Cuộc triển lãm đặc biệt: Nước mắt một thời

Bảo tàng Lịch sử Quốc gia Hà Nội (số 25 Tông Đản, Hà Nội) vừa khai mạc triển lãm mang tên "Cải cách ruộng đất 1946-1957" với mục đích "cung cấp thông tin đa chiều về một giai đoạn đặc biệt trong tiến trình lịch sử dân tộc". Đằng sau những hiện vật này là nụ cười và không ít những giọt nước mắt.

Có mặt tại triển lãm từ rất sớm, thế hệ thứ ba của những gia đình bị xét oan vào thành phần “tư sản cường hào gian ác” chọn gian trưng bày “Sai lầm và sửa chữa sai lầm” để nán lại thật lâu trước những tư liệu. Những sự thật được phơi bày làm thức dậy những nỗi đau tưởng đã ngủ yên.

Tái hiện những thành tựu

Trong đợt triển lãm này, Bảo tàng Lịch sử quốc gia giới thiệu đến công chúng gần 150 hiện vật, tư liệu gốc, ảnh tư liệu lịch sử về cải cách ruộng đất đang được lưu giữ tại Bảo tàng Lịch sử quốc gia và bảo tàng ở các tỉnh Hưng Yên, Thái Nguyên, Nam Định, Thái Bình.

150 hiện vật không phải là con số lớn đối với 11 năm cải cách ruộng đất tại các vùng nông thôn Bắc bộ. Nhưng đây là những tư liệu vô giá bởi việc tìm kiếm hết sức khó khăn do sức tàn phá của thời gian.

TS. Nguyễn Văn Cường, Giám đốc Bảo tàng Lịch sử quốc gia, giải thích những thắc mắc về số lượng hiện vật: “Thật ra tài liệu, tư liệu còn nhiều lắm, triển lãm mới chỉ giới thiệu một phần. Trong đó chúng tôi giới thiệu thành tựu là chính, còn sửa sai thì triển lãm chỉ tiếp cận một phần. Những tài liệu, hiện vật liên quan đến việc đó không thể nào đưa ra hết và cho phép công chúng tiếp cận được”.

Các hiện vật được tổ chức theo hai phần chính: Nông thôn Việt Nam trước cải cách ruộng đất và Cải cách ruộng đất 1946-1957.

Với cách sắp xếp hai bên đối lập nhau, triển lãm đã tái hiện lại cuộc sống xa hoa, sang trọng của các địa chủ đối lập với cuộc sống nghèo đói, khổ sở cùng cực của nông dân ta trong thời kỳ trước cải cách ruộng đất.

Bên cạnh đó, một phần của cuộc trưng bày nêu rõ các chủ trương của Đảng, Chính phủ về cải cách ruộng đất thông qua trưng bày nhiều ảnh tư liệu về các hội nghị của Ban Chấp hành Trung ương Đảng, Hội đồng Chính phủ.

Ông Lê Như Tiến, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa, Giáo dục, Thanh niên, Thiếu niên và Nhi đồng của Quốc hội, tâm sự với tư cách là một nhân chứng: “Sau hơn nửa thế kỷ của cuộc cải cách ruộng đất, chúng ta đủ tư liệu và thời gian để có cái nhìn toàn diện, đánh giá khách quan về giai đoạn lịch sử này.

Phải khẳng định cải cách ruộng đất là một chủ trương đúng đắn của Đảng và Chính phủ. Sau khi nước nhà độc lập, tất yếu phải thực hiện cải cách ruộng đất để chia đất cho dân nghèo, nhất là với tầng lớp bần cố nông vốn dĩ trong tay không có chút đất nào canh tác, SX”.

Bữa ăn của một gia đình bần cố nông sau đợt cải cách ruộng đất năm 1946

Nỗi đau người ở lại

Không chỉ là nụ cười mà phía sau những hình ảnh, tư liệu còn chứa đựng cả những giọt nước mắt.

Ông Đình Na, cựu phóng viên của Thông tấn xã Việt Nam nghẹn ngào kể lại: “Tôi là người ở làng Kim Liên cũ (nay là phường Phương Liên, quận Đống Đa, Hà Nội). Khi đó đình làng Kim Liên là nơi đấu tố địa chủ. Gia đình tôi là một chủ thể liên quan đến cuộc đấu tố.

Lúc 9 tuổi, tôi đã là một “tội phạm” trong mắt những người đi đấu tố. Hình ảnh về một ngày trời nắng như đổ lửa, đứa trẻ mới 9 tuổi đầu như tôi bị bêu ra giữa sân đình cùng với những lời chửi rủa.

Để rồi sau này, ông bà tôi khi ra đường có gặp thằng bé con chăn trâu cũng phải khoanh tay lại mà chào “ông”. Kí ức ấy đã khiến tôi có một “tuổi thơ dữ dội”. Đến bây giờ, mỗi khi nhắc đến hai từ “đấu tố”, tôi không khỏi rùng mình”.

Ông Đình Na cho biết, bà nội ông vốn là người nuôi cán bộ cách mạng hoạt động ở khu vực ngoại thành. Nhưng không may, lại có chút đất đai, nên nghiễm nhiên trở thành “địa chủ”. Trong lúc những người nông dân khác nô nức đi nhận ruộng, đi nhận nhà thì gia đình ông đã bị tước hết tài sản. Chưa kịp vui niềm vui của sự tự do, gia đình ông lại đối mặt với án tử treo lơ lửng trên đầu.

Một nhân chứng sống nữa của Cuộc cải cách ruộng đất là ông Nguyễn Thủy Chung - cháu nội cụ Nguyễn Thị Năm (tức Cát Hanh Long), người đầu tiên bị xếp vào thành phần “địa chủ cường hào gian ác” chia sẻ: “Phần nội dung về “Sai lầm và sửa chữa sai lầm” quá khiêm tốn. Những tư liệu được đưa ra cho công chúng xem vẫn không khác gì cách nhìn rụt rè về cải cách ruộng đất từ... 50 năm trước”.

Cụ Nguyễn Thị Năm vốn là chủ hiệu buôn Cát Hanh Long lừng lẫy đất Hải Phòng, từng là người đóng góp tiêu biểu cho “Tuần lễ vàng” đầu tiên của đất Cảng với hơn 100 lượng vàng. Sau năm 1945, cụ Năm tản cư theo cách mạng lên chiến khu, tiếp tục gây dựng sự nghiệp và giúp đỡ cách mạng. Nhưng khi thực hiện thí điểm đấu tố cải cách ruộng đất, cụ lại bị xử bắn với tội danh “tư sản địa chủ cường hào gian ác”.

Và mãi đến năm 1987, UBND tỉnh Bắc Thái cũ (nay là tỉnh Thái Nguyên) đã ra quyết định sửa lại thành phần cho cụ. Tuy nhiên, “mất người mới là cái mất đau đớn và hiện hữu rõ nhất với gia đình tôi”, ông Chung nói trong nước mắt.

“Có thể những phần trưng bày này sẽ không thỏa mãn được hết mong muốn của người dân. Thế nhưng cuộc cách mạng có thắng lợi thì bao giờ cũng có những tổn thất. Mà những tổn thất đó thì không thể đi sâu và đưa vào trong một phạm vi triển lãm nhỏ như thế này. Thôi thì cũng phải nói với họ rằng sự hi sinh của họ mang lại nhiều điều tích cực cho đất nước thời kỳ đó”, TS. Nguyễn Văn Cường phân bua.