Nam Cao là xã vùng ba đặc biệt khó khăn của huyện Bảo Lâm, Cao Bằng địa hình chia cắt, dân cư phân bố rải rác, tỷ lệ hộ nghèo còn cao. Trong những năm qua, cấp ủy, chính quyền địa phương đưa vào trồng thử nghiệm nhiều loại cây trồng mới để tìm hướng thoát nghèo cho người dân nhưng chưa đem lại hiệu quả.
Cuối năm 2018, một số người dân xóm Nà Mon đưa cây sả Java về trồng để chưng cất lấy tinh dầu. Ban đầu có 10 hộ thực hiện mô hình trồng 5 ha, sau 3 tháng, cây sả Java sinh trưởng tốt, bắt đầu cho thu hoạch. Đợt đầu thu hoạch 15 tấn lá sả, chưng cất được hơn 150 kg tinh dầu, đem lại thu nhập hơn 75 triệu đồng.
Người Sán Chỉ xóm Nà Mon, xã Nam Cao, huyện Bảo Lâm thu hoạch sả. Ảnh: Kông Hải.
Chị Lý Thị Poi, người Sán Chỉ, xóm Nà Mon tâm sự: Trước đây gia đình tôi chỉ chăn nuôi nhỏ lẻ, trồng ngô rẫy. Từ năm 2018 thấy một số hộ dân trong xóm trồng sả Java thấy hiệu quả nên tôi cũng trồng thử. Hiện nay tôi trồng khoảng 1,2 ha, vụ vừa qua thu hơn 50 triệu, cao gấp nhiều lần so với trồng ngô. Nhờ đó, cuộc sống đỡ khó khăn hơn nhiều, có thêm chi phí để trang trải cuộc sống hàng ngày.
Anh Triệu Văn Hòn, Trưởng xóm Nà Mon, một trong những người tiên phong đưa cây sả Java về trồng thử nghiệm chia sẻ: Xóm Nà Mon có gần 150 hộ dân, 98% là dân tộc Sán Chỉ. Diện tích đất canh tác của người dân chủ yếu là đồi dốc nên đa số chỉ trồng ngô, thu nhập thấp. Năm 2018, sau chuyến đi tham quan mô hình trồng sả Java lấy tinh dầu của huyện Chiêm Hóa (Tuyên Quang) hiệu quả nên đem về trồng thử.
Tôi chuyển đổi gần 1 ha đất đồi dốc sang trồng sả và góp vốn với các gia đình khác trong xóm đầu tư hơn 100 triệu đồng xây dựng lò chưng cất tinh dầu. Sau 3 tháng, cây sả phát triển tốt và bắt đầu cho thu hoạch lượt lá sả đầu tiên để chưng cất, tách tinh dầu. Đến nay, gần 1 ha sả của gia đình cho thu hoạch đều, năm 2019 thu hoạch 6 lượt lá để chưng cất tinh dầu, đạt thu nhập hơn 60 triệu đồng. Thấy hiệu quả, nhiều hộ trong xóm đã triển khai học tập và triển khai trồng trung bình 3.000 - 8.000 m2/hộ.
Lò chưng cất tinh dầu sả được bà con xóm Nà Mon, xã Nam Cao đầu tư xây dựng. Ảnh: Kông Hải.
Chủ tịch UBND xã Nam Cao Ma Thế Sỹ thông tin: Đến nay toàn xã có hơn 50 hộ trồng hơn 36 ha sả. Người dân tự góp vốn đầu tư hơn 200 triệu đồng xây dựng 2 lò chưng cất tinh dầu. Năm 2019, cả xã bán ra thị trường hơn 1.000 kg tinh dầu, thu về trên 500 triệu đồng, hộ nhiều nhất đạt thu nhập trên 60 triệu đồng, các hộ khác thu nhập trung bình từ 25 - 35 triệu đồng.
Sau hơn 2 năm triển khai thực hiện, mô hình trồng sả Java lấy tinh dầu của người dân xóm Nà Mon đã đem lại hiệu quả kinh tế cao so với các loại cây trồng truyền thống. Nhận thấy cây sả Java phù hợp với đặc điểm khí hậu của địa phương, đem lại giá trị kinh tế cao, nâng cao thu nhập cho người dân, cấp ủy, chính quyền xã Nam Cao tích cực vận động nhân dân mở rộng diện tích và xác định đây là một trong những loại cây trồng chủ lực trong phát triển kinh tế của địa phương.
Sả là loại cây dễ trồng, không kén đất, ít sâu bệnh, chịu hạn tốt, phù hợp với đất dốc, khô cằn. Khâu trồng, chăm sóc đơn giản, không cần phun thuốc bảo vệ thực vật, không cần bón phân, giá trị kinh tế cao hơn nhiều so với trồng ngô, lúa. Từ khi trồng đến thu hoạch chỉ 3 tháng và được khai thác từ 5 - 7 năm.
Sả Java cho thu hoạch tốt từ năm thứ 2 trở lên. Một năm cho thu hoạch 6 lứa sả, mỗi lứa cách nhau khoảng 40 - 50 ngày nên tinh dầu sả có thể xuất bán liên tục quanh năm. Trung bình một nồi chưng cất 1 tấn lá trong khoảng 4 - 6 giờ thu được 10 - 12 kg tinh dầu. Ngoài ra, lá sả sau khi đã tách tinh dầu được bà con dùng đun thay củi và dùng làm phân hữu cơ bón ngô, lúa, tiết kiệm tối đa chi phí sản xuất.
Tinh dầu sả chiết xuất được bán ra thị trường có giá trị kinh tế cao. Ảnh: Toán Nguyễn.
Ông Ban Thanh Tùng, Trưởng Phòng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn huyện Bảo Lâm cho biết: Mô hình trồng sả lấy tinh dầu đã mở ra hướng phát triển kinh tế mới, xóa đói, giảm nghèo cho người dân, phù hợp với chủ trương của huyện trong việc chuyển đổi cơ cấu cây trồng. Năm 2020, huyện Bảo Lâm đã hỗ trợ trên 400 triệu đồng cho 2 xã Nam Cao, Nam Quang mua giống sả, mỗi xã trồng thêm 20 ha sả Java để lấy lá chưng cất tinh dầu.
Thời gian tới, mục tiêu của huyện là đưa cây sả trở thành cây trồng mũi nhọn, hỗ trợ bà con nhân rộng mô hình, mở rộng diện tích để nâng cao thu nhập, góp phần xóa đói, giảm nghèo bền vững ở địa phương.
