HTX Nông sản sạch Vĩnh Thới (huyện Lai Vung, tỉnh Đồng Tháp) chuyên cung cấp trái cây sạch. Ảnh: Lê Hoàng Vũ.
HTX nông nghiệp tại ĐBSCL bị ảnh hưởng nặng nề bởi biến đổi khí hậu
Theo Bộ NN-PTNT, khu vực ĐBSCL có lợi thế to lớn để phát triển một nền nông nghiệp hàng hóa đa dạng đáp ứng được nhu cầu của thị trường trong và ngoài nước.
Tuy nhiên, khu vực ĐBSCL đã và đang chịu ảnh hưởng đồng thời bởi biến đổi khí hậu, thời tiết cực đoan, nước biển dâng; hoạt động khai thác thủy điện, tăng lượng nước cho hoạt động sản xuất nông nghiệp ở thượng nguồn sông Mekong; hoạt động khai thác quá mức nước ngầm, cát trên lòng sông của vùng ĐBSCL; hoạt động kiểm soát lũ và thực hành sản xuất nông nghiệp thiếu bền vững ở ĐBSCL. Những yếu tố này tác động đồng thời, bổ trợ cho nhau, làm cho nông nghiệp ĐBSCL chịu ảnh hưởng tiêu cực ngày càng trầm trọng.
Biến đổi khí hậu đã và đang gây nhiều thiệt hại cho sản xuất nông nghiệp ở ĐBSCL, trong đó có HTX nông nghiệp và hộ thành viên. Kết quả điều tra năm 2020 của Viện Chính sách và Chiến lược phát triển nông nghiệp nông thôn (Bộ NN-PTNT), cho thấy: 80,3% HTX khảo sát cho biết hiện tượng biến đổi khí hậu có xuất hiện trên địa bàn hoạt động của HTX trong 5 năm qua với 3 hiện tượng phổ biến là xâm nhập mặn, hạn hán và thời tiết cực đoan (giông bão, mưa to, lũ lụt).
Có tới 96,6% HTX ghi nhận có hiện tượng biến đổi khí hậu trên địa bàn khẳng định biến đổi khí hậu có ảnh hưởng tiêu cực đến sản xuất nông nghiệp của HTX.
Các ảnh hưởng tiêu cực gồm làm tăng chi phí sản xuất, giảm năng suất cây trồng vật nuôi, làm mất trắng không được thu hoạch, giảm chất lượng sản phẩm, và làm mất đất sản xuất nông nghiệp.
Các hiện tượng biến đổi khí hậu đều làm tăng chi phí sản xuất trên tất cả các nhóm cây trồng và nuôi trồng thủy sản. Trong đó, hiện tượng xâm nhập mặn làm tăng chi phí sản xuất cao nhất, với mức tăng cho phí sản xuất thêm trung bình là 29,1%; tiếp đến là hạn hán (27,6%); các hiện tượng biến đổi khí hậu khác (23,1%) và thời tiết cực đoan (2,7%). Trung bình, biến đổi khí hậu làm tăng chi phí sản xuất nông nghiệp thêm 26,2%.
Kết quả khảo sát HTX cho thấy, biến đổi khí hậu làm tăng chi phí sản xuất lúa thêm 18%; cây ăn quả 34,5%; nuôi trồng thủy sản 36,8% và cây trồng khác (như rau màu) 31,7% trong trường hợp bị xâm nhập mặn.
80% HTX đánh giá rằng ảnh hưởng của các hiện tượng biến đổi khí hậu đến việc tăng chi phí sản xuất nông nghiệp và thủy sản trong 5 năm qua (2016-2020) có xu hướng ngày càng trầm trọng hơn.
Biến đổi khí hậu tác động mạnh tới hoạt động của các HTX nông nghiệp khu vực ĐBSCL. Ảnh: Lê Hoàng Vũ.
Theo một nghiên cứu năm 2019, trong trường hợp nước biển dâng 1m, tổng sản lượng lúa của vùng ĐBSCL có thể giảm 40% nếu không có các biện pháp ứng phó phù hợp. Ngoài ra, do điều kiện thời tiết khắc nghiệt và nhiều dịch bệnh xuất hiện, năng suất của nhiều loại cây trồng như lúa, ngô sẽ giảm.
