Mua bán rùa quý tràn lan từ 'chợ ảo' đến đời thực

Rùa quý hiếm được bán công khai tại cửa hàng

Trong vai khách hàng có nhu cầu muốn mua rùa cạn quý hiếm, phóng viên đã tìm đến cửa hàng chuyên kinh doanh các loại bò sát ở Hà Nội có tên Pet Garden Shop (số nhà 580 Hoàng Hoa Thám, quận Ba Đình, thành phố Hà Nội). Theo quan sát, tại cửa hàng có đến hàng chục cá thể rùa từ rùa trong nước, đến rùa ngoài nước được bày bán công khai, với nhiều mức giá từ hàng vài trăm nghìn đến vài triệu đồng một con.

Để qua mặt cơ quan chức năng thì những loại rùa quý hiếm sẽ được các đối tượng cất vào bên trong những chiếc hộp, chỉ khi nào khách hỏi mua và thực sự tin tưởng khách thì nhân viên mới lấy rùa quý cho khách xem.

Sau khi đã vượt qua phần "sơ kiểm" của nhân viên, chúng tôi đã được nhân viên tư vấn về cách chọn và cách nuôi rùa để có thể không bị phát hiện ra là nuôi rùa quý. Đó là tuyệt đối không được nói đúng tên loại rùa mà mình đang nuôi, hai là không được chụp ảnh rùa đưa lên trang cá nhân Facebook hay Zalo.

Tại đây rùa được bày bán rất đa dạng, từ rùa nước cho đến rùa cạn, các loại rùa như rùa cá sấu và rùa vẽ tây. Rùa cá sấu kích thước 8 - 10cm có giá khoảng 2,3 triệu đồng/con, rùa vẽ tây có giá 400.000 đồng/con. Rùa tai đỏ amino có giá 150.000 đồng/con.

Sau một hồi nghe tư vấn, phóng viên hỏi về các loại giấy tờ liên quan đến việc nuôi nhốt và chăm sóc những cá thể rùa này thì các nhân viên ở đây chỉ biết lắc đầu và viện lý do chúng là loại rùa được phép nuôi nhốt mà không cần giấy tờ. 

Để chứng minh việc nuôi nhốt cá thể rùa không cần bất cứ loại giấy tờ gì, nhân viên cửa hàng liền mở máy điện thoại cho phóng viên xem hình ảnh về những cá thể rùa đã được bán trước đó.

“Đây, đây anh xem đi anh khách này mới mua rùa của nhà em được hơn một tháng và nuôi công khai tại phòng khách như thế này mà có bị làm sao đâu, có thấy ai đến kiểm tra đâu mà chưa gì anh đã phải sợ hỏi giấy tờ, nếu cơ quan chức năng có đến kiểm tra thì anh nói đây là rùa được phép nuôi thì họ cũng chẳng làm được gì”, nhân viên bán hàng chia sẻ.

Thấy chúng tôi có vẻ lưỡng lự, nhân viên cửa hàng lại tư vấn cho chúng tôi sang nuôi các loài bò sát như rồng Úc và rồng Nam Mỹ, nuôi những con này thì anh không sợ bị lực lượng chức năng kiểm tra, không tin thì anh cứ mua và nuôi thử đi, đó là những lời mời chào mua hàng của các nhân viên bán hàng tại đây khi chúng tôi chào để ra về.

Theo quan sát, ngoài các loại rùa nước, rùa cạn, rồng Úc thì tại cơ sở Pet Garden Shop còn bày bán công khai rất nhiều loại bò sát như trăn, rắn, kỳ đà, thằn lằn, tắc kè...; cùng thức ăn, phụ kiện, chuồng nuôi nhốt. Tuy nhiên, việc buôn bán này liệu có hợp pháp và có đúng với các quy định của pháp luật hay không lại chính là câu hỏi chưa có lời giải, rất cần có sự vào cuộc quyết liệt từ các cơ quan chức năng.

Sau nhiều ngày quan sát tại cửa hàng mua bán rùa này, chúng tôi thấy khách đến mua hàng phần lớn là các bạn trẻ, sinh viên. Mặc cho các phương tiện truyền thông vẫn liên tục thông tin cảnh báo về việc nuôi nhốt những loài rùa sẽ gây ra rủi ro đối với động vật được nuôi và người nuôi, đồng thời gây ảnh hưởng xấu tới môi trường sinh thái, trên thực tế việc nuôi nhốt, mua bán các rùa quý hiếm lại đang trẻ hóa về độ tuổi.

Quá trình điều tra chúng tôi còn phát hiện nhiều cơ sở buôn bán rùa quý hiếm còn đột lốt cửa hàng bán thức ăn và vật dụng cho thú cưng, các cơ sở này thường cất rất kỹ những cá thể rùa được nuôi nhốt tại nhà riêng và thiết lập một hệ thống cộng tác viên đông đảo, thường xuyên rao bán rùa tại các hội nhóm trên Facebook, sau đó bán rùa cho khách hàng ở khắp các tỉnh thành bằng đường chuyển phát nhanh qua các Công ty giao hàng, thậm chí rùa còn được gửi qua các tuyến xe khách cố định.

