Durnovtsev lái chiếc máy bay thả quả bom hạt nhân mạnh nhất từ trước đến nay. Sức công phá của quả bom đạt tới 50 megaton, tương đương 500.000 tấn thuốc nổ TNT, gấp hơn 3.000 lần quả bom ném xuống Hiroshima (Nhật Bản).
Dạy cho “ai đó” một bài học
Andrei Sakharov, một trong những nhà vật lý tham gia thiết kế, chế tạo quả bom vua gọi đơn giản là “quả bom lớn”. Tổng Bí thư Đảng Cộng sản Liên Xô Nikita Khrushchev gọi quả bom là “mẹ của Kuzka”, liên quan đến một câu thành ngữ cổ của Nga có nghĩa là bạn chuẩn bị dạy cho ai đó một bài học đau đớn, khó quên.
Tình báo Mỹ CIA gọi vụ thử bom này là “Joe 111”. Nhưng tên thông dụng hơn cả, xuất phát từ niềm kiêu hãnh của người Nga đã được gắn cho quả bom: “Tsar Bomba” hay “bom Sa hoàng”.
Mô hình Tsar Bomba to như bom thật
“Tất cả những gì tôi có thể nói là cụm từ Tsar Bomba hoàn toàn không được biết tới cho đến khi kết thúc chiến tranh lạnh”, Alex Wellerstein, một nhà sử học ở Viện Công nghệ Stevens nói với tạp chí quân sự War Is Boring. “Trước đó nó chỉ được gọi đơn giản là quả bom 50 megaton”.
“Người Mỹ thường đề cập đến quả bom với ý chỉ rằng đó là ví dụ cho thấy cuộc chiến tranh lạnh điên khùng đến mức nào và người Nga điên khùng cỡ nào”, Wellerstein nói thêm. “Người Nga thì có vẻ tỏ ra tự hào với quả bom".
Trở lại chuyến bay lịch sử. Ngày 30/10/1961, Durnovtsev và phi hành đoàn cất cánh từ một sân bay ở bán đảo Kola, hướng tới khu thử hạt nhân của Liên Xô ở vùng vịnh Mityushikha, trên quần đảo Novaya Zemlya gần Bắc Băng Dương.
Các nhà khoa học Liên Xô đã cho sơn chiếc máy bay ném bom Tu-95 Bear và chiếc máy bay Tu-16 Badger làm nhiệm vụ hộ tống thành màu trắng, hy vọng hạn chế thiệt hại do xung nhiệt mà quả bom tạo ra đối với máy bay. Mà đó cũng chỉ là “hy vọng” lớp sơn trắng có tác dụng. Qủa bom được lắp đặt một dù để giảm tốc độ rơi, đủ thời gian để hai máy bay bay khỏi nơi thả bom khoảng 50km, giúp Durnovtsev và đồng đội có cơ hội sống sót.
Khi máy bay bay tới điểm đích và ở độ cao xác định trước là 14.000m, ông ra lệnh thả bom. Dù bật ra và thời gian tiếp đất của quả bom là 3 phút để khi cách mặt đất 4.000m sẽ phát nổ. Durnovtsev đẩy mạnh cần lái đến mức tối đa nhằm đưa máy bay bay đi với tốc độ cao nhất. Rồi quả bom phát nổ.
Cột lửa rộng gần 6km bốc lên ngang với chiếc oanh tạc cơ Tu-95. Sóng xung kích khiến nó mất độ cao gần 1.000m trước khi Durnovtsev kiểm soát được chiếc máy bay.
Vụ nổ khiến cửa sổ nhiều nhà cửa cách nơi thử nghiệm gần 900km vẫn bị phá tung. Những người chứng kiến nhìn thấy ánh chớp xuyên qua đám mây dày đặc phủ kín một vùng có đường kính gần 1.000km tính từ tâm chấn.
