Cân bằng thương mại nông sản Việt-Mỹ: [Bài 6] Chi phí logistics 'kìm chân' rau, quả

Việt Nam vẫn nhập siêu rau, củ, quả từ Hoa Kỳ

Theo ông Đặng Phúc Nguyên, Tổng Thư ký Hiệp hội Rau quả Việt Nam (VinaFruit), Hoa Kỳ là thị trường lớn thứ hai của xuất khẩu rau, củ quả Việt Nam, chỉ xếp sau Trung Quốc.

Số liệu từ Tổng cục Hải quan cho thấy, kim ngạch xuất khẩu rau, củ, quả của Việt Nam sang Hoa Kỳ năm 2024 đạt hơn 358 triệu USD, tăng hơn 39% so với năm 2023.

Trong đó, dừa dẫn đầu với 77,7 triệu USD, chiếm gần 22% tổng kim ngạch và tăng 53,6% so với năm trước. Thanh long và xoài cũng đạt mức tăng trưởng mạnh, lần lượt đạt gần 40 triệu USD (+33,2%) và 31,2 triệu USD (+223,4%).

Đặc biệt, hạnh nhân ghi nhận mức tăng kỷ lục 357,3%, cho thấy sự mở rộng thị trường đáng kể. Ngoài ra, các mặt hàng như hạt dẻ cười (+121,4%), tỏi (+100,9%), macadamia (+85,1%) và lá nho (+111,1%) cũng có mức tăng ấn tượng. Tuy nhiên, một số mặt hàng lại giảm sút, đặc biệt là chanh leo (-26,8%), sầu riêng (-27,9%) và nhãn (-9,2%).

Tháng 1/2025, kim ngạch xuất khẩu rau, củ, quả của Việt Nam sang Hoa Kỳ tiếp tục duy trì đà tăng trưởng, đạt gần 31,3 triệu USD, tăng gần 39% so với cùng kỳ năm 2024. Nhìn chung, xuất khẩu rau quả của Việt Nam sang Hoa Kỳ đang có những tín hiệu tích cực.

"Câu chuyện cốt lõi của chúng ta vẫn là liệu có đủ sản lượng và chất lượng để chiếm lĩnh thị phần tại thị trường Hoa Kỳ hay không?", Tổng Thư ký VinaFruit Đặng Phúc Nguyên nhấn mạnh.

Dừa vẫn giữ vị trí dẫn đầu với mức tăng 132%, cho thấy nhu cầu ngày càng cao từ thị trường Hoa Kỳ. Xoài tiếp tục tăng trưởng mạnh (+60,4%), trong khi tỏi ghi nhận mức tăng đột biến (+190,1%). Một số mặt hàng khác cũng có mức tăng trưởng cao như dưa chuột (+405,6%) và lá nho (+374,7%). Tuy nhiên, nhiều mặt hàng lại giảm mạnh, đặc biệt là bưởi (-42,6%), sầu riêng (-33,9%) và mít (-77,2%), phản ánh những thách thức về thị trường và cạnh tranh trong giai đoạn đầu năm.

Chia sẻ về vấn đề kiểm tra chất lượng đối với rau, củ, quả khi xuất khẩu sang Hoa Kỳ, ông Nguyên cho biết: “Các loại rau, củ, quả tươi xuất khẩu vào Mỹ, ngoại trừ dừa, đều phải trải qua quy trình chiếu xạ. Đối với các sản phẩm chế biến, phải đáp ứng các yêu cầu nghiêm ngặt về dư lượng thuốc bảo vệ thực vật, kiểm soát sâu bệnh, tuân thủ mức tồn dư tối đa do Hoa Kỳ quy định”.

“Các nhà máy chế biến và đóng gói rau quả xuất khẩu bắt buộc phải có chứng nhận HACCP và phải được phía Hoa Kỳ kiểm tra, chấp thuận trước khi đưa sản phẩm vào thị trường. Việc kiểm soát mã số vùng trồng và cơ sở đóng gói được phía Hoa Kỳ ủy quyền cho Việt Nam thực hiện”, ông Nguyên cho biết thêm.

Ở chiều ngược lại, kim ngạch nhập khẩu rau quả từ Hoa Kỳ vào Việt Nam năm 2024 đạt gần 544 triệu USD, tăng 64% so với năm 2023 (331,5 triệu USD). Mức tăng trưởng này cao hơn đáng kể so với tốc độ tăng trưởng chung của tổng nhập khẩu rau quả (23,7%), cho thấy nhu cầu tiêu thụ trái cây Mỹ tại Việt Nam đang tăng mạnh.

Thị phần của Hoa Kỳ trong tổng kim ngạch nhập khẩu rau quả cũng tăng từ 17% năm 2023 lên 22,42% năm 2024, phản ánh sự mở rộng đáng kể của các loại trái cây Mỹ tại thị trường Việt Nam.

