Kiểm tra tôm trong đề tài “Nghiên cứu tạo chế phẩm vi sinh đối kháng Vibrio spp. gây bệnh hoại tử gan tụy cấp trên tôm sú và tôm thẻ chân trắng”, do RIA 2 thực hiện. Ảnh: Thanh Sơn.
Chủ động từ Viện tới các cơ sở trực thuộc
Theo TS Nguyễn Thanh Tùng, Viện trưởng Viện Nghiên cứu Nuôi trồng Thủy sản II (RIA 2), trong giai đoạn 2018 - 2022, mức tự đảm bảo kinh phí chi thường xuyên của Viện đạt bình quân gần 83%/năm. Dự kiến trong năm đầu tiên của giai đoạn 2023 - 2027, Viện cũng duy trì được mức tự chủ tương đương.
Để đạt được mức tự chủ tài chính như trên, Viện đã đẩy mạnh việc tạo nguồn thu từ hoạt động nghiên cứu khoa học thông qua tuyển chọn, đấu thầu. Nguồn thu này chiếm tỷ trọng lớn trong toàn bộ nguồn thu tự chủ của Viện (chiếm khoảng 85%). Năm 2022, nguồn thu từ hoạt động nghiên cứu khoa học của RIA 2 đạt xấp xỉ 37 tỷ đồng.
Để tạo được nguồn thu tốt từ hoạt động nghiên cứu khoa học, bí quyết của RIA 2 là sự chủ động. Trước hết là chủ động tham gia đề xuất ý tưởng cho các nhiệm vụ nghiên cứu khoa học hàng năm liên quan tới lĩnh vực thủy sản của Bộ Khoa học - Công nghệ và Bộ NN-PTNT. Nhiều ý tưởng của Viện đã được Bộ NN-PTNT làm đầu bài cho các nhiệm vụ nghiên cứu khoa học công nghệ và tổ chức đấu thầu với sự tham gia của các viện, cơ sở nghiên cứu về thủy sản trên cả nước, trong đó có RIA 2.
Trong những ý tưởng mà RIA 2 đề xuất và được Bộ NN-PTNT đồng ý triển khai, có những dự án tiêu biểu như dự án sản xuất giống tôm sú cỡ lớn, nghiên cứu nano thảo dược để kháng bệnh cho tôm sú hay một số công nghệ nuôi thủy sản …
Đặc biệt những năm gần đây, nghề nuôi cua biển ở Cà Mau đang thường xuyên phải đối mặt với dịch bệnh trên cua, Viện đã đề xuất và được Bộ NN-PTNT thống nhất triển khai nhiệm vụ nghiên cứu khoa học về phòng trị bệnh trên cua biển ở ĐBSCL cũng như trên cả nước.
Song song với đó, RIA 2 cũng chủ động kết nối với các địa phương, doanh nghiệp để thực hiện các hoạt động nghiên cứu khoa học. Năm 2022, RIA 2 và Sở NN-PTNT TP.HCM đã ký kết Biên bản thỏa thuận hợp tác trao đổi thông tin, định hướng phối hợp nghiên cứu phát triển trong lĩnh vực thủy sản giữa hai đơn vị trong giai đoạn 2022 - 2025 và định hướng đến năm 2030. Ngoài ra, RIA 2 cũng đã và đang chuẩn bị ký kết biên bản ghi nhớ với một số Sở NN-PTNT, Sở Khoa học - Công nghệ ở ĐBSCL về hợp tác nghiên cứu trong lĩnh vực thủy sản.
Hội thảo tham vấn ý kiến chuyên gia đề tài “Nghiên cứu hoàn thiện và phát triển quy trình công nghệ nuôi tôm nước lợ hiệu quả cao, bền vững ở Việt Nam”, do RIA 2 tổ chức. Ảnh: Thanh Sơn.
Sự nhạy bén của các cán bộ đã góp phần không nhỏ giúp cho RIA 2 tham gia được vào nhiều hoạt động nghiên cứu khoa học của các địa phương trong thời gian qua. TS Nguyễn Thanh Tùng chia sẻ, anh chị em trong Viện rất “thính tai” và năng động. Nghe được địa phương nào đang có nhu cầu nghiên cứu về đề tài nào đó trong lĩnh vực thủy sản mà phù hợp với năng lực nghiên cứu của RIA 2, mọi người sẽ thông báo ngay về cơ quan và lãnh đạo Viện sẽ đi ngay tới địa phương để cùng chốt ý tưởng nghiên cứu, thậm chí đề xuất thêm ý tưởng cho địa phương có sự lựa chọn tốt nhất.
Việc thực hiện các hoạt động nghiên cứu khoa học của các địa phương đang chiếm từ 20 - 30% nguồn thu của Viện và có tiềm năng lớn để khai thác, mở rộng trong thời gian tới. Không chỉ tăng thêm đáng kể về nguồn thu, sự chủ động tham gia vào các đề tài nghiên cứu khoa học của các địa phương đã giúp cho RIA 2 có thêm những dự án rất thành công, qua đó khẳng định được năng lực của Viện. Tiêu biểu như dự án ứng dụng hệ thống tuần hoàn RAS vào ương cá tra ở An Giang với tỷ lệ sống lên tới gần 100%.
