Làm nông kiểu nhàn hạ
Xã Liên Hà, huyện Đông Anh, TP Hà Nội có khoảng hơn 1.000 cơ sở, hộ gia đình chuyên sản xuất đồ mộc, bình quân mỗi tháng cung cấp cho thị trường hàng chục nghìn sản phẩm cả cao cấp lẫn bình dân, tạo thu nhập từ 10-15 triệu đồng/người/tháng. Theo như logic ở nhiều địa phương, một khi ngành nghề phát triển, kinh tế có của ăn, của để thì người dân thường bỏ ruộng hoang. Nhưng ở đây lại không thế, nông dân vẫn bám ruộng không rời một tấc và còn tạo ra những sản phẩm nông sản nức tiếng gần xa như bánh chưng Lỗ Khê, rượu nếp cái hoa vàng. Tất cả là nhờ vào mạ khay, máy cấy.
Nhìn cánh đồng lúa cấy giống TBR225 có gen kháng bạc lá sai trĩu hạt, những người nông dân hồ hởi dự thi đoán năng suất với ThaiBinh Seed rồi đoạt giải, rồi cười vui, tôi trở về văn phòng của ông Lê Văn Tị - Chủ tịch Hội đồng Quản trị HTX Dịch vụ Nông nghiệp và Kinh doanh Tổng hợp xã Liên Hà để hỏi chuyện, Ông cho tôi hay: Vụ mùa năm 2014 đơn vị mới đưa mạ khay máy cấy vào địa bàn. Trước đó huyện Đông Anh tổ chức đoàn lãnh đạo các HTX đi thăm mô hình mạ khay, cấy máy ở xã Đại Thắng, huyện Phú Xuyên, nơi làm tiên phong của TP Hà Nội; về HTX lại tổ chức cho cán bộ của mình đi xuống đó một lần nữa để học tập cho thật kỹ rồi về mới triển khai.
Máy cấy xuống đồng ở ngoại thành Hà Nội. Ảnh: NNVN.
Có những lý do mà ông Tị tin chắc rằng là mạ khay, máy cấy sẽ thành công ở quê mình bởi: Diện tích đất nông nghiệp của xã Liên Hà rộng tới 520ha, có nghề mộc phát triển nên thu hút hết thanh niên, trung niên, làm ruộng chỉ còn người già và phụ nữ; Khi làm mạ khay, cấy máy sẽ giúp chủ động về sản xuất mạ, không phụ thuộc vào thời tiết, tăng hiệu quả kinh tế.
Tuy nhiên khi làm HTX cũng phải đối mặt với không ít khó khăn: Ban đầu đất làm giá thể do đơn vị cấp máy hỗ trợ, nhưng vụ sau phải tự tìm nguồn để làm. Khi nhận cấy nếp cái hoa vàng, dảnh yếu, mạ phát triển nhanh, chỉ sau 1 đêm qua một trận mưa cây đã cao thêm 5 - 6cm nên rất khó đưa vào máy, đã thế cấy đến đâu đổ đến đấy, phải cắt bớt lá đi. Bà con trông thấy vậy xì xào vì xót của. Cũng may là đến lúc thu hoạch vẫn cho năng suất cao nhưng từ đó HTX rút ra kinh nghiệm, không dám cấy lúa nếp nữa mà chỉ còn nhận cấy lúa tẻ.
Vụ mùa có những năm nhiệt độ ngoài trời 40-42oC, làm mạ rất khó, dưới bóng cây to che thì còn đỡ, chứ không phải làm lưới đen che bên trên để cắt bớt nắng, đắp các bờ bao bằng bùn rồi bơm nước vào để ngâm bên dưới cho mát. Vụ xuân 20 ngày, vụ mùa 12 ngày làm mạ, chúng tôi phải nhờ sân của UBND xã, sân bóng đá thôn để làm nơi rải khay, dựng lán để đất dự trữ làm giá thể, nơi ngâm ủ, hè đòi hỏi phải thoáng mát, đông đòi hỏi phải kín gió, ấm. Cũng may UBND xã tạo điều kiện hết sức cho sản xuất, được 8.000m2 và thôn cho mượn sân bóng đá rộng 4.000m2. Ở bên dưới HTX có 2 tổ cơ giới hóa cũng tham gia vào việc rải khay mạ, được thêm 4.000m2 mặt bằng nữa mới gọi là tạm đủ.
Mô hình mạ khay máy cấy ở xã Liên Hà, huyện Đông Anh. Ảnh: NNVN.
Trong thời gian làm mạ khay ấy, cán bộ HTX trưa ăn cơm ngay ở trụ sở, tối 8 - 9 giờ mới được về nhà để đôn đốc việc tưới, kiểm tra tình hình sinh trưởng ra sao. Vụ mùa năm 2016 thời tiết khắc nghiệt, mạ chết phải làm lại, lúa chết phải cấy lại, người mệt mà chẳng lãi được đồng nào còn lỗ nên sinh ra chán nản, ông Chủ tịch HTX phải động viên mãi mới vực được tinh thần của anh em. Còn những vụ khác, thuận lợi hơn, HTX cũng được lãi khoảng hơn 100 triệu.