Mức tăng trưởng mạnh mẽ này có thể đến từ sự cải thiện trong chính sách thương mại, thu nhập người tiêu dùng tăng, cũng như xu hướng chuộng trái cây nhập khẩu cao cấp hơn của người tiêu dùng Việt Nam. Nếu duy trì đà tăng này, Hoa Kỳ có thể tiếp tục mở rộng thị phần trong những năm tới, cạnh tranh trực tiếp với các nguồn cung lớn như Trung Quốc và Australia.

Cản trở lớn nhất là chi phí logistics

Ông Nguyên cho hay, kim ngạch xuất khẩu rau, củ, quả của Việt Nam sang Hoa Kỳ hiện vẫn còn khá khiêm tốn.

“Thách thức lớn nhất của rau, củ, quả Việt Nam xuất khẩu sang thị trường Hoa Kỳ chính là khoảng cách vận chuyển xa, chi phí logistics cao và thời gian kéo dài. Phần lớn hàng tươi đều phải vận chuyển bằng đường hàng không để đảm bảo chất lượng, chỉ có một số mặt hàng như dừa tươi, bưởi… có thể đi bằng đường biển”, ông Nguyên cho hay.

Ông Nguyên đưa ra ví dụ, hiện, giá thanh long Ecuador tại Hoa Kỳ gần 4 USD/pound (1 pound = 454g), trong khi thanh long ruột đỏ Việt Nam hay thanh long vàng Việt Nam có giá gần 8 USD/pound, nguyên nhân do chi phí vận chuyển bằng đường hàng không cao.

Bên cạnh điểm bất lợi, ông Nguyên cũng chỉ ra những thuận lợi đối với xuất khẩu rau, củ, quả Việt Nam sang thị trường Hoa Kỳ, bao gồm việc hai nước đã ký kết nhiều thỏa thuận mở cửa thị trường nông sản, tạo điều kiện thuận lợi cho hoạt động xuất khẩu.

Ngoài ra, Việt Nam sở hữu một số sản phẩm đặc trưng mà các nước khác không có hoặc chất lượng không bằng, như sầu riêng đông lạnh và thanh long. “Các nước Nam Mỹ cũng có thanh long, nhưng chất lượng không ngon bằng của Việt Nam”, ông Nguyên nhấn mạnh.

Hơn nữa, cộng đồng người Việt tại Hoa Kỳ với khoảng 2-3 triệu người cùng lượng du học sinh đông đảo là một lợi thế lớn. Họ có thói quen tiêu dùng các loại trái cây quen thuộc của Việt Nam như xoài cát Hòa Lộc, vú sữa, bưởi da xanh, thanh long…, góp phần thúc đẩy nhu cầu và mở rộng thị phần rau, củ, quả Việt Nam tại Hoa Kỳ.

Cần tăng cường năng lực chế biến sâu

Ông Nguyên chia sẻ, hiện tại, Hoa Kỳ chưa công bố chính sách thuế quan đối với rau, củ, quả Việt Nam. Tuy nhiên, có thể thấy rằng Hoa Kỳ chủ yếu quan tâm đến các mặt hàng có mức xuất siêu lớn, trong khi kim ngạch xuất khẩu rau, củ, quả của nước ta sang thị trường này vẫn còn hạn chế.

"Hơn nữa, Việt Nam vẫn đang nhập siêu trái cây từ Hoa Kỳ, do đó khả năng áp thuế lên rau, củ, quả của Việt Nam chưa cao", ông Nguyên nhận định.

Việc Tổng thống Hoa Kỳ Donald Trump áp thuế 25% đối với hàng nhập khẩu từ Canada và Mexico đã mở ra cơ hội cho nhiều quốc gia khác, bao gồm Việt Nam, mở rộng thị phần tại Hoa Kỳ. Tuy nhiên, riêng đối với rau, củ, quả, mức thuế 25% đối với Canada hay Mexico vẫn chưa đủ để giúp sản phẩm Việt Nam cạnh tranh về giá.

Trong bối cảnh hiện nay, rau, củ, quả tươi của Việt Nam gặp nhiều khó khăn trong cạnh tranh, ngoại trừ một số mặt hàng đặc thù như dừa tươi, sầu riêng, bưởi da xanh, chanh dây - những sản phẩm mà các nước Nam Mỹ không có. Trong khi đó, xoài chế biến và đông lạnh đang được thị trường Hoa Kỳ tiêu thụ khá mạnh và có thể vận chuyển bằng đường biển, giúp giảm đáng kể chi phí logistics.

Theo ông Đặng Phúc Nguyên, để nâng cao năng lực xuất khẩu, cần có chính sách hỗ trợ doanh nghiệp tập trung vào chế biến sâu, nâng cao giá trị gia tăng nhằm tạo lợi thế cạnh tranh và khắc phục rào cản logistics.