Xuyên suốt Hội thảo Tham vấn chính sách về nông nghiệp, nông dân, nông thôn diễn ra ngày 22/2, các bài tham luận, các ý kiến, quan điểm đã gợi mở ra rất nhiều vấn đề để có thể cho ra đời một Nghị quyết mới trong lĩnh vực nông nghiệp - nông dân - nông thôn, thay thế Nghị quyết số 26-NQ/TW.
Để nền nông nghiệp Việt Nam có thể tiếp tục phát triển bền vững trong tương lai, sự ra đời của những chính sách, thể chế trong nông nghiệp là vô cùng cấp thiết. Ảnh: Phạm Hiếu.
Yêu cầu cấp thiết
Phát huy lợi thế tự nhiên, trong hơn 30 năm đổi mới, nền nông nghiệp Việt Nam luôn duy trì ở mức tăng trưởng trung bình khoảng 3,5%/năm, cao ở khu vực châu Á nói chung và khu vực Đông Nam Á nói riêng. Tuy nhiên, từ năm 2020 đến nay, ngành nông nghiệp đã phải đối mặt với nhiều khó khăn.
Chuỗi số liệu tăng trưởng GDP, tỷ lệ tăng sản phẩm nông nghiệp và kim ngạch xuất khẩu nông sản từ những năm đầu đổi mới đến nay cho thấy, nông nghiệp đã trở thành “bệ đỡ” của nền kinh tế trước biến động khó lường của kinh tế toàn cầu. Tuy nhiên, nhiều ngành hàng nông sản của Việt Nam hiện vẫn còn dựa vào lao động giản đơn; quy mô sản xuất nhỏ với lợi thế so sánh thấp; xuất khẩu ở dạng thô, giá trị gia tăng thấp và lợi ích thu được không cao.
Bên cạnh đó, Việt Nam có vị trí địa lý nằm trong khu vực chịu tác động lớn của thiên tai, dịch bệnh, biến đổi khí hậu và nước biển dâng; phát triển sản xuất nông nghiệp hàm chứa nhiều yếu tố thiếu bền vững… Tình trạng mưa đá ở phía Bắc; hạn hán, xâm nhập mặn diễn ra phổ biến ở các tỉnh ĐBSCL; khô hạn gay gắt ở các tỉnh Tây Nguyên… đã tác động tiêu cực tới năng suất, sản lượng một số ngành hàng nông sản chủ lực của Việt Nam như lúa gạo, trái cây, cà phê, hồ tiêu, cao su…
Theo TS Nguyễn Anh Trụ, Khoa Kế toán và Quản trị kinh doanh (Học viện Nông nghiệp Việt Nam), để nền nông nghiệp nước nhà có thể tiếp tục phát triển bền vững trong tương lai, sự ra đời của những chính sách, thể chế trong nông nghiệp là vô cùng cấp thiết.
Cụ thể, cần phải có những chính sách hỗ trợ quy hoạch và quản lý sử dụng đất nông nghiệp để bảo vệ nông dân; ứng dụng khoa học công nghệ cao trong nông nghiệp, phát triển ngành công nghiệp chế biến nông sản; thu hút đầu tư nước ngoài (FDI) vào phát triển nông nghiệp; chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp theo hướng bền vững; nâng cao năng suất, chất lượng và hiệu quả sản xuất nông nghiệp theo hướng bền vững; tăng trưởng nông nghiệp toàn diện gắn với bảo đảm công bằng xã hội, xóa đói giảm nghèo, nâng cao đời sống nhân dân; tăng trưởng nông nghiệp gắn với bảo vệ môi trường bền vững; nâng cao trình độ chuyên môn và sự hiểu biết thị trường cho người lao động.
Nông nghiệp Việt Nam đang phải đối mặt với nhiều thách thức trên cả 3 phương diện kinh tế, xã hội và môi trường. Nếu không có những giải pháp ngăn chặn, nguy cơ đe dọa đến sự phát triển bền vững của ngành nông nghiệp là rất lớn, qua đó làm mất cân bằng hệ sinh thái, ảnh hưởng đến các thế hệ tương lai và lại đẩy người nông dân về cuộc sống đói nghèo.
Rất thiếu những chính sách phát triển kinh tế nông nghiệp
Theo Thứ trưởng Bộ NN-PTNT Trần Thanh Nam, việc tiếp tục thực hiện tái cơ cấu ngành nông nghiệp theo hướng nâng cao giá trị gia tăng và phát triển bền vững là một bước đi đúng.
Thứ trưởng cho rằng, từ trước đến nay, những chính sách trong nông nghiệp chủ yếu là về nghiên cứu chuyển giao khoa học công nghệ cho nông nghiệp và cả chính sách về giống. Tuy nhiên chính sách xoay quanh việc hỗ trợ trực tiếp cho công tác sản xuất nông nghiệp và chính sách hỗ trợ phát triển kinh tế nông nghiệp còn thiếu rất nhiều và rất cần được nghiên cứu thêm.