Các đơn vị nghiên cứu trực thuộc RIA 2 cũng chủ động trong việc tạo nguồn thu như đẩy mạnh chuyển giao công nghệ sản xuất những giống thủy sản đã được nghiên cứu thành công cho các địa phương, đồng thời chủ động sản xuất giống các đối tượng nuôi này để phục vụ nhu cầu nuôi thương phẩm của nông dân. Các đơn vị còn tích cực khai thác diện tích mặt nước để nuôi các loài thủy sản đã làm chủ công nghệ và có thị trường như tôm thẻ chân trắng, cá hô, cá vồ cờ, cá tra… qua đó tăng nguồn thu cho đơn vị cũng như thu nhập của cán bộ, nhân viên.
Những giải pháp đáp ứng lộ trình tự chủ
TS Nguyễn Thanh Tùng cho biết, để đáp ứng lộ trình tự chủ của các đơn vị sự nghiệp, trong những năm tới, Viện Nghiên cứu Nuôi trồng thủy sản II sẽ tiếp tục tập trung vào khai thác thế mạnh hiện nay là triển khai hiệu quả các chương trình chọn giống, lai tạo và nhân giống các đối tượng nuôi chủ lực truyền thống gồm tôm sú, tôm thẻ chân trắng, cá tra, cá rô phi và tôm càng xanh toàn đực, các loài bản địa... Qua đó, tạo ra các sản phẩm chất lượng cao, góp phần thúc đẩy sản xuất tại các tỉnh ở ĐBSCL.
Bộ Khoa học - Công nghệ kiểm tra hiện trường các đề tài, dự án cấp Nhà nước thực hiện tại Trung tâm Quốc gia Giống thủy sản nước ngọt Nam bộ, thuộc RIA 2. Ảnh: Thanh Sơn.
Viện sẽ tập trung khai thác tốt hơn cơ sở vật chất để đẩy mạnh hơn việc sản xuất dịch vụ các sản phẩm chủ lực, thế mạnh đáp ứng nhu cầu thực tiễn hiện nay, như sản xuất giống (cá tra, rô phi, tôm càng xanh, cua, cá biển, tôm nước lợ, nhuyễn thể), sản xuất một số đối tượng thủy sản bản địa có giá trị kinh tế cao như cá hô, cá bông lau, cá trà sóc và chạch lấu.
RIA 2 tiếp tục phát triển mối quan hệ hợp tác quốc tế để nâng cao năng lực nghiên cứu và đào tạo nguồn nhân lực cho Viện. Trong những năm qua, RIA 2 luôn chú trọng việc nâng cao chất lượng nguồn nhân lực như đào tạo sau đại học trong nước và ngoài nước theo định hướng chuyên môn của Viện và các đơn vị trực thuộc. Thúc đẩy và khuyến khích cán bộ nghiên cứu đăng bài báo khoa học trên các tạp chí quốc tế uy tín để quảng bá công trình nghiên cứu của Viện, đồng thời tìm kiếm thêm cơ hội hợp tác.
Ngoài việc duy trì hợp tác với các đối tác truyền thống, RIA 2 sẽ tiếp tục tận dụng các cơ hội để mở rộng mối quan hệ hợp tác với các tổ chức quốc tế, các trường đại học để tìm kiếm các cơ hội hợp tác nghiên cứu và đào tạo các cán bộ nghiên cứu của Viện.
Bên cạnh đó là triển khai thực hiện tốt các dự án nâng cấp tiềm lực cơ sở vật chất cho Viện như Dự án Sửa chữa lớn - Sửa chữa nhỏ; các dự án đầu tư công cho Viện tại Thủ Đức, Tiền Giang, Bạc Liêu và Bà Rịa - Vũng Tàu; các gói đầu tư từ nguồn vốn khác.
TS Nguyễn Thanh Tùng, Viện trưởng Viện Nghiên cứu Nuôi trồng thủy sản II
Có một vướng mắc liên quan tới việc triển khai thực hiện nhiều đề tài nghiên cứu khoa học sau khi trúng thầu mà RIA 2 và nhiều viện khác đang gặp phải, là hồ sơ thầu liên quan đến khoản kinh phí đối ứng của doanh nghiệp tham gia thực hiện đề tài. Kinh phí đối ứng này do doanh nghiệp bỏ ra nhưng vẫn phải làm hồ sơ thầu giống như với phần kinh phí từ ngân sách nhà nước. Điều này khiến cho nhiều cán bộ khoa học rất ngại làm các dự án sản xuất thử mà có kinh phí đối ứng từ doanh nghiệp tham gia. Nếu gỡ được vướng mắc này sẽ tạo thuận lợi không nhỏ cho các viện trong việc triển khai thực hiện các đề tài nghiên cứu khoa học có sự tham gia của doanh nghiệp.
