Trồng keo thế nào để hài hòa sinh kế và bảo tồn đa dạng sinh học?

Đó là ý kiến của TS. Đặng Trung Phước, Chủ tịch Hội Bảo tồn Sinh vật đa dạng thế giới tại tọa đàm “Phục hồi và bảo vệ tài nguyên sinh vật đa dạng và hệ sinh thái rừng bản địa của Việt Nam” do Thường trực Uỷ ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường tổ chức ngày 13/3 tại Hà Nội.

Trồng keo, lợi hay hại?

Việt Nam đã có hơn 40 năm trồng và phát triển cây keo. Cây keo đã đem lại sinh kế và lợi ích về kinh tế có các hộ gia đình Việt Nam.

Theo thống kê năm 2024, tổng diện tích rừng trồng keo hiện nay ở Việt Nam là hơn 1 triệu ha (chiếm hơn 30% tổng diện tích rừng trồng toàn quốc). Cây keo nguồn nguyên liệu chính cho các ngành công nghiệp sản xuất giấy và bột giấy, ván nhân tạo, dăm gỗ và sản xuất đồ gỗ phục vụ xuất khẩu.

Keo là một trong những loài cây lấy gỗ được trồng nhiều tại Việt Nam nhờ sinh trưởng nhanh, thường đạt khoảng 90m3 gỗ tròn sau 6 năm. Nếu người dân không khai thác gỗ non mà để lại chăm sóc thêm 5 - 6 năm nữa, trở thành rừng gỗ lớn mới khai thác, khi đó trữ lượng gỗ sẽ tăng gấp đôi, giá bán cũng cao gấp 2 - 3 lần.

Keo là loại cây khá điển hình trong trồng rừng hiện nay, theo tính toán của ngành lâm nghiệp, người trồng rừng gỗ nhỏ phải 2 lần đầu tư, với chi phí trung bình khoảng 60 triệu đồng/ha, thì rừng gỗ lớn chỉ cần đầu tư 1 lần, với tổng chi phí trung bình khoảng 40 triệu đồng/ha, chu kỳ trồng rừng gỗ lớn tuy gấp đôi, nhưng hiệu quả kinh tế lại cao gấp 2 - 3 lần rừng gỗ nhỏ.

Tuy nhiên, theo TS. Đặng Trung Phước, Chủ tịch Hội Bảo tồn Sinh vật đa dạng thế giới, cây keo là một loài ngoại lai chứ không phải loài bản địa. Do đó, bên cạnh lợi ích về kinh tế, việc trồng và khai thác keo lại đang gây ra nhiều tác động tiêu cực khác như ô nhiễm môi trường, sạt lở đất và ảnh hưởng tới hệ sinh thái rừng bản địa…

Ông Tạ Đình Thi, Phó Chủ nhiệm Uỷ ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường của Quốc hội cho biết:  Trong phát triển kinh tế - xã hội, chúng ta cần hướng đến sự phát triển cân bằng giữa kinh tế và bảo vệ môi trường. Trong đó, rừng keo là một phần quan trọng của ngành lâm nghiệp.

Để hướng tới sự phát triển theo hướng bền vững và thân thiện hơn với môi trường, song song với bảo tồn đa dạng sinh học, chúng ta cần có lăng kính khác xem xem toàn diện những tác động mà cây keo mang lại.  Do đó, cần tìm giải pháp, định hướng để cân bằng phát triển kinh tế - xã hội và bảo tồn đa dạng sinh học.

Thay thế cây keo bằng cây tre?

Vấn đề đặt ra hiện nay là làm sao để giữ được cho người dân sinh kế nhưng vẫn có sự thay đổi hướng tới tăng trưởng bền vững. Tại toạ đàm TS. Đặng Trung Phước đề xuất cần hướng tới thay đổi cây keo nhưng không làm ảnh hưởng tới người dân sống dựa vào cây keo.

Trong đó, ông đề xuất người dân thay vì chỉ chọn trồng keo, chúng ta có thể lựa chọn trồng cây bản địa khác có giá trị kinh tế cao. Theo gợi ý của TS. Đặng Trung Phước, tre có thể là một lựa chọn phù hợp. 

TS. Đặng Trung Phước chỉ ra tre có tác đụng giảm thiểu tác động từ biến đổi khí hậu, với khả năng hấp thụ CO2 tốt hơn nhiều loại cây rừng khác. Bên cạnh đó, tre là nguồn tài nguyên có khả năng tự tái tạo nhanh chóng, có thể ứng dụng trong phát triển kinh tế xã hội, làm nguồn thức ăn, sinh nhiên liệu, dăm gỗ, bàn ghế…

Còn đối với cây keo, các ý kiến cho rằng, để đảm bảo phát triển bền vững, nên quản lý khu vực trồng cây keo, tuân thủ tiêu chuẩn quản lý rừng bền vững, áp dụng biện pháp trồng, chăm sóc rừng, bảo vệ đa dạng sinh học để cân bằng kinh tế và môi trường.

Ông Tạ Đình Thi cho rằng, đề xuất trồng tre thay thế cây keo là một gợi ý. Để triển khai, cần có thêm các dữ liệu khoa học, số liệu cụ thể để tăng sức thuyết phục trong việc đánh giá mặt lơi, hại của cây keo và cây tre. Đồng thời, cần đánh giá rõ hơn về tác động kinh tế của đề xuất để đảm báo tinh cân bằng giữa bảo vệ môi trường phát triển kinh tế.

Theo ông Tạ Đình Thi, Việt Nam cần có quy hoạch vùng trồng cây và chỉ trồng keo ở những khu vực không có giá trị bảo tồn đa dạng sinh học và phục hồi đất, có thể kết hợp keo với các cây bản địa và tre để tái tạo hệ sinh thái rừng.

Xây dựng hành lang sinh thái Trường Sơn

Từ việc cân nhắc phát triển cây keo – cây ngoại lai, cũng như đề xuất thay thế trồng cây tre – cây bản địa, các nhà khoa học tại tọa đàm đã thảo luận về giải pháp nhằm phục hồi và bảo vệ tài nguyên sinh vật đa dạng và hệ sinh thái rừng bản địa của Việt Nam.

TS. Đặng Trung Phước đề xuất, cần có quy hoạch hệ thống trồng rừng bản địa và khai thác rừng bền vững. Trong đó bao gồm vùng rừng dành cho Tổ quốc và phân định vùng rừng được khai thác và bảo vệ.

Ông Phước cũng đề xuất xây dựng hành lang sinh thái Trường Sơn. Công trình này sẽ giúp khôi phục rừng bản địa, với quy hoạch cẩn thận, hệ sinh thái rừng trong vùng bảo vệ trên các đỉnh đồi núi có khả năng kết nối thành một hành lang sinh thái nối liền các hệ sinh thái quan trọng, như các Vườn quốc gia Bạch Mã – A Lưới – Phong Nha Kẻ Bàng – Cúc Phương – Hoàng Liên Sơn – Ram Đảo.

“Hành lang sinh thái sẽ tái tạo, củng cố và tăng cường nguồn gen của sinh vật đa dạng và hệ sinh thái Việt Nam. Hành lang sinh thái Trường Sơn khi được triển khai sẽ là một niềm tự hào của Việt Nam”, TS. Đặng Trung Phước nhấn mạnh.