Đánh giá về nguồn tài nguyên rùa ở nước ta hiện nay, bà Bùi Thị Hà Chia sẻ: Bây giờ số lượng động vật giảm đi rất nhiều. So với nghiên cứu trước đây của chúng tôi, mỗi loài, số lượng cá thể có thể giảm ít nhất 60 - 70%. Nếu ta không kiên quyết bảo vệ, thì chẳng bao lâu nữa, sự tuyệt diệt của nhiều loài đã làm hổng “mắt xích” sinh thái quan trọng. Nó sẽ ảnh hưởng đến cả hệ sinh thái tự nhiên và cả hệ sinh thái xã hội.

Vậy đâu là giải pháp?

Trao đổi với phóng viên Báo Nông nghiệp Việt Nam, bà Bùi Thị Hà, Phó Giám đốc Trung tâm Giáo dục Thiên nhiên (ENV) cho biết, trong số các loài rùa đang được bán tràn lan trên mạng xã hội có cả những loài rùa ngoại lai xâm hại, ảnh hưởng nghiêm trọng đến môi trường sinh thái.

Dẫn ví dụ về rùa tai đỏ, giống rùa được nhiều người lựa chọn vì giá thành rất rẻ, mà lại dễ nuôi, bà Hà nói, rùa tai đỏ là loài du nhập vào Việt Nam từ rất lâu. Rùa có nguồn gốc từ Trung Mỹ, rùa tai đỏ có hình dáng nhỏ xinh nên được mọi người mua làm sinh vật cảnh. Trong khi đó, loại rùa này khi sinh sản quá nhiều sẽ tràn ra môi trường. Nó sẽ ăn thức ăn của những loài động vật khác, đây là động vật xâm hại, làm ảnh hưởng đến môi trường sinh thái.

Theo đó, hành vi nuôi, lưu giữ, vận chuyển loài ngoại lai xâm hại như rùa tai đỏ có thể bị xử phạt vi phạm hành chính theo quy định với mức phạt cảnh cáo hoặc phạt tiền lên đến 10 triệu đồng.

Còn các loại như rùa núi vàng, rùa núi viền, rùa đất lớn,... nằm trong Danh mục các loài thực vật rừng, động vật rừng nguy cấp, quý, hiếm, thuộc nhóm IIB theo nghị định 06/2019/NĐ-CP. Hành vi săn bắt, giết, nuôi, nhốt động vật rừng thuộc nhóm này trái quy định pháp luật có thể bị phạt tiền từ 5.000.000 đồng đến 400.000.000 đồng, tùy theo giá trị.

Thời gian qua, Chính phủ cũng rất quyết tâm trong việc bảo vệ các loài rùa trước thực trạng bị không bị mua, bán. Cụ thể trong Luật Bảo vệ Môi trường cũng như Luật Lâm nghiệp năm 2017 đều cấm tuyệt đối các hành vi mua, bán rùa.

Cũng theo bà Bùi Thị Hà, hiện nay, nhóm động vật này hiện đang phải đối diện với nguy cơ giảm về số lượng cá thể, khi các chợ rùa ảo trên mạng xã hội đang ngày càng nở rộ và biến tướng từ sau đại dịch Covid-19. Đây là nhóm mặt hàng bị buôn bán phổ biến thứ hai trên mạng xã hội Facebook chỉ sau các sản phẩm từ voi.

Dữ liệu của Trung tâm Giáo dục Thiên nhiên, năm 2023 từ các thông tin của người dân trung tâm đã hỗ trợ các cơ quan chức năng tịch thu và tiếp nhận chuyển giao gần 1.000 cá thể rùa nước ngọt và đây mới chỉ là những con số rất nhỏ trong số các cá thể rùa bị buôn bán trên mạng, hay là bán ở trên vỉa hè phục vụ làm cảnh hay là phục vụ phóng sinh.

Chưa khi nào mà việc mua bán rùa quý lại diễn ra công khai như hiện nay, do đó để xử lý tốt việc này thì lực lượng công an và kiểm lâm cần phải phải phối hợp với nhau chặt chẽ hơn nữa.

Bà Hà cũng kiến nghị thời gian tới, các cơ quan chức năng cần coi giao dịch trực tuyến động vật hoang dã, trong đó có rùa, là một phần quan trọng của thị trường mua bán động vật hoang dã và cần theo dõi, giám sát, điều tra chặt chẽ.

Bên cạnh đó, các đơn vị vận chuyển cũng cần siết chặt việc kiểm tra nội dung bưu phẩm trước khi tiếp nhận nhằm hạn chế thấp nhất các trường hợp lợi dụng dịch vụ chuyển phát nhanh để vận chuyển rùa trái phép; đồng thời có quy định cấm vĩnh viễn các tài khoản giao dịch có lịch sử vi phạm.

Các loài rùa hay là loài động vật hoang dã thuộc về tự nhiên và chúng xứng đáng có một cuộc sống tốt đẹp trong môi trường tự nhiên. Cách thức để chúng ta bảo vệ các loài động vật hoang dã chính là để chúng được sống trong môi trường tự nhiên.