Máy bay Ryanair có quyền từ chối khi bị ép hạ cánh xuống Belarus?

Belarus đã điều động máy bay chiến đấu áp sát buộc chuyến bay FR4978 đang trong hành trình Athens (Hy Lạp) đi Vilnius (Litva) phải hạ cánh với lý do có đe dọa đánh bom. Tại sân bay ở Minsk, bom không tìm thấy, máy bay của Ryanair tiếp tục hành trình, nhưng một số người ở lại, trong đó có nhà báo đối lập Roman Protasevich, 26 tuổi. Người này bị bắt và khi xuất hiện trong một video clip phát đi cuối ngày thứ Hai 24/5 đã thú nhận những tội danh bị nhà nước Belarus cáo buộc.

Vụ việc đã dẫn đến sự phản đối mạnh mẽ từ các quốc gia châu Âu. Phản ứng với hành động “cướp máy bay” như được truyền thông dẫn lời, các nhà lãnh đạo Liên minh Châu Âu (EU) hôm 25/5 đã quyết định cấm các hãng hàng không Belarus bay trên bầu trời châu Âu. Tại một cuộc họp ở Brussels, lãnh đạo 27 quốc gia thành viên cũng yêu cầu các hãng hàng không EU không bay qua không phận Belarus. EU cũng sẽ tiếp tục xem xét thêm các biện pháp trừng phạt kinh tế khác nhằm vào nước này.

Theo lời hành khách trên chuyến bay FR4978 kể lại, họ đã trải qua những phút hoảng loạn vì máy bay bị đổi lộ trình bất thường, bị dọa đánh bom rồi có người bị bắt.

Singapore Airlines là hãng hàng không châu Á đầu tiên lên tiếng về việc sẽ thay đổi đường bay. “Chúng tôi tạm thời điều chỉnh các chuyến bay đi châu Âu để tránh không phận Belarus. Chúng tôi sẽ tiếp tục theo dõi chặt chẽ tình hình. Sự an toàn của khách hàng và nhân viên là ưu tiên hàng đầu của chúng tôi”, phát ngôn viên  Singapore Airlines thông báo hôm 25/5.

Theo quy định trong ngành hàng không thế giới, khi một máy bay đang hoạt động trên không, máy bay đó sẽ có quốc tịch của quốc gia nó được đăng ký. Trong trường hợp này, máy bay Ryanair đăng ký quốc tịch Ba Lan thuộc Ryanair Sun là chi nhánh của hãng hàng không Ailen. Do vậy, khi đang bay trên không, chiếc may bay là chủ quyền của Ba Lan bất chấp nó đang ở vị trí nào, thuộc không phận quốc gia nào.

“Hành động can thiệp vào chiếc máy bay đang trên không trung là vụ việc ngoại giao liên quan đến quốc gia máy bay đăng ký”, một quan chức ngành hàng không giấu tên nói với BBC.

Luật pháp quốc tế cho phép máy bay bay qua không phận các quốc gia mà không cần hạ cánh được quy chiếu trong “Quyền tự do hàng không tiên quyết”. Chính vì vậy, Michael O'Leary - Chủ tịch Ryanair gọi đó là vụ “cướp máy bay do nhà nước bảo trợ”.

Tuy nhiên, Belarus không ký Hiệp định Dịch vụ vận chuyển hàng không quốc tế nên về mặt nguyên tắc nước này không phải thực hiện các quy tắc có trong Hiệp định này.

Thực tế, việc huy động máy bay quân sự can thiệp vào một chuyến bay dân sự chỉ xảy ra vì lý do an ninh, đơn cử như không tặc, trạm không lưu mất liên lạc với phi công...  Trong trường hợp này, máy bay quân sự sẽ hình thành đội hình bay ngang hoặc bay sau máy bay dân sự. Nếu chỉ có một máy bay quân sự, chiếc này sẽ bay bên trái máy bay dân sự vì vị trí của phi công dân sự chính là ghế bên trái. Nếu có thêm chiếc thứ hai thì máy bay này sẽ bay bên phải nhưng thường là phía sau.

Có nhiều mã tín hiệu liên lạc trong trường hợp mất tín hiệu radio. Phổ biến nhất là nếu trong đêm, máy bay can thiệp sẽ nháy đèn, còn ban ngày là vẫy cánh để máy bay dân sự bay theo hướng chỉ dẫn.

“Nếu máy bay quân sự tiếp cận và ra lệnh cho anh, điều duy nhất anh được làm là tuân lệnh, giống như đi trên đường mà gặp cảnh sát giao thông”, một phi công chia sẻ với BBC.

“Phi công sẽ rất lo lắng. Họ không tài nào biết lý do và điều gì đang xảy ra (tại thời điểm bị máy bay quân sự can thiệp). Họ không biết sẽ bị dẫn đi đâu, hạ cánh xuống đâu, điều kiện thời tiết thế nào, nhất là lộ trình khi đó chưa bay lần nào”, một phi công giấu tên làn việc cho một hãng hàng không Anh thổ lộ về tâm lý người trong nghề. Các hãng hàng không Anh hiện cũng đã nhận chỉ thị tạm lánh đường bay qua không phận Belarus.