Nhiệt phát ra vẫn làm chảy hết sơn của hai chiếc máy bay Tu-95 và Tu-16. Nhưng quả bom này thực ra vẫn nhỏ hơn nhiều so với kế hoạch ban đầu của Liên Xô. Lúc đầu, các nhà thiết kế muốn quả bom có sức công phá 100 megaton. Họ sử dụng cơ chế nhiên liệu lithium khô ba giai đoạn, tương tự thiết bị nổ nhiệt hạch mà Mỹ thử nghiệm trong dự án Castle Bravo.
Bom “sạch”
Mối lo ngại về tàn dư phóng xạ khiến các nhà khoa học Liên Xô quyết định sử dụng một số vật liệu thay thế, khiến quả bom chỉ còn một nửa sức công phá. Điều thú vị là Tsar Bomba là một trong những quả bom hạt nhân “sạch sẽ” nhất từng được cho nổ bởi thiết kế của nó loại bỏ 97% tàn dư phóng xạ.
Máy bay ném bom chiến lược Tu-95 Bear
Nhưng ngay cả kích cỡ của quả bom cũng thuộc dạng “quái vật”. Nó dài 8m, đường kính 2,13m, nặng 30 tấn, to đến mức không xếp vừa khoang chứa bom của chiếc máy bay ném bom cỡ lớn Tu-95. Chính vì thế người ta nghi ngờ nó có thể trở thành vũ khí thực tiễn có trên máy bay ném bom Liên Xô. Bởi quãng đường giữa Liên Xô và đối thủ Mỹ, loại bỏ bớt khoang chứa nhiên liệu để mở rộng khoang mang bom cộng với sức nặng của Tsar Bomba, đồng nghĩa rằng một may bay ném bom Tu-95 Bear không có đủ nhiên liệu thực hiện nhiệm vụ tấn công ngay cả khi được tiếp dầu trên không.
Tuy nhiên, CIA đã điều tra xem liệu Liên Xô có kế hoạch đưa đầu đạn hạt nhân tương tự như trên quả bom vua lên các tên lửa đạo đạo liên lục địa siêu mạnh, có thể nhắm tới các thành phố của Mỹ hay không.
Với lợi thế về đồng minh trong NATO, Mỹ có thể đưa máy bay ném bom và các tên lửa đạn đạo tầm trung tới khá gần các mục tiêu Liên Xô ở Đông Âu.
Cho tới cuối những năm 1950 và đầu những năm 1960, Mỹ đã cho đặt các tên lửa đạn đạo tầm trung như hệ thống Thor ở Anh và Thổ Nhĩ Kỳ, hệ thống Honest Hohn và Matador ở Tây Đức.
Vũ khí hạt nhân của Liên Xô phải trải qua hành trình dài hơn và nguy cơ trượt mục tiêu cao hơn. Nhưng với một đầu đạn lắp trên tên lửa có sức công phá 100 megaton thì chỉ cần gần mục tiêu ở mức độ nào đó tương đối là đủ.
Ví dụ, hãy cân nhắc thiệt hại của TP Los Angeles mà một phiên bản của quả bom Tsar Bomba 100 megaton gây ra. Một ngày đẹp trời, một vụ nổ trên không ở độ cao hơn 4.000m sẽ tạo ra cột lửa rộng hơn 3km nóng hơn cả bề mặt mặt trời, biến toàn bộ bê tông và sắt thép của các tòa nhà chọc trời thành tro bụi. Trong phạm vi đường kính 8km, tất cả mọi người nếu không bị chết vì vụ nổ và sức nóng cũng sẽ chịu sóng bức xạ cấp độ cao đầy chết chóc. Trong bán kính 32km từ tâm chấn, sóng xung kích sẽ thổi bay mọi thứ ngay cả bê tông và các tòa nhà cốt thép.
Trong vòng 80km, bất cứ ai bị ánh chớp của quả bom tác động cũng bị bỏng cấp độ 3. Nói tóm lại, một đầu đạn Tsar Bomba có thể phá hủy hoàn toàn Los Angeles.
Sau khi thực thi thành công nhiệm vụ, thiếu tá Durnovtsev ngay lập tức được thăng quân hàm trung tá, anh hùng Liên Xô.
