụ nữ mặc burqa. Một số chỉ huy còn yêu cầu các gia đình giao nộp phụ nữ trong nhà để kết hôn với các chiến binh Taliban.
Tại Kabul, hình ảnh quảng cáo về phụ nữ bên ngoài các tiệm làm đẹp bị tô đè lên hoặc xé bỏ. Tối 17/8, một nữ phóng viên từ Tolo News, kênh truyền hình lớn nhất Afghanistan, đã phỏng vấn một quan chức cấp cao Taliban. Nhưng ngày hôm sau, một nữ phóng viên khác làm việc cho kênh truyền hình quốc gia Afghanistan ở Kabul đã phải cầu cứu cộng đồng quốc tế vì bị từ chối vào văn phòng trong khi các đồng nghiệp nam của cô vẫn được phép đi qua.
“Tôi muốn đi làm và cho họ thấy lòng can đảm của mình. Nhưng không may, họ không cho phép tôi”, phóng viên Shabnam Dawran nói trong một thông điệp video. “Nếu cộng đồng quốc tế nghe thấy lời tôi, xin hãy giúp chúng tôi, bởi cuộc sống của chúng tôi đang bị đe dọa”.
Nhiều phụ nữ đã trở tay không kịp khi Taliban chiếm Kabul. Một nhà nghiên cứu trẻ không thể ngờ Taliban có thể chiếm thủ đô nhanh đến vậy nên vào hôm 15/8, cô vẫn mặc một chiếc váy ngắn đến văn phòng. Khi Taliban ập vào thành phố, cô bị mắc kẹt vì không dám ra khỏi nơi làm việc trong bộ trang phục mà cô biết chắc sẽ khiến các chiến binh Taliban khó chịu. Cô đã nghĩ đến việc tự quấn mình trong một tấm rèm trước khi người bạn thân đến chở cô về bằng xe riêng.
Heather Barr, phó giám đốc Tổ chức Giám sát Nhân quyền, cho biết không có lý do gì để tin rằng Taliban đã thay đổi.
“Những phụ nữ Afghanistan lớn lên trong 20 năm qua, họ đã nghe đủ các câu chuyện về Taliban, về thời kỳ đen tối mà mẹ họ, bà họ phải trải qua và cảm ơn Thượng đề rằng họ không phải rơi vào tình cảnh như thế. Điều họ không thể tưởng tượng được đó là lịch sử đã lặp lại sau 20 năm”, Barr nói.