Với kịch bản biến đổi khí hậu trung bình, năng suất lúa vụ Đông Xuân được dự báo giảm 716,6kg/ha, vụ Hè Thu giảm khoảng 795kg/ha vào năm 2050. Điều này sẽ dẫn đến suy giảm khoảng 1,48 triệu tấn lúa. Năng suất ngô có thể giảm 782kg/ha, khiến sản lượng giảm khoảng 880.000 tấn.
Một yếu tố khác dẫn đến sự giảm năng suất cây trồng là sự suy giảm lượng phù sa do bị giữ lại phía thượng nguồn. Theo tính toán của các chuyên gia, tác động tích lũy của các dự án thủy điện trên sông Mekong có thể làm giảm từ 6-10% nguồn chất dinh dưỡng cho ĐBSCL, năng suất cây trồng dự báo sẽ giảm từ 0,6-1 tấn/ha.
Điều tra của Viện Chính sách và Chiến lược phát triển nông nghiệp nông thôn năm 2020, cho thấy, xâm nhập mặn gây giảm năng suất 41,5%; tiếp đến là hạn hạn làm giảm 35,8%; thời tiết cực đoan làm giảm 27,9% và các hiện tượng khác làm giảm 28,3%.
Cây ăn quả bị giảm năng suất nhiều nhất (giảm 49,6%), thủy sản giảm 43,9%, lúa giảm 24,9% và cây trồng khác giảm 30%. Trung bình, biến đổi khí hậu gây giảm năng suất cây trồng vật nuôi khoảng 35,2%.
Các HTX bị ảnh hưởng bởi biến đổi khí hậu có thể bị mất trắng diện tích, giảm chất lượng sản phẩm, giảm diện tích đất nông nghiệp do ra sạt lở, hoặc hạn hán, nhiễm mặn quá không thể canh tác được…
Đồng thời, biến đổi khí hậu tác động đến thời vụ, làm thay đổi cấu trúc mùa. Sinh kế nông nghiệp bền vững có nguy cơ bị mai một. Một bộ phận nông dân có khả năng phải chuyển đổi (hoặc đánh đổi) sinh kế, tỷ lệ này ở ĐBSCL được dự báo là không nhỏ…
Nâng cao năng lực cho các HTX
Hiện nay có nhiều cách làm, nhiều phương thức đa dạng để thích ứng với biến đổi khí hậu thông qua các biện pháp phi công trình. Trong đó, việc xây dựng các cộng đồng người nông dân trực tiếp sản xuất nông nghiệp thông qua việc phát triển các HTX và cộng đồng dân cư ở nông thôn được coi là phù hợp hơn cả.
Bộ NN-PTNT đang dự thảo Quyết định của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Đề án nâng cao năng lực thích ứng với biến đổi khí hậu của HTX nông nghiệp vùng ĐBSCL, giai đoạn 2021-2025. Ảnh: Lê Hoàng Vũ
Theo đó, để thúc đẩy sự tham gia của các HTX nông nghiệp và người sản xuất nông nghiệp ở ĐBSCL thích ứng với biến đổi khí hậu một cách hiệu quả, đẩy mạnh việc ứng dụng các giải pháp phi công trình thích ứng với biến đổi khí hậu ở ĐBSCL thời gian tới, Bộ NN-PTNT đang dự thảo Quyết định của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Đề án nâng cao năng lực thích ứng với biến đổi khí hậu của HTX nông nghiệp vùng ĐBSCL, giai đoạn 2021-2025.
Theo dự thảo Đề án, mục tiêu đến năm 2025, 100% HTX nông nghiệp vùng ĐBSCL được tuyên truyền, bồi dưỡng nâng cao nhận thức và hiểu biết về biến đổi khí hậu và biện pháp thích ứng trong sản xuất, kinh doanh, bảo quản, chế biến nông, lâm, thủy sản và diêm nghiệp.
Xây dựng ở mỗi tỉnh từ 3-5 mô hình HTX áp dụng các biện pháp thích ứng hiệu quả với biến đổi khí hậu, phát triển mô hình kinh tế tuần hoàn để tuyên truyền nhân rộng. Tổ chức định kỳ diễn đàn khu vực kinh tế tập thể, HTX, chia sẻ thông tin, kinh nghiệm sản xuất, kinh doanh nông nghiệp thích ứng với biến đổi khí hậu.
Góp phần vào mục tiêu 70% HTX nông nghiệp được xếp loại từ loại khá trở lên; tối thiểu 50% HTX nông nghiệp tham gia các chuỗi liên kết sản xuất, kinh doanh nông nghiệp; doanh thu sản xuất kinh doanh của HTX tăng ít nhất 20%...