Hiện khoảng 55 - 60% diện tích lúa ở xã Liên Hà là được cấy bằng mạ khay, máy cấy và nông dân càng ngày càng ưa chuộng nó bởi: “công chổng mông” đi cấy bằng tay mỗi lúc một đắt, trung bình 350.000 - 400.000 đồng/sào trong khi đó cấy máy chỉ 320.000 đồng/sào, lại kèm theo cả giống, gia đình không phải lo chăm sóc đám mạ nữa. Hơn thế, cấy máy giảm công phòng trừ sâu bệnh do cấy thưa hơn, cây lúa phát triển thông thoáng hơn, đồng ruộng ít sâu hơn, năng suất thêm được cỡ 30 kg thóc/sào.
HTX của ông Tị có 7 thành viên, mỗi người đóng 100 triệu để cùng chung lưng, đấu cật nhưng vốn thế vẫn là chưa đủ. Do diện tích cấy lúa quá lớn nên 2 máy cấy dạng người ngồi lái của đơn vị vẫn là thiếu, đến thời vụ HTX phải huy động thêm 2 máy của Công ty TNHH Đầu tư Quốc tế Chính Đạt và của một HTX khác nữa vào theo dạng liên kết. Khi cấy xong ở địa bàn mình, máy của HTX lại được mượn đi cấy ở nơi khác cũng theo cách tương tự.
Niềm vui của nông dân Liên Hà. Ảnh: NNVN.
Khắc phục tình trạng ruộng hoang
Thành phố Hà Nội có diện tích gieo trồng lúa hàng năm khoảng 160.000ha, là một trong những tỉnh thành có diện tích đất trồng lúa lớn ở miền Bắc. Những năm gần đây nhờ áp dụng các tiến bộ khoa học kỹ thuật về giống: đưa các giống lúa mới vừa có năng suất cao, chất lượng ngon vừa thích ứng với biến đổi khí hậu vào sản xuất; Cùng với áp dụng đồng bộ các biện pháp kỹ thuật trong canh tác, đưa cơ giới hóa đồng bộ trong sản xuất lúa, đã hình thành nhiều vùng sản xuất lúa hàng hóa chất lượng, quy mô tập trung, góp phần nâng cao hiệu quả trong sản xuất lúa, nâng cao đời sống cho người nông dân và đảm bảo an ninh lương thực, là cơ sở vững chắc thúc đẩy quá trình phát triển kinh tế - xã hội trên địa bàn Thành phố.
Tuy nhiên, áp dụng cơ giới hóa trong sản xuất lúa của Hà Nội hiện nay mới tập trung chủ yếu khâu làm đất, chiếm gần 100% diện tích và khâu thu hoạch chiếm trên 85% diện tích; khâu gieo, cấy tỷ lệ áp dụng cơ giới hóa vẫn còn thấp, mới đạt trên dưới 3% diện tích. Trong khi lực lượng lao động chính trong nông nghiệp đang chuyển dịch mạnh mẽ sang các ngành nghề khác như công nghiệp, tiểu thủ công nghiệp, dịch vụ, nên vào thời vụ gieo cấy lúa thường thiếu hụt lực lượng lao động, giá thuê nhân công cao, gấp 1,5 - 2 lần so với lúc nông nhàn. Vì vậy, hiệu quả trong sản xuất lúa vẫn còn thấp, nhiều nơi nông dân không mặn mà với nghề trồng lúa, bỏ ruộng hoang để đi làm việc khác đem lại thu nhập cao hơn.
Cán bộ ThaiBinh seed cùng kiểm tra lúa với các lãnh đạo đơn vị chuyên môn nông nghiệp. Ảnh: NNVN.
Để khắc phục tình trạng trên, Thành phố đang tập trung hỗ trợ, khuyến khích phát triển áp dụng cơ giới hóa đồng bộ trong sản xuất lúa, trong đó ưu tiên cơ giới hóa khâu gieo, cấy. Cùng với việc hỗ trợ đưa các giống lúa mới có năng suất cao, chất lượng ngon, thích ứng với biến đổi khí hậu vào sản xuất, nâng cao tỷ lệ lúa chất lượng cao, đáp ứng thị hiếu người tiêu dùng thủ đô và hướng tới xuất khẩu, nâng cao hiệu quả trong sản xuất lúa.
Từ năm 2019 đến năm 2021, Trung tâm Khuyến nông Hà Nội đã hỗ trợ xây dựng 22 điểm mô hình sản xuất mạ khay để mở rộng diện tích lúa cấy bằng máy đạt 1.570 ha/2 vụ. Năm 2022, đơn vị lại tiếp tục các mô hình ứng dụng mạ khay, cấy máy quy mô tập trung (trên 10 ha/1 điểm mô hình trở lên) tại 7 xã của 4 huyện Hoài Đức, Quốc Oai, Thạch Thất, Đông Anh với quy mô 270ha, trong đó: vụ xuân 140ha, vụ mùa 130ha với các giống lúa mới như TBR225 có gen kháng bạc lá, BC15 có gen kháng đạo ôn, Bắc thơm số 7 có gen bạc lá và Nếp 97…Và mô hình ở xã Liên Hà huyện Đông Anh đã chứng minh là trên cùng giống lúa TBR225 có gen kháng bạc lá, song giữa cấy máy và cấy tay có sự khác biệt rõ ràng: cấy máy cây cao hơn, nhiều bông hơn, bông lúa to, dài hơn, tỷ lệ hạt chắc cao hơn và cho năng suất cao hơn so với cấy tay 8,5 tạ/ ha (30,6 kg/ sào).