Thứ trưởng Trần Thanh Nam cho rằng các chính sách xoay quanh việc hỗ trợ trực tiếp cho công tác sản xuất nông nghiệp và chính sách hỗ trợ phát triển kinh tế nông nghiệp còn thiếu rất nhiều và rất cần được nghiên cứu thêm. Ảnh: Phạm Hiếu.
“Ví dụ, ngay khi xác định được các loài cây trồng chủ lực như lúa, chúng ta đã cơ cấu, xây dựng 1 triệu ha diện tích trồng lúa phục vụ xuất khẩu. Thế nhưng các chính sách hỗ trợ cho 1 triệu ha trồng lúa này còn rất mờ nhạt. Tương tự là vấn đề chính sách cho cây rau quả cũng như vấn đề chính sách hỗ trợ HTX trực tiếp sản xuất giống. Rất nhiều chính sách cần phải tập trung để hỗ trợ trực tiếp cho sản xuất nông nghiệp và thúc đẩy thương mại cho nông nghiệp”, Thứ trưởng Trần Thanh Nam nêu thực trạng.
Theo lãnh đạo Bộ NN-PTNT, hiện nay ngành nông nghiệp đang tồn tại 2 vấn đề cần được đặc biệt quan tâm. Thứ nhất là việc tổ chức lại sản xuất theo chuỗi giá trị ngành hàng nông sản. Đây là vấn đề cần tiếp tục được tổng kết, đẩy mạnh và có những chính sách khuyến khích, hỗ trợ liên kết.
Vấn đề thứ hai, để có thể đảm bảo liên kết ngành hàng, điểm mấu chốt là xây dựng được các vùng nguyên liệu. Thực tế hiện nay cho thấy, số lượng các nhà máy chế biến rất nhiều, có thể hoạt động liên tục thế nhưng lại thiếu hụt nguồn nguyên liệu.
“Vấn đề đặt ra là phải xây dựng được các vùng nguyên liệu quy mô lớn, đạt tiêu chuẩn, chất lượng và năng suất. Tôi đồng ý với các ý kiến đã được nêu ra: Cần phải nghiên cứu để cho ra đời những chính sách mở rộng sản xuất và chuyển nhượng quyền sử dụng đất nông nghiệp. Qua đó có thể hoàn thiện và xây dựng những cách đồng lớn, những vùng nguyên liệu lớn”, Thứ trưởng Trần Thanh Nam đưa ra quan điểm.
Qua thực tiễn chỉ đạo triển khai Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới, Thứ trưởng Trần Thanh Nam cho biết thêm, hiện nay có nhiều vấn đề tại khu vực nông thôn đang được đặt ra.
Cụ thể đó là việc quản lý sản xuất nông nghiệp đối với cấp xã, cấp huyện. Trên thực tế, đó là hàng ngàn hecta sản xuất lúa, hàng ngàn hecta trồng rau củ quả. Việc có những cơ chế, chính sách để quản lý, đầu tư một cách hiệu quả là vấn đề cần được quan tâm.
“Ngoài ra, ở khu vực thành thị, việc xây dựng nhà cần phải được cấp phép, nhưng tại khu vực nông thôn thì không cần xin phép. Vừa qua đã xảy ra tình trạng cấp trái phép xây dựng tại nông thôn. Có rất nhiều vấn đề ở khu vực nông thôn đòi hỏi những chính sách cơ chế quản lý một cách kĩ lưỡng”, Thứ trưởng nhấn mạnh.
Song song đó là vấn đề quản lý môi trường ở nông thôn. Theo Thứ trưởng, thực trạng hiện nay có nhiều doanh nghiệp không tham gia hoạt động trong khu công nghiệp mà muốn về những vùng sâu vùng xa để mở nhà máy chế biến, sản xuất. Từ đó, ảnh hưởng lớn nhất tác động đến khu vực nông thôn chính là ô nhiễm môi trường.
Bên cạnh đó, việc quản lý sinh hoạt cộng đồng nông thôn để có thể phát huy vai trò của các mô hình truyền thống cũng có rất nhiều vấn đề.
“Đối với quản lý đô thị đã có Nghị định riêng, nhưng liên quan đến khu vực nông thôn chỉ có Chương trình xây dựng nông thôn mới. Trong khi Chương trình chỉ là về vấn đề xây dựng còn vấn đề quản lý các công trình nông thôn mới như thế nào thì cần thiết phải có những cơ chế pháp lý rõ ràng”, Thứ trưởng Trần Thanh Nam khẳng định.
